Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1972, Qupperneq 4

Valdir kaflar
úr verkum Laxness
Það er skáldum sameiginlegt, að þau rísa mishátt
í verkum sínum og Halldór Laxness er þar
ekki undantekning. Hins vegar hlýtur að teljast
sérstakt fyrirbaeri, hversu oft náðargáfan
birtist hrein og tær í hverri einustu bók hans.
Þar fer skáldið á þvílíkum kostum, að því
gleymir enginn, sem á annað borð hefur yndi
af íslenzku máli eins og það verður fegurst
fram sett.
Á þessum tímamótum í lífi Halldórs Laxness
hefxu- Lesbókin snúið sér til nokkurra valin-
kunnra bókmenntamanna og beðið þá að velja
til birtingar örstuttan kafla úr verkum
Laxness, kafla, sem þeir hafa dálæti á.
Ragnar Jónsson velur
ÚR
PARADÍSARHEIMT
Steingrímur J. Þorsteinss. velur
ÚR
LJÓSI HEIMSINS
10. kapitula
Það var ekki fyrr en hann
fór að blaða í Númarímum, að
hann byrjaði að efast um gildi
sinnar eigin óskrifuðu bók-
ar. Við kynnínguna af skáld-
skap Breiðfjörðs rann upp fyr-
ir honum nýr dagur í andan-
um, bjartari en hinir fyrri. Hið
klúsaða kenníngaskrúð Jó-
hönnurauna og annara snild-
arverka Húsafells-Snorra, sem
mest hafði verið að skapi
Jóseps heitins, virtist skjótlega
snautt og dapurt við saman-
burð hreinnar eddu Breið-
fjörðs og hins ljósa söguefnis
hans, en þó umfram allt þess
heillandi túngutaks, sem vekur
í hjartanu ólœknandi kend um
fegurð og sorg. Áður hafði
hann haldið að öll skáld væru
vegsamleg og að allur
skáidskapur væri einn og sam-
ur að verðleikum, svo fremi
hann snerist um hetjudáðir yf-
irleitt, eða endurlausnar-
verk Jesú Krists sérstaklega,
annaðhvort á nógu dýran eða
nógu sanntrúaðan hátt.
„Móðurjörð hvar maður fæð-
ist", — nú uppgötvar hann
skyndilega að það er munur á
skáldum. Og í hverju var þessi
munur falinn? Einkum í því að
önnur skáld virtust ekki hafa
nema mjög óljóst hugboð um
þá leið sem liggur til hjartans,
en Sigurður Breiðfjörð rataði
alveg ósjálfrátt þessa dular-
fullu leið, án þess að skilja þó
eftir sig nokkur leiðar-
merki fyrir hin skáldin,
já hann fann sérhvert hjarta
og snart það fegurð og sorg.
Þegar einginn var á pallinum
reis pilturinn upp skyndilega,
tók fram Númarímur undan
höfðalaginu og svalg nokkrar
vísur, gleymdi í svip öllum
þjáníngum. Ef hann heyrði
einhvern í stiganum flýtti
hann sér að stínga bókinni
undir koddann og leggjast fyr-
ir. En skáldlistin fagra lagðist
ekki fyrir í huga hans þótt
einhver kæmi, heldur hélt
áfram að óma þar og bríma.
Þegar á leið vetur kunni hann
rímurnar allar utan bókar, og
Breiðfjörð rikti yfir sál hans
og var lionum athvarf í hverri
þjáníngu, og svo bar það við,
að í fyrstu sóldögum á þorra
steig skáldið sjálft niður úr
litla sólargeislanum á súðinni,
eins og úr himneskum gull-
vagni, og lagði rjóður og blá-
eygur sína mildu snillíngshönd
á hið kvalafulla höfuð Ólafs
Kárasonar Ljósvíkíngs og
sagði: Þú ert ljós heimsins.
Það var einn af þessum draum
um sem gera dreymandann að
sælum manni, þannig að hann
ber með ljúfu geði alt
sem kemur fyrir. Óþreytandi
hugsaði pilturinn um skáldið
og vagn hans, þegar hann átti
bágt, svona getur verið rnikil
lækníng í einum draumi. Einn
dag í myrkri skammdegisins,
mitt í þessum dapra heimi, sem
er svo fjandsamlegur við-
kvæmu hjarta, hafði skáldið
mikla komið til hans í gullreið
sinni og skírt hann til ljóssins.
1. kapitula
í þann tið voru sumurin
laung á Islandi. Á mornana og
kvöldin voru túnin svo græn
að þau voru rauð og á daginn
var víðáttan svo blá að hún
var græn. En í þessu merkilega
litrófi, sem einginn tók reynd-
ar eftir að skifti sér af, héldu
Hlíðar undir Steinahiíðum
áfram að vera einn þeirra bæa
á Suðurlandi þarsem ekki ger-
ist sögulegt nema fýllinn hélt
áfram að flögra fyrir berginu
einsog verið hafði hér á árun-
um þegar lángafi bjó. Á syll-
um og í raufum bergsins óx
burnirót og burknar, hvannir,
tófugrös og túnglgras. Stein-
arnir halda áfram að hrjóta of
an líkt og hjartalaus bergris-
inn væri að tárast. Góður hest-
ur kann að fæðast upp á bæ
einusinni á mannsaldri ef
heppnin er með; á sumum aldrei
í þúsund ár. Utanaf sjó, hand-
anum sanda og mýrar, þúsund
ár, — sami niður. Tjaldurinn
kemur þegar hann er búinn að
klekja út að áliðnum slætti í
1. kapitula
Gaimli maðuriim sló tún sitt
til kvöiids, hann hvonki hóf orf
ið né skáraði, en fiór að öllu
mjúkle-ga, án erfiðisrmxna, du'ld
um hreyfíngum, iét bitið í lján-
um vinna, skar grasið við rót-
ina, án- þess að fiella það, verk-
lagið af því tagi sem náttúr-
an beitir sjálf. Gamla konan
gekk út með hrífu sína, iátli
dreingurinn sofnaði í slægj-
unni hjá hundinum og lamb-
imi. Annir síðdegisins héldu
áfram undir kyrrum jöklinum.
Svo var dagurinn liðinn. Um
kvöiidmáí lá skáldið enm á kái-
garðsveggnum. Þau sögðu
að það mundi aungiran ofgæða-
kostur að vera í sporum hans,
og buðu honum kvöldsl'att.
Dóttir hjórxa var farin að
leita að kúnum, konan setti
upp grautinn, bóndinn tyúti
rauðum hosum og svörtu
silkislagi utanyfir hvitri
skyrtu, spígsporar heldri-
mannalega í hánni, blístrar,
fer. Allar þessair aldir fann
Snati jafnmikið til sín þegar
hann gekk saddur við hlið
smalans að morgni dags á eft-
ir kvífénu; og hafði útúr sér
túnguna. Á kyrrum sumardegi
berst ómur af deingingu frá
næstu bæum. Það vissi á vætu
ef kýrnar voru lagstar í hag-
anum, einkum ef þær lágu all-
ar á sömu hlið; en væri þurk-
ur í vændum öskruðu þær ell-
efu sinnum í striklotu um sól-
arlag. Einlægt sama sagan.
Eftir að Krapi varð þrevetur
lét Steinar bóndi folann draga
band um hálsinn, svo hægra
væri að ná honum, og gánga i
flokki brúkunarhrossa í heima
högum. Það sumar varð hann
bandvanur og lærði að gánga
samsiða öðrum hesti í samreið.
Næsta vor fór bóndi að venja
hann við áreiði og síðan að
ríða hann til gángs. Hann
sér á rúm sitt, tók upp sjálf-
skeiðinginn og fiór að telgja
brúnspón í hrífutinda og gætti
þess að láta ekki spænina falla
úr lófa sínum niður á gólfið.
Þau voru ekki margmál
að fiyrra bragði, en leystu úr
öiDum spunnínigum efitir bestiu
samvisku og svöruðu einsog
einn maður. Þegar bóndinn var
spurður hve leinigi hann hefði
búið, leit hann á koruu sína og
sagði:
Mamma hvað eru árin orðin
mörg?
Við höfum hokrað hérna
rösik fjönutíu ár pabbi minn,
sagði kanam.
Þá svairaði bóndinn gestin-
um og sagði:
Og fjörutíu höfum við boll-
ökað árin.
teygði folann útum grundir á
bjarta nóttina. Og þegar jódyn
urinn nálgaðist milli lágnættis
og óttu var ekki víst að allir
svæfu jafn fast í bænum. Fyr-
ir gat komið að lítil stúlka
kæmi út á klukkunni, með ný-
mjólk í skjólu. Þar var líka
kominn úngur berkrikaður
víkingur sem jafnan svaf með
öxina rimmugýgi undir kodd-
anum sinum.
Er nokkur betri hestur til í
allri sveitinni, spurði hann.
Það kynni nú að verða leit á
hönum, gæskurinn, sagði faðir
hans.
Skyldi hann ekki alveg
áreiðanlega vera kominn útaf
nykrum, spurði únga stúlkan.
Ég held að allir hestar séu
hálfgerðar hulduskepnur, sagði
faðir hennar; einkum og sérí-
lagi góðhestar.
Getur hann þá stokkið uppá
himninum einsog hesturinn í
sögunni, spurði vikingurinn.
Ekki er að efa það, sagði
Steinar í Hliðum, — ef guð ríð-
ur hestum á annað borð. Jamm
það held ég.
Skyldi annar eins hest-
ur nokkurntíma eiga eftir að
fæðast hér í sveitinni, sagði
stii’kan.
Það veit ég ekki svo gjörla,
sagði faðir hennar; þó kynni að
verða bið á þvi. Hitt kynni
einnegin að dragast að
hér fæddist í sveitinni lítil
stúlka sem væri annað eins
Ijós i húsi og stúlkan mín.
Gesturinn spurði hvort þau
hefiðu eignast margt barna, og
bóndinn leiit á kornu s'ina eins-
og hann ætlaðist til að
hún svaraði þeirri spumingu
bein't.
Bömin olckar voru sextán
pabbi minn, sagði konan.
Og sextán átt'um við börnin,
sagði bóndinn.
Nú voru bömin að visu
iaungu koimin á tvist og bast,
Ptan þessar tvær stúlkur, önin-
ur likamlega farlama, hin sið-
fierðilega. Helmímg'ur hafði dá-
ið á æskuskeiði, nokkrÍ!r sona
þeirra týnst 1 sjó; sum höfðu
reist bú í fjar'tægum stöðum.
Gömliu hjónin komust hæst
upp i t'vær kýr og tubtugu ær.
Hafið þið altaf elskast?
Bóndinn hætti sem snöggvast
að telgja og h.or-ÍÖi dáMitið
vandræðaiega á korniu sína.
Við höfum altaf elskað guð,
sagði konan.
Þá var líkt og skáldið vakn-
aði af draumi, hann liaiit upp
forviða og spurði:
Guð? Hvaða guð?
Við höfu'm aútaif trúað á einn
sannan guð, sagði konan..
Og á einn trúðuim við guð-
inn, sagði bóndinm.
Thor Vilhjálmsson velur
ÚR FEGURÐ
HIMINSINS
4 LESBÓK MORGUNBLASSINS 23. apríl 1972