Lesbók Morgunblaðsins - 23.04.1972, Qupperneq 10

kom: 1. Búrið. 2. Eldhús og
öndin. 3. Göngin. 4. Baðstoía.
5. Smiðjuhús. 6. Hjaliur við sjó
i-qjl. 7. Húsmannshús.
1 hlut landlæknis féll hins-
vegar: 1. Bæjardyr. 2. Stofan.
3. Skáiinn með skálahúsi. 4.
Skemman. 5. Fjósið. 6. Tómthús
ið Nýienda.
í einkamáium Björns Jóns-
sonar gerðust þau tiðindi
merkust, að hann gekk að eiga
G-uðfinnu Guðiaugsdóttur hinn
3S. ekt. 1774. Gaf hann brúði
sinni 160 ríkisdaii í morgun
gje-f eins og siðvenja og lög
gerSu raunar ráð fyrir; auk
þess gerðu þau hjónin með sér
kaupmála. Guðfinna var góðr
ar se-ttar, dóttir Guðlaugs Þor-
geirssonar prófasts í Görðum á
Álftanesi. Ekki fara sögur af
sambúð þeirra hjóna, en efcki
vascð þeim barna auðið. Aftur
á móti óiu þau upp að mestu
ieyti þrjú bróðurbörn Björns.
Samkvæmt manntali 1784 eru
um 20 manns í heimili hjá Birni.
Það hefur verið áskipað í þeim
húsakynnum, sem hann hafði
til umráða í Nesi. Þar að auki
voru 19 manns tii heimilis hjá
iandiækni og samkomulagið
ekki upp á það bezta.
Ekki eru heldur nein merki
þess, að menn hafi almennt
fagnað því að fá lærðan lyf-
saia, nema síður væri. Kannski
er það skiljanlegt. Til þess var
ætiazt, að apótekarinn gæfi fá-
tækum meðul. En hvar átti
hann að draga mörkin? Sjálfur
át'ti hann að fá 50 rikisdali til
framfæris af þeirri 400 rikis-
dala upphæð, sem veitt var til
iyfsölunnar.
Kjailaraholan í Nesi við
Seltjörn varð vagga Reykja-
vikur Apóteks. Þar voru þykk
ir veggir en kaldir og birtan
af skornum skammti. Sótt-
hreinsun var þá ekki komin til
sögunnar og iíklegt má teija,
að meðálaúrvalið þætti í fátæk
iegra lagi nú á dögum og þar
að auki nokkuð furðulegt. 1
grein, sem birtist í Lesbók
Morgunblaðsins 2. marz, 1930
um sögu Reykjavikur Apóteks,
segir svo:
Mest hefur vafaiaust kveðið
að ails konar grasaseyðum, er
þá voru mjög móðins". Var
Birni Jónssyni apótekara eitt
sinn veittur 200 ríkisdala
styrkur til þess að reisa ,,elda-
stofu" í sambandi við Apótek-
ið, eítir því sem Magnús Steph
ensen segir í „Eftirmæium 18.
a)dar“. Eins mun hafa komið
til orða, að Björn apótekari
kæmi upp grasagarði í Nesi,
þar sem ræktaðar væru alls-
kenar lækninga- og iyfjajurtir.
Er ókunnugt hvað orðið hefur
úr framkvæmdum í þvi efni.
Nokkra hugmynd um iyf og
lyfjafræði þeirra tíma geta
menn fengið af upptalningu
eða eins konar efnisyfirliti í
ritgerð 1 Lærdómslistaféiags-
ritum um „aigengustu" læknis-
meðul. Meðulin eru þessi talin:
Bygg, hafrar, rúgur, humall,
tóbak, ger, mjóik, edik, vín,
terennivín, hunang, sykur, fíkj
ur rúsínur, tjara, gult bik,
sápa, salt, álún, brennisteinn,
sét kiit, kalk járn, egg, nauts-
gail og vatn.
Um hið algenga „læknismeð-
aJ" kait vatn, er sagt i ritgerð
þessari m.a.:
Kalt vatn hefur ein upp-
hwtjandi, styrkjandi og aðherð-
andi verkun, gerir því stórt
gagn í sjúkdómum, er ieiða aí
likarhs, og einkanlega sina-
kerfisins linleika; sjaldan
brúkast það mikið innvortis, þí
sje dreypt á þvi, eður lítið
drukkið, er það viðurkveikj-
andi, og hjálpar við Jítilieika
og öngvitum."
Engin afnot hafði Björn af
jörðinni Nesi meðan Bjarni
landlæknir lifði. Hins vegar
hafði hann löngum haft mikinn
áhuga á ræktun ýmiss konar og
eftir lát iandlæknis fór hann
fram á skiptingu jarðarinnar
og gerði síðar merkar korn-
ræktartilraunir. Hann hafði
einnig einlægan áhuga, á að
aðrir landsmenn fylgdu for-
dæmi sínu og til að stuðia að
því, þýddi hann úr dönsku
„Breve om Agerdyrkning" eít-
ir Hannes Finnsson biskup.
Taisverða athygli vakti til-
•raun, sem Björn gerði til korn
ræktar í Nesi sumarið 1769. Þá
fékk hann fuilvaxta korn og
var þó ekki góðærinu fyrir að
þakka, því sumarið var eitt hið
kaldasta um langt bil „svo að
melurinn, sem vex sjálfkrafa,
hafi þá eigi orðið fuHvaxta."
Thodal stiftamtmaður studdi
þessa viðieitni Björns í Nesi;
lét hann árið 1775 mala grjón
af byggi því er hann fékk ár-
ið áður og gerði úr því graut
um sumarið á Aiþingi og gaf
embættismönnum að borða
þeim til uppörvunar. Ári síðar
er þess getið, að Björn hafi
fengið eina tunnu af vel þrosk-
uðu byggi úr 100 ferföðmum
iands.
En tímaskeiðið var ekki hag-
stætt til ræktunar; nú fóru í
hönd þau ár, er harðindi hafa
orðið einna mögnuðust á ísiandi
ekki ósvipað því er verið
hafði nákvæmlega 100 árum áð-
ur og endurtók sig að veru-
legu leyti 100 árum siðar, þeg-
ar Isiendingar gáfust í hópum
upp á harðbýlinu og héldu til
Vesturheims. Sem sagt; Björn
Jónsson hélt tilraunum sínum
áfram, en árangurinn varð
smár sökum mikilla vorkuida
og óhagstæörar sumarveðráttu.
Árið 1777 varð uppsVerubrest
ur af þessum sökum og er ekki
getið um komrækt hjá Birni
eftir það. En hann hafði ekki
einskorðað sig við korn; eitt
árið fékk Björn lyfsali 6 tunn-
ur af karrtöflum og meðai ann-
ars, sem hann ræktaði með góð
um árangri voru Botfelskar
rófur.
Sveinn Pálsson getur þess í
dagbók sinni í október 1791, að
á Görðum, Bessastöðum, í Nesi
hjá Birni lyfsala og i Reykja-
vík hjá Scheell fangaverði séu
beztu garðarnir „um þessar
slóðir." Hann getur þess einn-
ig á öðrum stað í dagbókinni,
að Björn sé merkur maður fyr
ir þekkingu sína á grösum og
atorku í framkvæmdum.
Nokkuð hafði borið á geð-
veiiu hjá ýmsum ættmönnum
Björns lyfsala og á síðari hluta
ævi hans, fór að bera á slík-
um einkennum hjá honum sjáif
um. Hannes Þorsteinsson tei-
ur í Ævum lærðra manna, að
fyrst hafi borið á þessari veiiu
í fari Björns, eftir að Guðfinna
kona hans, veiktist: „Hann
gekk út og inn grátandi, át
m^m^mm.... i -v* y mmmt mmim a-v- ^mill l ■■■ i r lUVi. I
Þannig leit Reykjavíktir apótek út eftir að það hafði verið Iluti irS Nesi vifl Seltjörn í Thorvald-
sensstræti við Austurvöll 1832.
FÁL5SO.N
\77l
maúkús onusw*
U*i ^
UDDBBANDU* YlOfUSSON
f*li
OiU'slW ntOltABKXSRN
íouah iMukn unux*
M4*
Am*K* BAwriBtfr
U77
muj. sowitn kbouer
12 i
V'
5/ 4
liíí
km:í, hans tvkpf
ífi**
JíAjtTJN CHHISTÍAN
MICHAEl. I.ARS- UND.
tVll
PF.T&H OLttf' CHRJSTEN'SKS
P SCHEVINtí TMORSTKISSSOS
SíOVKm-fi ÓLAKS$ON
í afgreiðslusal Reykjavíkur apóteks má sjá hver jir hafa verið lyfsalar þar, allt frá Bjarna Páls-
syni og Birni Jónssyni í Nesi til Sigurðar Ólaíssonar, núverandi lyfsala.
Táknræn afsteypa af einu af
verkum Thorvaldsens í af-
greiðslusal apóteksins, Heba,
gyðja æsku og þjónustu.
afgamlar trékrukkur, sem enn eru í notkun.
Mortél og stautur, hvort tveggja gamalt og slitið.
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. apiil 1972