Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1974, Síða 5

birnir, flestir lifa á berjum, grasi,
maurum og hunangi.
Þegar við komum heim með
uppsprettuvatnið — og dálítið af
grænu slýi saman við það! — þá
var orðið funheitt i húsinu og
borðið í setustofunni hlaðið af
matvælum. Súpan setti okkur þó í
nokkurn vanda. Hún hafði verið
látin í stóra mjólkurfernu heima í
Asker og síðan hraðfryst. Nú
þrjóskaðist hún við að þiðna, og
stóð lengi upprétt í pottinum, eins
og mónúment. Það var hlegið mik-
ið að þessari harðvítugu súpu.
Klukkan niu venti skáldunum
fram, þeim Trygve Björgo og Jul
Haganæs. Þeir höfðu með sér
ljóðabækur sínar og eitthvað í
handriti.
Eftir hina miklu kvöldmáltíð
hófust líflegar umræður um bók-
menntirnar, upplestrar voru inn á
milli. Báðir höfðu kvöldgestir
okkar komið til Islands og kunnu
mjög góð skil á eldri og yngri
bókmenntum okkar. Ég geri ráð
fyrir að drjúgum skerfi af þeirri
þekkingu hafi Orgland vinur
þeirra áður verið búinn að miðla
þeim, en margs höfðu þeir vafa-
laust aflað sér eftir öðrum leið-
um, því að áhugi þeirra á ís-
lenskri menningu var mikill.
Eigi verður orðræða okkar rak-
in hér, en af henni lærði ég þau
fræði, að undra mörgu svipar
saman um málefni norskra og ís-
lenskra rithöfunda, og um sam-
búð rithöfunda innbyrðis, og um
afstöðu þeirra til hlutverks bók-
menntanna og um éfni þeirra og
form. „Profilarnir“ í Noregi eru
til dæmis mjög róttækir og boða
alþjóðahyggju. Vietnam hefur að
undanförnu verið eitt vinsælasta
yrkisefni þeirra. Þeir eru Marx-
Lenin-Maoistar pg eru ötul-
ir við að sækja fundi og koma
samþykktum sínum á framfæri í
fjölmiðlum, en lesendahópur
þeirra er lítill. I dómum sínum
um bækur lofa þeir skoðanabræð-
ur siná, en láta sem aðrir séu vart
umtalsverðir, nefna þá sjaldnast á
nafn.
Vera má að svipaða sögu sé að
segja frá öllum löndum, þar sem
fullt tjáningarfrelsi rikir. Upp-
reisnargjörnu félagshyggjuskáld-
unum liggur hærra rómur en
þeim sem innhverf eru. Fyrir hin-
um síðarnefndu vakir ekkert trú-
boð. Ef til vill er listin hinn eini
guð, sem þau vilja þjóna, samúð
þeirra samúð með mannkyninu i
heild, fremur en einhverjum
ákveðnum hluta þess. Dæmi um
slík skáld eru þau þrjú, sem ég
dvaldi með á Valdresfjöllum,
einnig skáldsagnahöfundurinn
snjalli, Knut Hauge, sem við
heimsóttum daginn eftir á bú-
garði hans að Lomen, svo og
Mikkjel Fönhus, sem dó í október
s.l. 83 ára, með 41 skáldsögu að
baki, þekktur vítt um lönd sem
snillingur á sérsviði sínu: villtri
náttúrunni og dýralífinu í hrika-
legustu fjallbyggðum Noregs.
Jul Haganæs.
En víkjum þá nánar að ljóð-
skáldinu, Jul Haganæs. Við dvöld-
um heima hjá honum drjúglanga
stund laugardaginn 8. september,
og þá rispaði ég upp drög að því,
sem hér fer á eftir, sumt er haft
orðrétt eftir Haganæs. Hann segir
meðal annars:
„Ég er fæddur hér í Aurdal 22.
ágúst 1932, í gamla húsinu hér á
Onstadmarken, það er að segja í
þvf sama húsi, sem Knut Hamsun
bjó í, meðan hann var að skrifa
skáldsöguna Vietoríu.
Faðir minn var einnig fæddur
hér, og hérna ólst hann upp. Móðr
ir mín er fædd og uppalin í lítilli
fjallasveit, Tislei-dalnum,
skammt þaðan, sem nú stendur
sumarhús Orglands, þar sem við
sátum í gærkvöldi. Meðan ég var
smádrengur var faðir minn ráðs-
maður á afskekktum fjallabæ á
sömu slóðum. Frá því ég lá í
vöggu, þar til ég var 8 ára gamall,
bjó ég þar inni á fjöllunum bæði
sumar og vetur, og það er mín
skoðun, að umhverfið hafi orkað
djúpt á mig og haft á mig varan-
leg áhrif bæði sem skáld og mann-
eskju. Ég er bundinn þessum
fjallbyggðum mjög sterkum bönd-
um, rætur mínar standa djúpt i
jarðvegi æskustöðvanna. Ég held,
að þess sjáist skýr merki í ritverk-
um mínum. Átta ára gamall varð
ég að byrja í skóla. Þá var ekki
um annað að gera en flytja aftur
hingað til Onstadmarken, og
hérna hef ég átt heima siðan. En
sérhvert sumar mörg næstu árin á
eftir dvöldum við uppi i fjallhag-
anum, og það var dýrlegt líf, í
nánum tenslum við stórbrotna
náttúru og fjölskrúðugt dýra- og
fuglalíf. Eg er sérstaklega þakk-
látur fyrir að hafa fengið að alast
upp við slikar aðstæður.'1
Jul Haganæs lauk barna- og gagn-
fræðaskólanámi í Aurdal, og að
þvi námi loknu vann hann um
tíma í sparisjóði byggðarlagsins.
Samtímis byrjaði hann að yrkja,
og fékk þá þegar eitt og eitt smá-
ljóð birt i fylkisblaðinu
„Valdres". Nokkru síðar fékk
hann þar starf sem blaðamaður.
Nú hefur skáldið haft þar fullt
starf sem blaðamaður í sextán ár.
„Eftir að ég hóf blaðamennsk-
una gerðust skáldadraumarnir á-
leitnari og ég fór að birta meira af
ljóðum i blaðinu," segir Haganæs.
„Svo kom að því að ég kynntist
Ivari Orgland — fýrir milligöngu
Trygve Björgo. Orgland olli þátta-
skilum í lífi mínu sem skálds.
Hann fékk áhuga á ljóðum mín-
um, las þau og áleit, að ég ætti að
stefna að útgáfu ljóðabókar. Áður
hafði þekktur maður ættaður frá
Valdres, dr. phil. Torsten Hög-
erstad, hrósað kvæðum mínum og
hvatt mig til að halda áfram ljóða-
gerð. Enn fremur hafði eitt af
okkar mikilhæfustu tónskáldum,
Sigurd Islandsmoen (sem einnig
er frá Valdres) samið lag við
kvæði eftir mig. Allt þetta orkaði
sem hvati á ósk mina og viðleitni
til að ná tökum á ljóðiistinni.
Ég mun aldrei geta fullþakkað
þessum mætu mönnum, sem leið-
beindu mér og örvuðu fyrsta á-
fangann — og þetta á ekki sfst við
um Ivar Orgland. Hann kom liand
ritinu að fyrstu ljóðabók minni
á framfæri við Fonna Forlag, og
að ráði hans kom bókin út
1965.Það var einnig Ivar Orgland,
sem kveikti í mér áhugann á ís-
landi, ekki sist skáldunum þar. Ég
gleymi aldrei stundunum, sem við
áttum saman í ,,kofa“ hans í Vald-
resfjöllum um páskahelgarnar.
Þá var hann venjulega í fullum
gangi að þýða kvæði eftir eitt-
hvert islenska ljóðskáldið. Um-
gengnin við hann hvatti huga
minn til skáldskapar, og þegar ég
fékk listamannastyrk 1965, þá á-
kvað ég að nota hann til að ferðast
til Islands. Ég fór þá ferð 1966, og
hún varð mér ógleymanleg. Eitt
af því sem ég skoðaði í ferðinni
(vegna atvinnu minnar við blaðið
,,Valdres“) var hús Morgunblaðs-
ins, undir leiðsögn eins af blaða-
mönnunum þar, en því miður var
ritstjórinn og skáldið Matthias Jo-
hannessen ekki heima svo ég hitti
hann ekki.
Árið eftir, 1967, gaf ég út næsta
ljóðasafn, og 1968 var ég, sam-
kvæmt tillögu bókmenntaráðsins
norska, gerður félagi í Rithöf-
undasambandi Noregs. Stjórn Rit-
höfundasambandsins veitti mér,
árið 1972, styrk að upphæð 7.600
n.kr. (um 114.000 ísl. kr.) af >jóði
þeim, sem kenndur er við Olav
Schous.
Ég vil einnig geta þess, að núna
í sumar, 1973, veittist mér sá heið-
ur að vera fulltrúi Noregs á hinu
fjölmenna norræna menningar-
málaþingi, sem efnt var til i Fær-
eyjum (Mentunarstevna Föroya
30. júní til 8. júli 1973). Og svo
sem ferðin til íslands var mér
ógleymanleg 1966, varð Færeyja-
ferðin og kynnin af fólkinu þar og
norrænum starfsbræðrum í bók-
menntum og listum ánægjuleg og
verðmæt lífsreynsla. Ég fagna þvi
að hafa fengið tækifæri til að
heimsækja þessi lönd. því að þar
býr skyldfólk mitt — þjóð-
irnar, sem ég er andlega skyldast-
ur, nákomnastar mér að menn-
ingu."
Þegar ég spurði Haganæs,
hvers vegna hann ritaði á ný-
norsku, svaraði hann:
„Það kemur til af því, að ný-
norskan er mér svo margfalt hug-
fólgnari en aðrar tiltækar tungur.
Ég fékk alla skólamenntun mina
á hinu svo nefnda „bókmáli", en
mér finnst það vera nýnorskan,
sem best hæfir í Valdres. Mér
þykir afar vænt um nýnorska mál-
ið mitt. En ef ég mætti sjálfur
reyna að skilgreina ljóðagerð
mína, þá hef ég stefnt að því að ná
Framhald á bls. 14.
—
Jul Haganœs
Fjögur Ijóð
Matthías Johannessen þýddi.
MJÚKT GRAS
Þú sem einblíndir
út í fjarskann
\
gættir þú ekki
að grasi mjúku
við fætur þér,
því sem greri
þín vegna.
SENN
Sjá hvernig gangverkið
tifar og skin glitrar og gljár
hakkar í sig sekúndur, mínútur
og stopul ár
glefsar í tímann
af gömlum sið
hlustar ekki á orð um grið
Senn er hún tólf
\
ANDSPÆNIS ORÐI
Þú berð að dyrum bergsins
og bergið þegir,
andspænis þöglu orði
ofursmár
og orðið segir:
snúðu ekki við
og ekki hlaupast burt.
Dyr geta fundizt
ef djarflega er spurt.
Ef til viil hafa örlögin
ást á þér:
Sýndu þöglu grjóti
að þú getir tekið á móti.
MILLI HUNDA
Svo lengi sem þeir halda
að þú sért sterkur
flaðra þeir upp um þig
með fláttskaparglampa í augum.
Hikirðu
sýna þeir tennurnar
Enginn má sjá
að þú óttist glefsið
Gakktu hnarreistur
framhjá.
og stundir
©