Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1974, Síða 2

Að ofan: Samvizkubit, 1911 —1947. Ol. K. Magnússon tók þessa mynd og
Andlát Einars Jónssonar 18.
okt. 1954 vakti alþjóðar athygli
þótt hljótt væri um hinn aldraða
listamann á efstu árum hans og
fjöldi samborgara hans þekkti
ekki i sjón hinn hlédræga mann,
sem víðar um lönd hafði borið
hróður íslenzkrar myndlistar en
nokkur Islendingur annar. Þótt
Einar Jónsson lifói nálega lifi ein-
setumanns í vinnustofu sinni og
heimili síðustu æviárin var mynd
hins mikla myndskálds greypt í
vitund þjóðar hans sem braut-
ryðjanda og stórmennis í íslenzkri
listsögu.
Flestum þeim, sem nokkru létu
sig varða íslenzka Iist, var um það
kunnugt, að fram eftir ævi sinni
var Einar Jónsson nálega eini is-
lenzki listamaðurinn, sem kunnur
var utan landsteinanna, og það
svo rækilega, að á mörgum þjóð-
tungum höfðu erlendir menn
borið hróður hans austan hafs og
vestan og kynnt í heimsblöðunum
list hans með mikíu lofi.
Hann fæddist 11. maí 1874 á
Galtafelli i Hrunamannahreppi
þar sem foreldrar hans bjuggu,
Jón bóndi Bjarnason og Gróa
Einarsdóttir húsfreyja, merkis-
hjón.
Með alla þá möguleika til list-
náms, sem nú eru fyrir hendi, og
með alla þá Iist fyrir augum, sem
flestar myndanna meö þessari grein.
unglingar eiga nú aðgang að, er
eðlilegt, að þeir fjölsæki mynd-
listarskóla, en hitt er óráðin gáta,
hvernig það gat gerzt, að sveita-
drengur í gersamlega listsnauðu
umhverfi fyrir nálega heilli öld
verður altekinn þeirri ákvörðun í
bernsku að gerast myndlistar-
maður og meira að segja mynd-
höggvari, án þess að hafa séð
myndir af slíkum listaverkum,
hvað þá höggmyndirnar sjálfar.
Er það ekki líkast ævintýrasögn,
að fyrir 90 árum lætur lítill
drengur austur I Hrepp systkin
sín afklæða annan snáða og halda
honum í vissum stellingum til að
hnoða mynd hans 1 mold?
Hvaðan kom syni Galtafells-
hjónanna þessi hugmynd? Hvað-
an hafði hann fengið hana.
Einar Jónsson var I dagfari
allra manna ljúfastur, en hann lét
ekki leiða sig eitt spor af vegi,
sem hann hafði valið sjálfur. Og
hann var gæddur stálvilja, sem
ekkert mótlæti gat kúgað, engir
erfiðleikar drepið. Jafnframt
sinni ljúfu lund var hann gæddur
heitum og sterkum geðsmunum.
Þess vegna vann hann þann sigur,
að á unglingsaldri heldur hann
nálega allslaus að fjármunum —
með eitt hundrað krónur í farar-
eyri — og nálega ómenntaður á
flestum sviðum til listnáms I
Kaupmannahöfn.
Og þar réðst hann ekki á garð-
inn, þar sem hann var lægstur.
Með hjálp Björns Kristjánssonar
síðar ráðherra, slns mikla vel-
gjörðarmanns og vinar þeirra
Galtafellshjóna, nær hann fundi
sjálfs Stephans Sindings, fræg-
asta myndhöggvara Norðurlanda
og þótt miklu lengra væri leitað.
Skömmu síðar tók þessi frægi
maður íslenzka drenginn til Iær-
dóms I vinnustofu slna, og þar
dvelur Einar Jónsson því nær
óslitið, unz hann fær inngöngu I
Listaháskólann I Kaupmannahöfn
og lýkur þar námi.
Þetta er upphaf að löngu ævin-
týri og fyrstu orrusturnar I ára-
tuga langri baráttu og baráttu,
sem hlaut að verða fyrir það harð-
ari, að Einar Jónsson lét sér
aldrei nægja hið smáa, þegar um
Iistina var að tefla, en horfði hátt,
stefndi hátt.
Nokkru síðar en námi lauk I
Listaháskólanum veitti Alþingi
Einari myndarlegan fjárstyrk til
námsdvalar I Rómaborg. Þar
dvaldist hann I nálega tvö ár, og á
leiðinni norður aftur dvaldist
hann um skeið I Ungverjalandi,
og hafði þá hlotið stóra Iista-
mannastyrkinn danska, sem svo
var nefndur. Hann ferðaðist vlðs
vegar um Evrópu og sótti heim
höfuðstöðvar Iistanna I Þýzka-
Dögun nefndi Einar þessa mynd. í fyrstu hafði Einar tröllið með útréttan
lófann — og sést sá lófi til hægri á myndinni. En síðar kaus Einar að hafa
krepptan hnefa I stað lófans.
Portret af Einari Jónssyni eftir Johannes Nielsen.
Hnitbjörg, listasafn Einars Jónssonar á Skólavörðuholti.