Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1974, Blaðsíða 3

1
landi, Austurríki og Ungverja-
landi.
Á þessum árum hafði Einar
Jónsson lært mikið og stundað
námið afburða vel, en þrátt fyrir
víðtæka þekkingu á listum og list-
sögu hafði hann ekkert lært, sem
afdrifaríkara varð fyrir framtíð
hans á vegum listarinnar en að
komast að raun um það, að með
engu því mikla og merka, sem
hann hafði kynnzt í heimi list-
anna, gat hann átt fulla samleið,
en að sem íslenzkur einfari yrði
hann að ganga i list sinni þann
veg, sem hann sá og vissi sér
einan vera færan.
Honum var það vitanlega ljóst,
að með þessari ákvörðun hlyti
hann að brjóta að baki sér margar
brýr, og að löng yrði baráttan og
erfið listamanni, sem segði stríð á
hendur hefðbundinni list og öll-
um þeim fjötrum, sem hann var
sannfærður um, að hún felldi á
sköpunargáfu og þroska ungra
listamanna.
Nú þögnuðu þeir lofstafir, sem
danskir listagagnrýnendur höfðu
hlaðið á hann, þegar hann sýndi
útilegumanninn á Charlotten-
borg-sýningunni 1901. Hann
sýndi verk sín þar aldrei aftur en
aftur á móti árum saman á „sýn-
ingu hinna frjálsu" í Kaupmanna-
höfn. Þessi þverúðarfulli Is-
lendingur, sem reis af alefli gegn
hefðbundinni listtúlkun þeirra
tíma og lét engan segja sér fyrir
verkum, var hinum dönsku gagn-
rýnendum engan veginn að skapi.
Og listamenn ýmsir, sem áður
höfðu verið honum vinsamlegir,
sneru við honum baki og sökuðu
hann um hroka og sjálfbyrgings-
hátt vegna þess, að hann gekk
ekki þeirra veg og gat stundum
orðið vægðarlaus í dómum. Á
þessum árum dvaldist Einar Jóns-
son um skeið í Berlín og síðar i
London, en honum tókst ekki að
skapa sér og list sinni aðstöðu þar.
Hann var útlendingur með líf sitt
og list meðal framandi þjóða.
En smám saman urðu þau
straumhvörf, að málsmetandi
menn, einkum í Þýzkalandi, Aust-
urríki, Englandi og Vesturheimi
fóru að skilja betur list Einars
Jónssonar, sérkenni hans sem
listamanns og listtúlkun, og um
list hans var þá skrifað meira og á
þjóðtungum fleiri austan hafs og
vestan en nokkurn annan íslenzk-
an myndiistarmann fram að þeim
degi og lengi síðar. Þó gat hann
ekki haft sýningar á hinum stóru
verkum sínum og átti fullt i fangi
með að greiða leiguna fyrir að fá
þau geymd í Kaupmannahöfn,
þar sem þau hlóðust upp frá ári
til árs.
Fréttirnar með lofsamlegum
dómum um verk Einars Jóns-
sonar, sem frá útlöndum bárust
hingað heim, kynntu löndum
hans listaverkin, þvi að fæstir Is-
lendingar höfðu nokkur þeirra
augum litið þar sem ógerlegt var
að flytja þau til sýninga milli
landa. En þegar hann hafði boðið
landinu, þjóðinni, að gjöf öll sín
verk með því skilyrði, að yfir þau
yrði byggt sæmilegt hús til varð-
veizlu, ákvað Alþingi að þiggja
þakksamlega þá miklu gjöf og
veitti á fjárlögum nokkurt fé.til
byggingarinnar. En þá var heims-
styrjöldin fyrri skollin á og
sprengdi upp úr valdi allt verðlag.
Því varð á byggingunni hlé og
meðfram vegna þess, að lista-
manninum hafði verið boðið vest-
ur um haf til að gera þar minnis-
merki um Þorfinn Karlsefni,
fyrsta hvíta landnemann i Vestur-
heimi.
Listamaðurinn kom heim eftir
tveggja ára dvöl vestan hafs, og
Öreigar, ein af eldri myndum Einars, unnin 1 904 í anda realismans.
Úr álögum, 1916—1 927. Það er hluti myndarinnar. sem hér sést.
Einar Jónsson gerði sem kunnugt er standmyndina af
Jónasi Hallgrímssyni, sem er í Hljómskálagarðinum. Þar
varð hann að nokkru leyti að hlýta fyrirsögn og gerði þvi
aðra mynd af listaskáldinu góða eftir eigin sannfæringu.
Kristsstytta frá 1 946.