Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1975, Blaðsíða 4

Eftir
Richard Hall
Fyrri hluti
Sumarið 1874 bjó Henry
Morton Stanley sig undir að voga
sér enn einu sinni inn i Afríku.
Hann var þegar frægur fyrir að
hafa bjargað víðkunnum Afríku-
fara. „Er þetta ekki dr. Living-
stone?“ („Dr. Livingstone, I
presume?“) var kveðja, sem hafði
hljómað um heim allan. En það
var ekki nóg.
Það ferðalag, sem hann ráð-
gerði nú, ofbauð imyndunarafli
manna: 5000 mílna ferð gegnum
Mið-Afríku frá austri til vesturs,
frá Indlandshafi til Atlantshafs.
Hann ætlaði sér að leysa úr öllum
helztu spurningum um uppruna
Níiar og kortleggja öll hin miklu
stöðuvötn um miðbik álfunnar,
áður en hann legði til atlögu við
hið óþekkta land fyrir vestan
Tanganyika-vatn og hin ævintýra-
lega og dularfullu Mánafjöll. Eini
hviti maðurinn, sem hafði vogað
sér inn á þetta leyndardómsfulla
land, var Livingstone, og hann
hafði verið neyddur til að snúa
við. Stanley vonaðist til að koma
út úr þessum myrkviði við mynni
Kongófljóts. Vatnsmagn það, sem
fljótið flytti út í Atlantshaf,
sýndi, að það væri éitt hinna
stærstu í heimi, en farvegur þess
inni í álfunni var óþekktur.
Stanley ætlaði líka að leysa þá
gátu.
Það var almennt álit, að laun
svo ofdirfskufulls metnaðar
myndu verða dauðinn. Að iánið
skyldi svo oft hafa bjargað
Stanley á Livingstone-
ævintýraferð hans, myndi örugg-
lega bregðast honum núna. Það
var vissulega margt fólk, sem
með sjálfu sér vonaði, að frétta-
ritari hins iburðarmikla og yfir-
borðskennda blaðs, New York
Herald, myndi hverfa fyrir fullt
og allt í álfunni myrku. Stanley
skildi mjög vel, af hverju óvinum
hans þætti hann ætla sér um of —
miðað við stöðu hans. A þeim
tímum, þegar landkönnuðir voru
yfirleitt liðsforingjar af góðum
ættum eða auðugir áhugamenn,
var hann litinn hornauga.
Hann fæddist utan hjónabands
í Wales og átti bernskuár sín I
fátækrahúsi (sem hann síðar
sagði hafa verið menntaskólann,
sem hann hefði gengið í). Móðir
hans hét Parry — hann tók sér
nafnið Stanley á táningsárum
sínum í Ameríku eftir nærgætn-
um bómullarkaupmanni, sem
sýndi honum föðurlega
umhyggju. 1 amerísku borgara-
styrjöldinni barðist hann fyrst
með Suðurríkjunum, en var tek-
inn til fanga og gekk þá i lið með
hinum. Eftir styrjöldina komst
hann í snertingu við blaða-
mennsku og uppgötvaði, að hann
ætti hægt með að skrifa. A hest-
baki varði hann hið hvíta land-
nám í vestri, og fleyg setning lýsir
vel afstöðu hans til Indiánanna:
„These wronged children of the
soiI.“ (Þ.e. t.d. „Þessi rangindum
beittu jarðar börn“).
Snemma árs 1867, þegar hann
var 26 ára gamall, fékk hann talið
„The New York Herald" á að
leyfa sér að fara til Afríku til að
fylgjast með hinum mikla refsi-
leiðangri Napiers, lávarðar, gegn
Abyssiníukeisara. Fyrir einstaka
framtaks- og útsjónarsemi tókst
honum að koma fréttum frá sér til
umheimsins vikum á undan
keppinautum sínum. Meira aó
segja frétti brezka ríkisstjórnin
fyrst um árangur leiðangursins af
fréttasendingum hans. Þessi
snaggaralega fréttamennska
leiddi til þess, að hann fékk mörg
vellaunuð verkefni fyrir „Her-
ald“ og loks 1871 frægasta hlut-
verk blaðamanns á nítjándu öld:
að finna brezku trúboðshetjuna
David Livingstone, sem hafði
verið týndur i myrkviðum Afríku
i fjögur ár. Og þegar Stanley fann
hann siðan öllum til mikillar
furðu, sendi vinnuveitandi hans,
James Gordon Bennett, eigandi
„Heralds", honum svohljóðandi
skeyti: „Þú ert nú eins frægur og
Livingstone eftir að hafa leitað
uppi þann, sem var að leita.“
En Stanley nægði það ekki að
vera frægur blaðamaður. Nú vildi
hann sýna, að hann væri sjálfur
landkönnuður, sem jafnaðist á við
menn eins og Richard Burton eða
jafnvel Livingstone sjálfan.
Eitt var það þó, sem setti strik í
reikningin og hann hafði ekki
gert ráð fyrir — hann varð ást-
fanginn. Sunnudaginn 12. júlí
1874 undirritaði hann hjúskapar-
samning ásamt ungfrú Alice Pike
að heimili hennar í New York:
„Við heitum því hátíðlega að vera
hvort öðru trú og ganga saman í
hjónaband, er Henry Morton
Stanley kemur aftur frá Afríku.
Við kölium Guð til vitnis um þetta
heit okkar, um leið og við undir-
ritum það.“
Alice Pike var aðeins 17 ára
gömul — Stanley var á fertugs
aldri, en engu að síður virtist
jafnræði með þeim. Hún var
gædd því rólega sjálfsöryggi, sem
byggðist á því, að hún var falleg
og gáfuð dóttir milljónamærings.
Hús Pike-fjölskyldunnar var við
Stanley I einkennisbúningi. Mikill metnaBur og dugnaður fleytti honum yfir ótrúlega erfiðleika.
þann hluta Fimmtu breiðgötu,
þar sem fjármálajöfrar á borð við
William K. Vanderbilt og John
Jacob Astor höfðu raðað upp
eftirlíkingum af höllum og
skrauthýsum. Og enda þótt
Stanley gæti ekki státað af auði,
þá var hann viljasterkur og mikill
fyrir sér. Hann reykti Havana-
vindla með morgunverðinum,
gaf áritaðar myndir af sér við
minnstu tilefni, gekk mjög
hnakkakertur og lét vel að segja
af sjálfum sér. Hann var aðeins
162 sm á hæð, en vel byggður. A
þeim tíma, sem hann hafði vérið i
ameríska vestrinu, hafði hann
orðið sérfræðingur á sexhleypur
og riffla.
Það var mjög ruglingslegur stíll
á bók hans „Hvernig ég fann Liv-
ingstone", sem seldist í 70.000
eintökum og fékk þann harða
dóm hjá Florence Nightingale, að
hún væri hin „afleitasta bók um
hið ágætasta efni“. En inn á milli
voru kaflar, sem skrifaðir voru af
næmri tilfinningu. Hann dáðist
að fegurð skóganna og fjallanna.
Hann naut þess að segja börnum
frá ævintýrum sínum og hafði
gott lag á að vekja áhuga þeirra.
Þegar hann var í leiðangrinum í
leit að Livingstone, kynnti ara-
bískur kaupmaður hann fyrir
þræladreng, sem Kalulu hét.
Hann tók drenginn með sér frá
Afríku og annaðist hann næstum
eins og kjörson.
Alice Pike var ekki vitund
hrædd við glampann í gráum aug-
um Stanleys, þegar hann missti
stjórn á skapi sínu af óverulegu
tilefni. Hann myndi gera allt fyrir
hana. Hún sagði honum, að
Henry, fyrra nafn hans, hljómaði
ekki nærri eins vel og seinna
nafnið, svo að hann tók þegar að
undirrita hin ástúðlegu og skrúð-
yrtu bréf sin með „Þinn elskandi
Morton“. Alice var stolt yfir því,
að hinn flytjanlegi bátur, sem
Stanley ætlaði að nota til að
kanna ár og 'vötn Afríku, ætti að
bera nafn sitt. Það voru aðeins
fáir, útvaldir vinir, sem vissu
þetta leyndarmál — að Lafði
Alice myndi stöðugt minna á
stúlkuna, sem Stanley myndi
snúa aftur til og heimta sem brúði
sína.
Auk bátsins hafði hann með-
ferðis tvær myndir til minningar
um Alice. önnur var andlits-
mynd, frábærlega gáfulegt andlit.
Hin var af henni, þar sem hún
stóð klædd silkikjól, mjög
þröngum i mittið, með skraut-
saumuðu pilsi.
Aðrar ráðstafanir, sem hann
gerði fyrir Afríkuferðina, voru
öllu venjulegri. Hann samdi við
„Daily Telegraph" í London og
„New York Herald“ i New York
um, að hvort blað legði fram 6000
sterlingspund til fararinnar. og i
Bretlandi réð hann til sin þrjá
hvíta aðstoðarmenn. Það var
ungur og áhugasamur skrifstofu-
maður, Frederick Barker að
nafni, sem hafði heyrt um
ieiðangurinn og bað um að fá að
fara með, svo að Stanley tók hann.
Þá benti vinur hans á Pocock-
bræðurna, Frank, 24ra ára og
Edward, 22ja ára, syni fiskimanns
í Kent. Þeir voru lítt menntaðir,
en sterkir og úrræðagóðir. Þegar
Stanley hitti Pocock-bræðurna,
hreifst hann af hinum eldlega
áhuga þeirra og hét þeim tæki-
færis til að geta sér frægðar. Að
því búnu leitaði hann ekki að