Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1975, Blaðsíða 12

Með sanni má segja, að á undanförnum árum
hafi vart, svo heitið geti a.m.k., farið fram
almennar umræður um hlutverk og gildi for-
setaembættisins. Það er helzt í tengslum við
forsetakosningar að menn hafa velt vöngum
yfir slíkum hlutum, en í annan tíma má nærri
heita, að engum komi það til hugar. Kemur þar
eflaust margt til. Bæði er, að þjóðhöfðingja-
embættið stendur utan og ofan við hversdags-
lega þrætubókarlist samtímans, og eins er
virðing þess slík, að menn fýsir ekki að stofna
til deilna þar um. Hvort tveggja þetta eru
eðlilegar og réttmætar skýringar.
Þó að við höfum lært margt af Dönum, bæði
gott og illt. þá er guði þó svo fyrir að þakka, að
við höfum aldrei orðið fyrir barðinu á eiginlegri
þjóðhöfðingjamenningu með viðeigandi
myndablöðum og hjartnæmum kjaftasögum.
En eigi að síður er fyllilega eðlilegt og réttmætt
að íhuga hvert eigi að vera hlutverk forsetans í
þjóðfélagi nútímans. Að vísu er engin brenn-
andi þörf, sem knýr á umræður um þetta efni,
en þrátt fyrir það á ekki að vera loku fyrir það
skotið að menn ræði það litillega.
Fyrir skömmu var flutt í sjónvarpi viðtal
dansks fréttamanns við konung Svíþjóðar,
þann sem kom hér fyrir nokkrum vikum. Kon-
ungur lýsti lífi sínu og hlutskipti á þann veg, að
menn hlutu að fyllast vorkunn i hans garð. Þar
var greinilega of langur vegur á milli tilgangs
og tilstands. Um forsetaembættið hér gegnir að
ýmsu leyti öðru máli, þó að það sé grein á sama
meiði. Ekki verður með sanni sagt, að prjál og
tildur hafi sett svipmót sitt þar á. Þvert á móti
hefur þjóðhöfðingjaembættinu verið sniðinn
stakkur eftir vexti, það hefur mótazt f eðlileg-
um tengslum við þjóðlífið, þar sem forsetinn
hefur jafnan verið fremstur meðal jafningja.
Forseti íslands hefur ekkert pólitískt vald
annað en að hafa frumkvæði að stjórnar-
myndunum, þegar þær ber að höndum. Eigin-
legan starfa hefur hann ekki með höndum.
Flestir ættu þó að geta verið á einu máli um
nauðsyn þess að viðhalda hér þjóðhöfðingja-
embætti, sem staðið getur ofan við hags-
munaríg og flokkadrætti. Þrátt fyrir allt er það
mikilvæg kjölfesta I þv( lýðræðisskipulagi, er
við búum við. Á hinn bóginn verða menn að
gera sér grein fyrir því, að líklegt er að virðing
forsetaembættisins þverri, ef svo heldur áfram,
sem verið hefur, að forsetinn hafi ekkert raun-
verulegt starf með höndum.
Enginn vafi er á því, að starfsleysi forseta-
embættisins getur leitt til þess, að tilgangsleys-
ið beri gildi þess ofurliði. Þá er hætta á, að ekki
verði fyrir hendi meirihlutavilji fyrir viðhaldi
þjóðhöfðingjaembættisins. Ef menn vilja í raun
VERKSVIÐ
FORSETA
ÍSLANDS
og veru hafa hér þjóðhöfðingjaembætti í líkri
mynd og verið hefur, er það verðugt verkefni að
koma fram nauðsynlegum breytingum til þess
að fá forsetanum verk að vinna, er hæfði stöðu
hans.
Stöku sinnum hefur verið á þetta minnzt,
m.a. hefur verið lagt til, að forsetaembættið
yrði sameinað starfi forsætisráðherra. En með
því móti væri forsetaembættið í raun réttri lagt
niður. Það er þvi ekki æskileg lausn. En hér
gæti einnig komið til álita að breyta stjórnar-
skránni á þann veg, að forseti íslands yrði
jafnframt forseti sameinaðs Alþingis. Með
þessu er ekki verið að leggja til, að forsetinn
yrði þingmaður með venjulegum hætti, því að
hann myndi sitja á forsetastóli á Alþingi án
atkvæðisréttar. Á hinn bóginn myndi hann eftir
slíka breytingu hafa með höndum ákveðið og
mikilvægt starf, er hæfði virðingu þjóð-
höfðingjaembættisins.
Þó að Alþingi setji lög og ráðherrar fari með
framkvæmdavaldið, er forsetinn að forminu til
samkvæmt stjórnarskránni æðsti handhafi
framkvæmdavaldsins og lög öðlast ekki gildi
fyrr en hann hefur undirritað þau. Það er því í
fullu samræmi við eðli forsetaembættisins að
forsetinn stjórni störfum Alþingis í samráði við
ríkisstjórn hverju sinni. Alþingi gæti eftir sem
áður kosið varaforseta til þess að stjórna þing-
störfum í fjarveru forseta íslands og handhafar
forsetavalds gætu verið þeir sömu og verið
hafa.

för með sér, yrði því ekki svo ýkja mikil frá
stjórnskipulegu sjónarmiði. Hitt skiptir meira
máli, að með þessu yrði forseta fengið ákveðið
starf og um leið yrði rennt traustari stoðum
undir forsetaembættið, gildi þess myndi aukast
og vegur þess vaxa. Það stenzt ekki á okkar
dögum að halda uppi háu embætti, án þess að
því fylgi nokkur raunverulegur starfi. Sam-
kvæmisstörf kunna að vera erfið, það skal
viðurkennt, en þau verða aldrei viðurkenndur
starfi í augum fólksins í landinu. Af þeim
sökum ættu menn að hyggja að breytingum f
þessum efnum, og betur væri, ef það yrði gert
fyrren seinna. h___ .
Þorsteinn Pálsson.
Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
w .*' y'*' ■ i n:o «*
£ H nó-v S k A A R ííif <y á '■cb* V £ z
-* M £ £> —? ft 6 Ct M H L '» r £
0 F R A‘ b R Ý R F) R : i
lc L h F A I; A' R 1 pj : r.'-lP U'fi A R R
7&r- fc A R A ö {/ nír P n R I i>
•'.r« Á A ■C7C- ÍFA K A f A R 6* át. & 1
A( f> E r U e C. R A S A S N 1 ícf'H t
VÍ-.V, 1 /í /• A <x A R. I £> R h 5 7 N * •tí’i
5> is?. A . ft' ''t.* 1 L 3r. 5 1 ^44 r R D N S K
* R »' N 1 R ->r- R A N A’ ft — K O
L A 5 » N N 1 S*«. 6. K 'nlLll s i T
..£■ e K N f\ T L A a A 5<. - \ o L 1
-.:,6 s i »0 N f\ 3 Ú L A bS J c- - a: J t? 0 & e £>,
pi R N tt 5 S’X S 1 N N 1 £> y a A
ElTuj?- EFM1 FLfóT VftFuft fcKkfn vl O £> 5THF- aR S\Co(Z- DÝR
3> 1
\i HutftC SaRÐ IA«- ’ilat miL<t
SjÍk /Uins ) |7 M fö|.
L'»Kf\tAV HLAf- FlSKHl flSKAe *
TfTr'/
4^ v £>|C.R- Fan- o-n- 5K Ytp- MWNI
VoSPA PUR í> n R Heins
AÐ gAKl ypl P- HÖFMIM H L J. STÓ(?
&■ & KKI n ££> ÍUK-fl A«-
MNDR RÐl H EíTS [HONTS,
Hölt 3l'oT lí> Tímfi- 01 t-i Á
VÖKU' 1 M W blaut UR.
KANN- VflTAS FflLL
4 FlUil.- PlH A ÞÝfufl {ftrá' HlT
FíSICdR LAMDft SRfeFf- 1 * HffíruR yi...
P HÆf) nT'io"
k-maÐ \ie tiifí ST O

m J goTM- FrtC-Ll ÉQL' is