Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1975, Blaðsíða 6

Hvort er manneskjulegra? Annarsvegar Viðlagahverfi I Breiðholti; timburhús
með risi og hinsvagar blokkasamsteypan við Æsufell.
Hversvegna byggjum
við svona ljót hús?
brotirt blað horfið frá frysti-
kistustílnum, sem orðinn er full
einkennandi fyrir íslen/ka nú-
tíma bygfíinKarhætli.
En það er víðar Guð en í Gorð-
um ofí ekki allar syndir of; yfir-
sjónir saman komnar í Breið-
holti. Til dæmis má nefna, að
innarlega í Kópavogi er hörmu-
lcgur ranghali upp kominn og má
segja að þar hafi ljótleikanum
verið reist full varanlegt minnis-
merki. Þessi blokkaranghali
minnir átakanlega á kumbaldana,
sem hróflað var upp í enskúm
borgum á dögum iðnbyltingarinn-
ar og á Viktoriutfmabilinu. A vor-
um dögum hafa þcssir sótsvörtu
ranghalar orðið að fátækrahverf-
um og nú er víðast unnið dyggi-
lega að því að rífa þá niður. En á
sama tíma byggjum við eftirlfk-
ingu, og má segja, að iðnbyltingin
sé lengi á leiðinni til Kópavogs.
Erlendunt höfundum kennslu-
bóka í arkitektúr þætti trúlega
matur í að komast f annað eins.
llér hefur það markverða afrek
verið unnið, að útlitið er jafnvel
enn hræðilegra en á minnkabú-
inu í Breiðholti.
Við getum ckki haldið þannig
áfram. A einhvern hátt vcrður að
stokka spilin upp og gera betur.
Því verður ekki trúað að fslcnzk
byggingarlist þurfi að vera ámóta
og kvikmyndin um Lénharð fó-
gcta. Ekki er hcldur endalaust
hægt að afsaka getuleysið með
þvf að nauðsynlega hefð vanti til
að byggja á.
Eins og áður var fram tckið,
vcit ég ekki hverjir eru höfundar
þeirra verka, sem hér eru til-
greind. Líklcga er öllum fyrir
bcztu að það gleymist. Gera má
ráð fyrir að sumir höfundanna
séu „bara“ tæknifræðingar eins
og stundum heyrist. Það skiptir
ekki máli. Ekki hefur frétzt að
arkitcktar hafi risið upp á aftur-
lappirnar og mótmælt kröftug-
lega þcirri lágkúru, sem hér hef-
ur verið bent á. Scnnilcga ætti
það þó að standa þcini nærri að
benda á það, scm hlýtur að tcljast
langt undir lagmarki.
Hér skal staðar numið í bili f
þeirri von, að þessari gjörninga-
hrlð lágkúrunnar taki að slota.
Byggingar eru ckki einkamál
þeirra sem teikna og byggja. Þeir
eru að skapa lifandi fólki skiiyrði
til þess að njóta lífsins: Mannlegt
umhverfi en ekki minnkabú.
Að lokum þetta: Tilveran er
bæði súr og sæt. Þótt flest berin f
vfngarði byggingarlistar okkar
séu súr, má með góðum vilja
finna cinstaka sæt. Aður en langt
um Ifður, mun Lesbókin aftur
fara á kreik og leita með logandi
Ijósi að sætu berjunum. Þess
verður líka að geta, sem vel er
gert.
©
Það var einhverntfma á
skólaárum mfnum. Ég var að
koma úr skólanum. Þetta var
um hádegisbilið. Um leið og ég
gekk að útidyrum hússins, þar
sem ég borðaði, tók ég eftir að
konan, sem seldi fæði, stóð við
girðinguna og var að tala við
ungan mann. Þótt ég aðeins liti
við f svip, fannst mér ég strax
verða fyrir einhverjum sér-
stæðum áhrifum frá þessum
unga manni. — Hann var frek-
ar lágur vexti og grannur. Ljós-
hærður, bláeygður, með snör,
Ieiftrandi augu. — Já, það voru
einmitt augun og augnatillitið,
sem gerðu manninn svo sér-
stæðan.
Um leið og ég gekk um
heyrði ég að konan sagði: „Já,
þú mátt vera í viku.“ Ég skildi
ekkert f þessu og þóttu þessi
orð konunnar einkcnnileg. —
Ég fór svo að veita þessum
unga manni æ meiri athygli.
Hann var frekar fámáll, — en
skaut við og við inn setningum
er menn ræddu saman. Oft
voru það mcinlegar athuga-
semdir, en svo hnitmiðaðar og
hárbeittar að þær afvopnuðu á
stundum þann sem hann and-
mæiti í það og það skiptið.
Stundum svo torráðnar að þær
voru eins og véfrétt, sem fáir
skildu.
Það kom fyrir að ég mætti
honum á götum borgarinnar á
sfðkvöldum. Hann var
jafnaðarlega eins klæddur, í
þykkum móleitum frakka, sem
farinn var að slitna, og á fótum
hafði hann nasbitna skó með
nærri gatslitnum sólum.
Er við höfðum gengið
stundarkorn saman sagði hann
oft: „Ertu ekki múraður? Þú
ert kannski til að „splæsa" f
molakaffi.“ — Jú, það var nú
ekki nema sjálfsagt. Þannig
kynntumst við lftillega fyrstu
dagana f þessari einu viku, sem
hann var f mötuneytinu.
Mér þótti hann sérstæður og
öðruvfsi en flestir hinir, eitt-
hvað torráðið, dularfullt og
seiðandi við hann. Og hinar
snöggu athugascmdir hans og
leiftn ndi tilsvör. — Þetta lýsti
svo fiábærum vitsmunum að
unun var á að hlýða.
En einn góðan veðurdag var
hann horfinn. Ég saknaði hans
úr mötuneytinu. Bráðlega hitti
ég hann þó aftur. „Ertu hættur
að borða f mötuneytinu?“
spurði ég.
„Já, það stóð aldrci til að ég
yrði þar lengur,“ sagði hann
litlaust.
Þar sem við vorum orðnir all
kunnugir áræddi ég að impra á
þvf við hann, að mér hcfði þótt
það mjög einkennilegt, sem
forstöðukona mötuneytisins
hefði sagf við hann úti við girð-
inguna, þegar hann kom.
„Nei, það var ekki svo ein-
kennilegt," sagði hann. „Hún
vissi að ég mundi aldrei geta
borgað neitt. Henni fórst betur
en flestum öðrum.“
„En finnst þér þetta ekki
leiðinlegt samt,“ sagði ég f
barnaskap mfnum.
„Mér fannst það, en ég er nú
orðinn þessu svo vanur, að það
er komið upp úr á mér, sem
kallað er. En áður fyrr var mér
þetta ógurleg þjáning. Já ægi-
leg kvöl.“
/
Agúst Vigjusson
„Þú varst
tekinn
uppá
gustuk ”
Minningar um
þjóðskáld, í
vegavinnu
Svo þagnaði hann skyndilega,
horfði á mig dreymnu,
athugulu augnaráði og sagði:
„Hefurðu lesið Sult eftir
Hamsun? Já, svona er að vera
skáld á Isfandi. Já, og lftt fær
til stritvinnu.“
Ég hitti hann svo öðru hvoru
um veturinn. Það var sfðla
kvölds á útmánuðum, um það
leyti sem ég ætlaði að fara að
ganga til náða, að bankað er á
hurðina hjá mér. Jú, þar var
kunningi minn kominn, örlftið
hreifur af vfni.
„Nú er ekki gott í efni,“ sagði
hann.
„Nú, hvað er að?“
„Það er kalt úti, — 10 stiga
frost og hvass norðan.“
„Hvað gerir það til?“ sagði
ég. „Það er heitt inni.“
„Já, en það er ekki víst að
allir eigi það tryggt að vera
inni.“
„Heyrðu kunningi, hvað er
að? Ertu kannski húsnæðis-
laus?“
„Já, þaö liggur nú við,“ sagði
hann og brosti tvfræðu brosi.
„Eg var rekinn út úr kjallara-
kompunni f dag. Mig furðar nú
ekki á þvf, — ég hef ekki greitt
neitt fyrir húsaleigu sfðan ég
kom f haust. Með hverju hefði
ég átt að greiða?“
„£g hef nú ekki mikið að
bjóða þér, en þó er það skárra
en að liggja úti.“
Hann lá á gólfinu hjá mér f
sex vikur. Ekki létum við mikið
á þessu bera. Og engum sagði
ég frá þessum sérkcnnilcga
gesti mfnum. En cinn daginn,
skömmu eftir hádegið, kom
húseigandinn til mfn, ærið
þungur á brún, og sagði:
„Hvernig er það, ertu búinn
að taka leigjanda f herbergið?
Ég heyri sagt að það sé einhver
umrenningur búinn að vera hjá
þér um lengri tfma. Ef þú ekki
lætur hann fara umyrðalaust,
þá er best að þið farið báðir."
Þarna skildu leiðir að sinni.
Litlu seinna mætti ég honum á
Laugaveginum. Mér varð star-
sýnt á hann. Þarna var nýr mað-
ur á ferð, — þ.e.a.s. f nýjum
fötum. Ljósum sumarfötum og
bláum frakka.
„Jæja, þú ert múraður
núna.“
„Já,“ sagði hann og tók
dræmt undir. Það var eins og
það ylli honum þjáningu að
tala um þetta.
„Kannski ég bjóði nú f
kaffi," sagði hann. Eg spurði:
„Hvernig gekk þér að fá her-
bergi?" —
„Sleppum þvf,“ sagði hann.
„Skefling langar mig út f sveit.
Hér er allt svo andlaust. Það er
peningalykt af öllu. 1 sveitinni,
úti f guðs grænni náttúrunni,
kemst maður f stemningu. Þar
eru hinir sönnu alþýðumenn.
Það er hvergi hugsað dýpra en
þar.“
Ég fann að hann þjáðist af
einmanakennd.
„Skrambi fara þessi föt þér
vel,“ sagði ég. En sá samstundis
eftir að hafa sagt þetta.
„Já, þessi föt,“ sagði hann.
„Mér lfður verr f þessum fötum
en hinum druslunum, sem ég
var f í vetur. Það er engin
hamingja að þurfa að þiggja
gjafir steigurlátra burgeisa, þó
jafnvel þeir geri það f góðum
hug. Það er ömurlegt að heyra
þá segja: Ósköp er að sjá hvern-
ig þú gengur til fara. — Ég er
ekki að vanþkakka neitt, en
svona er nú þetta.“
„Heyrðu,“ sagði ég. „Þeir
voru að segja mér f mötuneyt-
inu að þú værir hagmæltur."
„Hagmæltur," sagði hann og
hló innilega. Einhvernveginn
fannst mér að f þessum syngj-
andi hlátri hans fælist: Æ, góði
farðu nú ekki að tala við mig
um skáldskap, þú hefur ekki
neitt vit á honum.