Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1975, Qupperneq 3

Bjarni var þá tæplega fimmtugur
að árum, Rannveig nokkru yngri.
í Bólu-Hjálmarssögu og víðar eru
þau nefnd hjón, en þau gengu
aldrei í heilagan hjúskap, heldur
bjuggu saman upp á sunnlenzku,
eins og óvígð sambúð var stund-
um kölluð fyrir norðan. Þau flutt-
ust upp á Vatnsskarð úr koti sem
hét Laugarbrekka og kúrði
sunnan í Reykjarhóli, ofan
Varmahlíðar sem nú er. Það var
þetta húsmennskufólk sem hlúði
að Hjálmari Jónssyni undir lokin
og stóð við dánarbeð hans.
I Laugarbrekku eignuðust
Bjarni og Rannveig son í ágújt-
mánuði 1873. Hann dó þar frá
þeim varla ársgamall, og munu
ekki hafa flutzt I Brekkuhús aðrir
en þau tvö. Óljóst er hvers vegna
þau fóru þangað. Kannski þótti
þeim vænlegra i beitarhúsunum
en í Laugarbrekku sem efalftið
va'r hraklegur staður, að minnsta
kosti lagðist það húsmannsbýli í
eyði fyrir fullt og fast vorið 1876.
Laugarbrekka var hjálenda frá
klausturjörðinni Reykjarhóli og
þess vegna í umsjá Ólafs Sigurðs-
sonar í Asi sem jafnframt átti
Brekku þegar hér var komið. Það
hlýtur því að hafa verið fyrir
meðalgöngu hans, að Bjarni og
Rannveig fengu inni i Brekku-
húsum. Símon Dalaskáld, er safn-
aði efni til Bólu-Hjálmarssögu,
hefur ekki vitað neina skýringu á
vistferlum þeirra og ritar Bryn-
júlfur frá Minna-Núpi eftir hon-
um það eitt, að ónotuð beitarhús á
Brekku væru þeim - „léð til
íbúðar“.
Allt er i mósku um það, hversu
hinir snauðu lifsförunautar
bjuggu um sig í Brekkuhúsum.
Bólu-Hjálmarssaga lýsir því að
engu. Guðmundur Jósafatsson
kveðst hafa heyrt, að búið væri í
því húsinu sem hann taldi verið
hafa hesthúskofa og stæðu rúmin
uppi á grjótbálkinum við norður-
vegg, jötunni sem áður var.
Einnig er hermt (heimildarmað-
ur er Arni Bjarnason, sjá síðar)
að þau Bjarni gerðu sér nokkurs
konar bása ag smíðuðu rúmbálka
innan i þá. En svo ósöguleg hefur
þótt búseta fólks i Brekkuhúsum,
að Hjörtur Benediktsson frá Mar-
bæli, fróður maður um skagfirzk
efni, sonur ábúandans í Brekku á
þessum tíma, ritar mér í bréfi að
hann hafi aldrei heyrt sagt frá
hibýlum fólks í beitarhúsunum,
minnist t.d. ekki neinna orða
Guðrúnar, dóttur Hjálmars
skálds, er lúti að þeim. Faðir
Hjartar, Benedikt Kristjánsson,
bjó í Brekku 1868—77 og var
kona hans Ingibjörg Einarsdóttir,
systir Indriða leikritaskálds.
Brekku-Bjarni og Rannveig bú-
stýra hans eru aldrei nefnd í
sóknarmannatali eftir að þau hola
sér niður í beitarhúsunum, hvorki
skráð til heimilis þar né í Brekku,
líkt og Jón á Reynistað hélt að
verið hefði um það fólk sem
dvaldist í kofunum. 1 húsvitjunar-
ferðum sínum upp á Skörð reið
þénari guðs orða, Glaumbæjar-
prestur, hjá garði þeirra svo sem
þau væru ekki borgarar þessa
heims. Og þegar þeim fæðist son-
ur I Brekkuhúsum í júnímánuði
1879, þá vanrækir hann að trúa
kirkjubókinni fyrir því. Þessi
sveinn hlaut nafnið Árni og varð
háaldraður maður, lézt í Reykja-
vík haustið 1969. Hann var lengi
starfsmaður alþingis, fyrst palla-
vörður, síðan húsvörður. Undir
ævilokin sagði hann í blaðaviðtali
nokkuð frá dögum sínum og
einnig því er hann hafði heyrt og
lesið um foreldra sfna og vist
þeirra í Brekkuhúsum. Ekki
mundi hann til þeirrar vistar
sjálfur, þar eð hann fluttist burt
úr beitarhúsunum á fyrsta aldurs-
ári, og eru missagnir innan um í
viðtalinu.
Bjarni Bjarnason fæddist árið
1826. Foreldrar hans, Bjarni
Sveinsson og Ingibjörg Ólafs-
dóttir, voru þá búandi hjón í
Brekku. Segir ekki af Bjarna
yngra fyrr en hann ’var átján
vetra. Þá bar það til að hann
lagðist með ekkju nokkurri sem
farið hafði í Brekku að ráði
hreppstjórans, Gísla sagnaritara
Konráðssonar. Ekkja þessi, að
nafni Jóhanna Jósefsdóttir, var
eyfirzk, en kom nú utan úr
Glaumbæjartorfu, hafði misst þar
mann sinn og voru þá börn þeirra
fimm á sveit að sögn Gísla
Konráðssonar, en hið sjötta bar
hún undir belti. Það barn ól hún í
Brekku, var þar síðan hjú eitt ár
og gerðist vanfær eftir Bjarna
bóndason. Mágur hans hét Jón
Bergsteð og bjó að Efra-Asi í
Hjaltadal. Þangað réð Bjarni hinn
eldri ekkjuna á vist þungaða „og
hafði góð orð um að sjá fyrir
barni því, er hún gekk með,“
skrifar Gisli hreppstjóri sem segir
grannt frá öllu þessu. En konan
tolldi ekki hjá Bergsteð og varð af
gríðarlegt uppistand milli hans og
Gísla, þvi Bergsteð kvað mann
eskjuna hafa strokið, vildi að
refsing kæmi fyrir og neitaði að
láta lausa eignarmuríi þá sem hún
hafði haft með sér i Efra-Ás, Gísli
aftur á móti „kallaði það fádæmi
að heimta að fá þungaða konu
refsaða og þó strokin væri“. Urðu
þær lyktir i bráð, að GTsli tók
konuna til sin heim að Húsa-