Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1975, Blaðsíða 6

MINNING
UNDIR
MAL-
BIKI
Smðsaga eftir
Jönas Jönasson
Húsið cr ckki lcngur. Þorpið cr nú bær. Það gerist
allt í cinu og cnginn veit hvaðan á sig stendur vcðrið;
þorpið teygir úr sér en ckki letilega að hætti dýra
heldur mcð sfgandi þunga eðjunnar, hraunsins,
jnergs jarðarinnar; teygir sig í þennan titil: Bær og
allir sætta sig við að vera nú orðnir bæjarbúar, ekki
lengur þorparar.
Húsið er ekki lengur. Eins og það var fallegt hús og
hlýlegt. Mig minnir það hefði karakter á útlensku, en
nú vilja margir halda þvf fram að hús hafi engan
karakter, þau sem byggð voru eftir að þorpið
varð bær. Nú er talað aí fyrirlitningu öf-
undarinnar um steinkassa' með gluggum
eða glugga með steinramma og enga sál.
Þannig hugsaði ég þennan dag; ég stóð á
malbiksgröf hússins og það óku hílar um eldhúsið —
fannst mér. Ilúsið fór undir götuna sem lát út úr
hænum cins langt og hægt var þar til peningarnir
sögðu stopp. Áður en þeir malhikuðu eldhúsið, tóku
þeir úr þvf hjartað; eldavélina gömlu sem gleypti þau
kynstur af mó og spýtum og steinkolum á jólum. Þetta
var mikil eldavél og Mútter frænka stóð fvrir framan
hana öllum stundum, sauð og bakaði ofaní fölk.
En hvað ég man glöggt þá tíma eins og ég er búinn
að reyna að gleyma þeim. Ekki vegna þess að þeir
væru búnir til úr sorg — heldur þvert á móti úr
hamingju. Það var hamingjasamt fólk sem fékk að
sitja í eldhúsi Múlter og fann varmann frá þessu
mikla galdraverki eldavélinni sem bruddi kol f forrétt
en lét síðan móinn hráðna á cldtungunni og bragðið lá
líka í loftinu og gerði mann hamingjusaman.
Maturinn sem framleiddur var í og á þessari vcl var
ekkert til að fúlsa vfir og það sögðu gamlir menn að
Mútter frænka gerði mat sem hæfði kóngum og það úr
engu má segja, bættu þeir við. Og nú stöð ég þarna
með ilmlausa minning, það var aðeins lykt af malhiki
í nösum mfnum, dálítið góð Ivkt en annarar náttúru
en meðan eldhúsið var og hét. Nú óku þar hílar og
sumir flautuðu á mig kærulausan að standa svona út á
giitunni.
Þetta var alveg nýbökuð gata úr malbiksdcigi, hús
beggja vegna eða voru það ekki hús heldur steinkass-
ar með gluggaaugu af eðli risa en enga sál? Hús án
sálar er eins og fiðla án sálar eða pfanókassi án
hljómborós hók ái.oróa,oið án hugsunar. Hvað vildi ég
á þessari maihiksgröf? Ómerkt var hún og ég mættur
án blóma. Mútter frænka hefði ekki viljað blóm á gröf
hússins. Ég hafði ekki einu sinni sett blóm á leiði
hennar og hans frænda míns. Ég gat einhvernveginn
ekki trúað þvf að þau væru undir öllu þessu grasi og
mold næst þeim. Þau voru áreiðanlega farin burtu því
hver endist til að liggja í hverfandi líkama? Það er að
segja sálin var áreiðanlega farin eitthvað og ég var
viss um það þau tvö höfðu sál rétt eins og g imla húsið
þeirra hafði sá! og eldavélin stóra eg svarta.
Ég virti fyrir mér kassana úr steini allt um kring.
Þvflfkir frankensteinar og það úr gerfi! Já, gömlu
hjónin væru nú fyrir löngu búin að koma sér fyrir
einhversstaðar á grænum vöilum eilffðarinnar með
eldavél f húsi og það þrungið af sál og maskfnan, eins
og eldavélin var kölluð, æti himneskan mó og brvddi
spýtur og ilmur nýrra og áður óeldraðra rétta fyllti
eldhúsið og vökvaði munnkirtla og spáði góðu.
Hvað var eiginlega langt sfðan? Ég gekk út úr
ósýnilegu eldhúsinu, inn f litlu horfnu borðstofuna,
gaut augum til vinstri; hér við austurþilið stóð gamalt
kirkjualtari. Kirkjan sem hafði hýst það, var löngu
horfin og dreifð í allar áttir og brennd á mörgum
stöðum í misstórum maskínumunnuni. Ilún fauk frá
altarinu eitt sinn í áhlaupi, altarið stóð, enda
úr útlenskum góðviði og þungt, kirkjan
bókstafiega sprakk frá þvf fyrir undrandi
augum prestsins og grátandi maddömu
og tók sig svo upp úr jörðinni og lagði f
loftið. Menn hvfsluðu sín á milli að séra Amundi hefði
þau orð talað; grefils stormurinn að stela frá mér
skemmu. Svo hafði hann rölt að altarinu og hvítar
hærur hans dansað hringdans á enninu, hann hafði
tekið höndum þungu kertastjakana tvo úr kopar sem
fylgt höfðu kirkjunni alla tfð nema út f bláinn, farið
með þá inn f bæ tautandi slæmsku í orðum og
maddaman sem nú var hætt að gráta og komin með
hiksta, elti hann eins og hún hafði ævinlega gert.
Frændi keypti altarið fyrir Iftið. Höfundur þess var
víst skynsamur maður og hafði gert þvf tvo skápa og
þar geymdi Mútter frænka diskana sfna og glösin fín
og sparidúkinn. I þessu göfuga altari. Eitthvað hafði
fylgt með að kirkjubckkjum, nærri óslitnum en voru
nú brunnir og löngu búið að bera öskuna á suðurtúnið
þegar haígolan var og til nokkurs gagns annars en
rota mýflugur og nú var túnið Ifka komið undir götu
— en sumsstaðar garða, þar sem pláss var fyrir grænt.
Úr borðstofunni með altarið við austurþilið gekk
maður f betri stofuna. Þar héngu á veggjum myndir af
öllu því fólki sem á einhvern hátt var tengt Mútter eða
frænda og hafði lifaö þegar fyrsta Ijósmyndavélin
kom til landsins. Það sá eiginlega ekki f þil né veggi
en viðurinn var ómálaður enda f gæðaflokki. Við
vesturvegginn að norðanverðu stóð pfanó og það var
hægt að leika á það þrátt fyrir kulda á vetrum og hita
á sumrum, það var keypt f útlöndum og kostaði morð
fjár. Það var kostulega útskorið, aðeins nótnagrindin
var sjálfstætt listaverk og seldist núna dýrum dömum
ef sett væri á uppboð. Pfanóið hvarf með grind og öllu
saman innvolsi og veit nú enginn hvað af því varð. Það
bara hvarf eins og góðir hlutir.
A kvöldin, þegar vetur var utandyra og búið að gefa
kúnum með takk fyrir mjólkina, var framin tón-
verknaður í þessari betri stofu. Þá var eldhúsið yfir-
gefið og allir komu til að hlusta á söng og spil og opið
fyrir ylinn úr eldhúsinu, meðan maskínan bruddi
kolasallann og hélt matnuin heitum. Það var aldrei
borðaður kvöldmatur fyrr en seint í þessu húsi. Þá var
sungið á útlensku enda var þá komin í geymd gömul
kona með þá rödd sem heimurinn vill kaupa ef föl.
Saga konunnar með röddina er ein af þessum sögum
sem aldrei verða skráðar svo mönnum Ifki. Nánast
ævintýri sem aldrei getur gerst þvf það er svo dagsatt.
Brot þess ævintýris lágu stundum lausbcisluð á tungu
Mútter, einkum þegar ég sat einn hjá henni og f
eldhúskróknum og það var blanda nætur saman við
kvöldið, Mútter að ganga frá eftir kvöldverð og
©