Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1975, Blaðsíða 11

Sigurður
Guðjónsson:
VONDS-
LEGA
HEFUR
OSS
VERÖLDIN
BLEKKT
Síðasta daginn sem ég
bjó á Skaga lifði ég sárasta
harmleik ævi minnar. Þá
skein sól í bláu heiði og
logn yfir sundum. Ég átti
erindi i apótekið. Þar af-
greiddi mig ung stúlka sem
snart mig einsog lag eftir
Schubert er ég heyri í
fyrsta sinn. Hún var með
rauðar og tælandi varir,
þung augnlok með löngum
svörtum hárum, dálitlar
feimnislegar freknur á
nefinu og djúp og blá augu
sem blikuðu einsog tvær
bjartar stjörnur á dimmum
himni. Ég afhenti henni
resept upp á hægðapillur
sem ég hafði fengrð hjá
Þórði héraÖslækni og blóð-
roðnaði af feimni og
skömm. Hún leit á blaðið
og síðan beint framan í
mig, brosti sætt og blítt
einsog nýútsprunp:'
baldursbrá í haga
spurði:
„Ertu ekki enn búinn að
skipta um sjúkrasamlag
eftir fjögur ár?"
Ekki enn búinn að skipta
um sjúkrasamlag? Þekkir
hún mig? Veit hún hver ég
er? Og nú steyptist yfir
mig heit fagnaðarbylgja og
ég virti hana fyrir mér í
sælli leiðslu. Augun og
andlitið og niöur um háls-
inn — guð minn almátt-
ugur hvað hann var hvítur
og mjúkur — heröarnar og
svo brjóstin — ó, Jesús
minn — og mittiö sem var
þannig að mann langaði til
að taka utan um það, og
fylgdi síðan eftir hönd-
unum alveg fram á þessar
kúptu og formfögru negl-
ur. Hver andskotinn var nú
þetta? Hún bar útflúraðan
trúlofunarhring á einum
fingri. Ég hrökklaðist út
hryggur og sneyptur.
Þannig enda draumar
mannanna. Það eru mikil
vonbrigði sem geta hlotizt
af því að fá harðllfi. Ég
ætla að éta sveskjur það
sem eftir er ævinnar.
Þessa dapurlegu lífs-
reynslusögu hefði enginn
getað sagt nema ég og
Heine.
m.a. sakar Danastjórn Hol-
lendinga um ad fylgja stefnu,
sem sé sneydd allri mannúð.
Gæta verði að því, að lega Is-
lands valdi þvf, að landbúnað-
ur þar sé ekki upp á marga
fiska og sé þjóðinni því lffs-
nauðsyn að geta treyst á sjáv-
arafla. Þurfi landsmenn því að
hafa ákveðið svæði kringum
Iandið algerlega út af fyrir sig,
ef byggð eigi að haldast við á
tslandi. 1 riti dr. Gunnlaugs
Þórðarsonar, Upphaf land-
grunnskenningar, er birt þýð-
ing á bréfi frá árinu 1741 án
frekari dagsetningar og er hér
vafalaust um að ræða yfirlýs-
ingu Danakonungs frá 5. ágúst
1741.
Samfara flotaviðbúnaði og
þessari yfirlýsingu fór Dana-
konungur fram á það við Svfa,
að þeir miðluðu málum f deil-
unni. Ekki var því skilyrði
gleymt, að HoIIendingar ættu
að viðurkenna ýfirráð Dana-
konungs yfir Norðurhöfum,
áður en setzt yrði að samninga-
borðinu. Jafnframt þessu telur
dr. Thomas, að Danakonungur
hafi notað dciluna sem átyllu
til að komast undan þvf að
veita Rússum samnings-
bundna hjálp gegn Svíum á
þessu ári. Ef strfðið brytist út
milli Svfa og Rússa, átti Dan-
mörk að styðja Rússa með
flota sfnum. Svo fór að umrætt
ár, 1741, varð styrjöld milli
Rússa og Svfa, en Danastjórn
færðist undan þvf að veita um-
samda hjálp, þar eð Danmörk
væri nú vant við látin vegna
deilunnar við Hollendinga.
Málið hefur verið mjög til
umræðu hjá stórveldunum á
árinu að þvf er virðist. Dana-
stjórn hafði látið sendiherra
sína f Parfs og Hannover vinna
í þvf eftir megni og danski
sendiherrann f Parfs fékk það
hlutverk að reyna að fá
Frakka'stjórn til að leggja að
Hollendingum að gefa eitt-
hvað eftir f deilunni. Það kom
til tals, að stórveldin þrjú,
England, Frakkland og Rúss-
land, tækju sig saman um að
miðla málum, en þessi hug-
mynd var lögð á hilluna.
Sænska stjórnin var fús til
að taka að sér málamiðlun í
dcilunni samkvæmt beiðni
Dana og lét sendiherra sinn f
Hollandi, Preis, leggja fram
slfkt tilboð við hollenzku
stjórnina. Holienzka þingið,
sem eins og fyrr er getið fór
með stjórn landsins, tók þetta
til rækilegrar meðferðar en
gat ekki fallizt á að samþykkja
skilyrðið um yfirráð Danakon-
ungs yfir Norðurhöfum, sem
eins og fyrr er nefnt var for-
senda fyrir saniningaviðræð-
um af hálfu Danakonungs.
Hins vegar samþykkti þingið
að fallast á, að málamiðlun
yrði á þann veg háttað, að stór-
veldin þrjú ásamt Svfum önn-
uðust málamiðiun f samein-
ingu.
Dr. Thomas segir, að menn
hafi verið þeirrar skoðunar f
Hollandi, að málamiðlunartil-
boð Dana hafi ekki verið al-
vörutilboð, þar eð slfkt skil-
yrði hafi fylgt, að Danastjórn
hafi mátt vita, að tiiboðinu
yrði svarað neitandi. Vera má,
að næsta skref HoIIendinga
hafi þó verið að einhverju
leyti árangur af málamiðlun-
artilboðinu. Hollenzka stjórn-
in réðst f það sfðla árs 1741
að senda samningamenn til
Kaupmannahafnar til að ræða
málið við dönsku stjórnina svo
að lftið bæri á. Jarðvegur fyrir
slfkar viðræður mun hafa ver-
ið fyrir hendi þar eð Dana-
stjórn hafði látið skilja á sér,
að kröfur hennar væru vægari
en yfirlýsingin frá 5. ágúst og
málamiðlunartilboð Svfa hafði
gefið til kynna. Auk þess
höfðu engir árekstrar orðið
um sumarið á tslandsmiðum
milli danskra og hollenzkra
skipa.
Dr. Thomas hefur fundið
skjöl, sem gefa upplýsingar
um það, hvernig hollenzku
samningamennirnir áttu að
haga sér í viðræðunum og
hún upplýsir, að Holland hafi
ákveðið að reyna að múta ráð-
herrum Kristjáns VI. Hol-
lenzku samningamennirnir
hafi haft fyrirmæli um, að
þeir mættu nota allt að 50.000
gyllini (fimmtfu þúsund) f
þessu skyni, en hins vegar
megi tvöfalda þessa upphæð
og greiða allt upp í 100.000
gyllini f mútur, ef unnt reynd-
ist að fá einhver skrifleg lof-
orð.
Þessar viðræður fóru fram f
Kaupmannahöfn á öndverðum
vetri en ekki er ýkja mikið
kunnugt um þær að sögn dr.
Thomas. Hún telur sig þó vita,
að ráðherrar Danakonungs
hafi ekki látið kaupa sig. Ekki
hafi verið til neins að bjóða
utanrfkisráðherranum, Von
Schulin, peninga og hafi þó
verið gerðar tilraunir til að
múta honum. Samkomulag
náðist ekki f þessum viðræðum
og virðast þó Danir hafa látið
sér nægja að gera kröfu um, að
Ilollendingar viðurkenndu
fjögurra mflna landhelgi.
Þessar viðræður þyrfti raunar
að afsaka betur en dr. Thomas
hefur gert. Væntanlega hafa
þær átt sinn þátt f þvf, að dró
úr hitanum f deilunni og má
segja, að hún gufaði upp af
sjálfu sér á árinu 1742.
14. marz 1742 rann út samn-
ingur sá milli Dana og Breta,
sem fyrr er nefndiir. Daginn
eftir, 15. marz 1742, gekk f
gildi vináttusamningur milli
Dana og Frakka. Samið var um
gagnkvæman stuðning f ófriði
og Danmörk fékk verulega
fjárupphæð sér til styrktar
sem gjöf frá Frakklandi. Hluti
af þessum samningi var leyni-
legur og hér var sérstakt á-
kvæði um, að ef deila Dana og
Hollendinga um landhelgi við
tsland leiddi til styrjaldar og
England gengi f lið með Hol-
lendingum, skyldi Frakkland
koma bandamanni sfnum til
hjálpar með nægilega mikinn
liðsstyrk.
Ekki fór þó svo, að franska
hernum yrði beitt gegn Eng-
Iandi f styrjöld um fslenzk
fiskimið. Deilan hjaðnaði af
sjálfu sér samkvæmt frásögn
dr. Thomas og hún kemst svo
að orði, að cndalokin hafi ver-
ið heldur hversdagleg og
frægðarlftil.
Hér hafa verið dregin fram
aðalatriðin f rannsókn dr.
Thomas á þessari deilu og á
hún miklar þakkir skilið fyrir
að hafa sinnt þessu verkefni.
En jafnframt telur undirritað-
ur ástæðu til að árétta þá skoð-
un sína, sem nefnd er f upp-
hafi þessarar greinar, að rann-
sóknin á þeirri hlið deilunnar,
sem snýr að Danakonungi og
tslandi er alls ekki fullnægj-
andi og væri æskilegt, að úr
þvf yrði bætt.
Jón Kristvin Margeirsson.
KLUKKA
Framhald af bls. 5
nokkuð lengra inn f skóginn. En
svo var hann þéttgróinn og lauf-
mikill, að harðsótt var að komast
áfram; það lá við, að bláklukkurn-
ar og krossgrösin væru of hávax-
;n, klukknablóm og brómberja-
klasar héngu f löngum fléttum
frá einu tré til annars, og þar
siing næturgalinn dillandi og sól-
geislarnir iðuðu. Ó, sá unaður,
sem þar var! en ekki var smá-
meyjunum hent að fara þann veg,
þvf hætt er við, að kjólarnir hefðu
rifnað. Þar voru stórgrýtisbjörg
og klappir, algrónar allavega lit-
um mosa, og spruttu þar upp tær-
ar lindir með suðandi nið, og var
eins og þær segju: „glúk, glúk,“
„Skyldi nú ekki þetta vera
klukkan?" sagði eitt af ferming-
arbörnunum og lagðist niður til
að hlusta betur; „það verður að
rannsaka til hlítar." Og svo beið
það kyrrt og hirti ekki um, þó hin
börnin héldu áfram.
Það er nú af þeim að segja að
þau komu að húsi einu, sem gert
var af berki og trjágreinum. Stór-
vaxið tré, sem bar villiepli, slútti
ofan yfir það, eins og það ætlaði
að hella allri ávaxtablessun sinni
yfir þakið, sem var rósum vaxið.
Löngu greinarnar á trénu seild-
ust fram með gaflinum, og á hon-
um hékk Iftil klukka. Það skyldi
þó ekki vera klukkan, sem til
hafði heyrzt og eftir var lcitað!
Jú, jú! Allir voru samdóma um,
að svo væri, nema einn. Hann
sagði, að þessi klukka væri smá-
felldari og lítilfjörlegri en svo, að
það gæti heyrzt til hennar þvílfk-
an óraveg eins glöggt og þeir
liefðu heyrt hljóðið, og það væru
Ifka allt aðrir hljómar, sem gætu
gripið mannlegt hjarta svo inni-
lega. Sá, sem þetta mælti, var
kóngssonur, og þá var það við-
kvæðið hjá hinum að hann væri
einn af þeim, sem þættust vitrari
en allir aðrir.
Honum var þá lofað að fara
einuin, því hinum leizt ekki að
fara Iengra, og gekk hann leiðar
sinnar áfram, en að því skapi sem
honum miðaði áleiðis, eftir því
varð hjarta hans æ gagnteknara
af töfrum skógarkvrrðarinnar.
Samt heyrði hann enn til litlu
klukkunnar, sem honum Ifkaði
svo vel, og stæði vindurinn þaðan,
sem sætabrauðsbakarinn hafðist
við, þá heyrði hann óminn öðru
hverju, þegar fólkið var að syngja
yfir tedrykkjunni, en dimmrödd-
uðu klukkuslögin voru hljóm-
meiri og sterkari. Þ.að fór að heyr-
ast eins og lcikið væri undir á
orgel, og liljóðið kom frá vinstri
lilið, þeirri hliðinni, þar sem
hjartaðslær.
Nú skrjáfaði f runnunum, og
allt í einu stóð frammi fyrir
kóngssyninum lftill piltur á tré-
skóm og treyjugarmi, æði erma-
stuttum, svo ekki náði fram á
úlnliðina. Báðir þekktust, þvf
þessi drengur var einmitt sá
hinn sami, sem fyrr cr um
getið, að ekki komst með í ferð-
ina, af því hann varð að fara
heim og skila treyjunni og
stfgvélunum, sem hann hafði
fcngið að láni af syni húseigand-
ans. Þessu hafði hann aflokið og
sfðan labbað af stað í fátæklegu
flfkunum sfnum á tréskónum, þvf
klukkan dunaði fyrir eyrum hans
með svo aflmiklum og undarlega
djúpum hljómi. Hvað sem taut-
aði, varð hann að re.vna að komast
þangað út.
„Við getum þá orðið samferða,"
sagði kóngssonurinn. En fátæki
fermingarpilturinn á tréskónum
varð feiminn við, strauk um
stuttu treyjuermarnar og sagðist
ekki treysta sér til að ganga nógu
hart, svo hann gæti fylgzt með;
auk þess hélt hann, að það vrði að
leita klukkunnar þeim megin,
sem til hægri handar vissi, því að
þeirri hliðinni hneigðist allt, sem
veglegt er og mikilfenglegt.
„Þá er ekki að hugsa til að við
finnumst,” segir kóngssonurinn
og kinkar kolli til fátæka drengs-
ins. Fór þá sá fátæki inn í skóg-
inn, þar sem hann var þykkastur
og skuggalegastur og allur þyrn-
um gróinn, enda rifnuðu líka föt
hans, og fætur hans og hcndur
urðu blóðrisa. Kóngssonurinn
fékk líka margan skinnsprett, en
sólin skein þó á hans leið, og
skulum við nú fylgja honum eft-
ir, sem vert er, því hann var dug-
andi drengur.
„Klukkuna vil ég og skal ég
finna,“ sagði hann, „og það þó ég
ætti að ganga á heimsenda."
Ófrýnir apar sátu uppi f trján-
um og glottu, svo að skein í tann-
garðinn. „Eigum við að lernja
hann? Eigum við að lumbra á
honum? Hann er kóngssonur."
*En hann brá sér ekki við það og
gekk inn í skóginn lcngra og
lengra, þar sem hann var gróinn
kynlegustu blömum; þar stóðu
hjartar stjörnuliljur með dreyr-
rauðum duftþráðum himinbláar
hjálmrósir, sem blikuðu í vind-
blænum, og eplatré með eplum,
sem glóðu álengdar eins og gljá-
geislandi sápubólur; það má
nærri geta, hvað falleg tré þessi
voru í sólskininu. AHt umhverfis
l.iósgræn engin, þar sem hjört-
urinn og hindin léku sér í gras-
inu, gnæfðu laufskrýddar eikur
og bevkitré. og væri börkurinn
sprunginn á einhverju trénu. þá
uxu bæði grös og langflæktar,
öngóttar jurtir út úr sprungun-
um. Þar voru skóglendi mikil
með lvgnum stöðuvötnum, og
syntu á þeim fannhvftir svanir og
böðuðu vængjunum. Kóngssonur
stóð oft við og hlustaði, og þótti
honum stundum eins og klukkan
sendi óminn upp til hans úr þess-
um djúpu vötnum, en hann fann í
hvert sinn, að klukkuhljónturinn
kom ekki þaöan, heldur lengra
innan að úr skóginum.
Nú settist sólin, og loftið varð
rauðglóandi sem eldur, það varð
svo hljótt og svo rótt f skóginum.
Þá féll hann á kné og söng kvöld-
sálminn sinn og sagði; „Aldrei
finn ég þaö, sem ég leita eftir; nú
rennur sólin og nú kemur nóttin,
hin dimma nótt. Þó veit ég ekki,
nema ég geti ennþá einu sinni séð
Framhald á bls. lfi