Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1975, Blaðsíða 13

Tanya Plyushch með tvö börn þeirra hjóna. Hún þekkti eiginmann sinn vart, þegar hún sá hann á „geðveikra-
hælinu", þar sem hann hafði m.a. orðið að þola eiturlyfjasprautur.
þarna — annar heldur uppi
stööugum mótmælum í fangabúð-
um sínum og vörnum fyrir félaga
sina, en hinn er að örmagnast af
völdum hinna villimannlegu
eiturlyfjagjafa og annarra
fágaðra gerða „læknisumönnun-
ar“. En örlög fjölskyldna þeirra
þekkja aðeins fáir. Og ég er einn
af þeim.
Plyushch á konu, Tanya, og tvo
drengi: Lesik, sem nú er 9 ára og
Dima, 15 ára. Stundum kom
Tanya i heimsókn til mín með
manni sínum, en hún tók lítinn
þátt í viðræðum okkar, og reynd-
ar var hún yfirleitt þögul. Þegar
Lenya var lokaður inni á hæli, fór
hún að koma oftar til mín og við
kynntumst undireins betur. Það
voru mörg kvöldin, sem við áttum
saman í eldhúsinu heima hjá mér,
mörg vandamálin, sem við rædd-
um yfir tebollum, margir kíló-
metrarnir, sem við gengum
saman um götur Kiev undir
vökulu eftirliti hinna miskunnar-
lausu njósnara KGB.
Og alltaf var ég jafn undrandi:
hvílik sjálfsstjórn, hvílik ró, svo
óhagganleg, hvilikur hæfileiki til
að geyma það meó sér, hve erfið-'
leikarnir væru miklir. Það var
undraverður viljakraftur og festa
i þessari lágvöxnu konu, sem
alltaf var með bros á vör, hvort
sem það var dapurlegt, kald-
hæðnislegt eða lýsti fyrirlitningu.
Hún brosti alltaf. En það voru
einnig glaðleg bros, jafnvel hlát-
ur, sem var mjög smitandi, sér-
staklega þegar hún lýsti hinum
ótrúlega heimskulegu og frum-
stæðu aðferðum, sem það fólk
beitti, sem hafði það að starfi að
lama viljakraft hennar. Tanya
hafði mikla kímnigáfu — og ef til
vill er það að nokkru leyti hún,
sem hefur bjargað henni. Án
hennar hefði hún varla getað af-
borið þetta
Hinn stöðugi eltingarleikur,
eftirförin — það eru tveir á hæl-
um þér, þrir eða fjórir, þeir elta
þig alls staðar, fela sig, skjótast
bak við tré, koma beint á móti
þér, sitja rétt fyrir aftan þig,
þarna eru þeir í bíl, fylgjast með
þér á leiðinni heim og bíða svo
þar við inngangin, þegar þú kem-
ur heim. ... Áreitnin og áleitnin,
þegar þú ert á ferðalagi. Persón-
urnar, sem eru sendar til að setj-
ast við borðið hjá þér á veitinga-
húsi til að reyna að fylla þig (ein
þeirra játaði það siðar)... Hinn
sífelldi þrýstingur á foreldra
Tanya, en þeir eru ekki vel
menntaðir og eru að sjálfsögðu
dauðhræddir. Þeir eru kallaðir til
KGB (sem er nógu skelfilegt út af
fyrir sig) og fá fyrirmæli: „Segið
dóttur ykkar að halda sér saman,
og einnig að annars látið þið taka
börnin frá henni.“ Skjálfandi af
hræðslu biðja forcldrarnir Tanya
að gera allt, sem þeim er skip-
að...
En Tanya þegir ekki. Hún mót-
mælir, skrifar bréf, fer á fund
KGB, tekur sér ferð á hendur til
geðveikraspítalans. til að hitta
mann sinn — stundum hleypa
þeir henni inn, stundum ekki —
og enn á ný mótmælir hún, aftur
skrifar hún bréf. Og ég get ekki
hætt að undrast: Ilvaðan öðlast
þessi litla kona svo mikinn styrk,
svo mikið hugrekki og óttaleysi?
Auk alls þessa verður hún að
fara til vinnu sinnar (þó að hún
vinni ekki nú sem stendur — hún
dró sig í hlé, þegar hún varð þess
vör, hve hún setti yfirmann sinn í
mikinn vanda, velviljaða konu,
sem kom vel fram við hana —
slíkt fólk er énn til) fæða og
klæða börnin, fara i skólana, sem
þau ganga í, til að ræða við
kennarana um vandmál þeirra...
Síma hennar hefur nú verið
lokað. Og hún býr ekki Iengur í
miðborginni, heldur i úthverfi
hennar, hálftíma gang frá næstu
neðanjarðarstöð (en hún veit, að
hún verður ekki drepin né að á
sig verði ráðizt, því að lífverðirnir
fylgja henni alltaf — þó að þeir
gætu fengið sérstakar fyrir-
skipanir). En auk þess, sem að
henni sjálfri snýr, þarf hún einn-
ig að hugsa um vini, sem eru
hjálpar þurfi, til dæmis nöfnu
sína, Tanya þá, sem er trúlofuð
Alexander Feldman, öðrum póli-
tískum fanga, sem einnig neitar
að þegja. Og þannig hefur það
ekki gengið aðeins i einn dag, tvo
eða þrjá eða nokkra mánuði —
það eru nú þrjú og hálft ár síðan
Plyúshch var læstur inni.
Hvernig er hægt að lifa slíkt af?
Hvað hinni fjölskyldunni við-
vikur, eru foreldrar Slaviks ekki
ung lengur, faðirinn kominn yfir
sjötugt. Bæði eru Iæknar. Og þau
vinna. Og þau eru bæði veil fyrir
hjarta. Ýmist liggur annað þeirra
rúmfast eða hitt. Hann hefur ver-
ið félagi i flokknum siðan 1917 og
tók þátt i öllum endurbótum og
umbyltingum fyrstu áranna. Bæði
tóku þau þátt í siðari heims-
styrjöldinni og störfuðu í her-
sjúkrahúsum. Og nú er einkabarn
þeirra í vinnubúðum. Fyrir hvað?
Þau voru viðstödd í réttarsalnum,
þegar dómurinn var kveðinn upp.
(Mér var auðvitað ekki hleypt
inn:’ dómssalurinn var víst yfir-
fullur. Af þeim 20, sem voru við-
staddir, voru 18 njósnarar, sem
höfðu veitt Slavik stöðuga eftir-
för. Eftir að hann hafði verið
handtekinn, hófu þeir aö njósna
um mig).
En eftir uppkvaðningu dómsins
sagði faðir hans við mig: „Sjö ár!
Fyrir hvað? Fyrir að láta ein-
hvern fá ,,krabbameinsdeildina“
eftir Solzhenitsyn og opið bréf
eftir Heinrich Böll, fyrir að semja
skopstælingu á verkum (hins al-
ræmda leigurithöfundur)...
Vesvolod Kochetov? Er þetta
hægt? Hann drap ekki neinn,
hann stal engu, hann framdi ekki
nauðgun ... Hann las bækur ...
Og Iánaði þær öðrum. Kannski
lánaði hann þær ekki einu sinni
öðrum. Og fyrir þetta — sjö ár!
Hvað er eiginlega á seyði?“
Hvað eiginlega? Og nú er liðin
nær þrjú ár siðan. Fjögur eru enn
framundan . . . Lifum við svo
lengi? — spyr gamla fólkið. End-
ast okkur kraftar? Og móðir hans
grætur: hún getur ekki tára bund-
izt.|Munu þeir lifa svo lengi?
Síðastliðið sumar báðu þau yfir-
mann vinnubúðanna lcyfis að
mega heimsækja son sinn. Leyfið
var veitt. Og gamla, veika fólkið
bjó sig undir hina löngu ferð til
Úralfjalla, þangað sem fljótið
Chusovaya rennur. Eftir mikla
erfiðleika og með því að skipta
nokkrum sinnum um lest komust
þau til Vsevyatskaya járnbrautar-
stöðvar, þar sem lestin hefur við-
dvöl í innan við mínútu. Þaðan
tókst þeim einhvern veginn að ná
(eftir að hafa nærri því orðið und-
ir Iestinni, en einhverjir björguðu
þeim) að hliðum vinnubúðanna.
En þar var þeim tilkynnt: „Nei!
Leyfi til heimsóknar hefur verið
afturkallað! Farið heim aftur!“
Þau sneru aftur heim — og höfðu
ekki erindi sem erfiði. „Nú verð-
ur að bíða í eitt ár enn!“
Sú spurning hlýtur að vakna,
hver þurfti að táta allt þetta ger-
ast? Það er ekki í fyrsta sinn, sem
ég hef varpað fram þessari spurn-
ingu. Hver hefur þörf á, hver
hagnast af slíkri grimmd? Ilver
hefur hag af þvi, að ungt, gáfað,
heilbrigt fólk (leiðréttist: það var
heilbrigt) sé hrifið burt og látið
þola skort, auðmýkingu og pynt-
ingar (geðveikrahælin eru pynt-
ingaibæli, einhver hin djöfulleg-
ustu, sem til eru)? Og hver hefur
hag af þvi, þegar fjölskyldur
þeirra reyna að fá að heimsækja
það og skirskota til laganna, en
lögin eru hundsuð og fólkið sjálft
spottað og kvalið af yfirvöldun-
um, sem taka hvorki tillit til ald-
urs né starfa þess fyrir land sitt?
Á meðan vaxa börn Lenya upp.
Og þau eru þó framtiðarborgarar
Sovétrikjanna, framtíðarverjend-
ur þeirra i stríði. ..
Fyrir þrjátíu árum barðist ég
við Stalíngrad. Ég barðist og
hugsaði sem svo — og ég var ekki
sá eini, sem þannig husgaði — að
nú myndum við nterja Þjóðverja,
sigrast á fasismanum og réttlætið
myndi hrósa sigri á jörðunni.
Þannig husgaði ég og það veitti
mér styrk og kjark. En hvað get
ég nú sagt sonum Tanya, Lesik og
Dima, ef þeir spyrja mig: „Fyrir
hverju varstu eiginlega að berj-
ast? Fyrir þessu öllu? Svo að faðir
okkar yrði læstur inni á geð-
veikrahæli? Ilann pabbi, sem er
betri og gáfaðri en nokkur annar?
Og að við myndum ekki einu sinni
fá að heimsækja hann? Varstu að
berjast fyrir því?“
Hverju á ég að svara þeim?
Ilverju get égsvarað þeim?
Á ég að segja þeim, að ég hafi
verið blekktur, að öll þjóðin hafi
verið blekkt? Ég vil, að Lesik og
Dima alist upp í ást til föðurlands-
sfns, virðingu fyrir þvi og i þeirri
vissu, ef þeir myndu þurfa að
verja það (sem Guð forði þeim
frá, en okkar er ekki að velja), að
þeir væru «ð verja bezta land f
heimi. Þetta er það, sem ég vildi
segja þeini, en get ekki. Ég get
það ekki, af því að ég veit ekki,
hvernig lífinu verður háttað, þeg-
ar þeir verða fullorðnir. Kannski
verður þeim skipað að afneita föð-
ur sínum (það hefur þegar gerzt),
og þeir myndu ekki gera það. Og
hvað þá? Kannski myndu verða
litið á neitun þeirra sem einkenni
hinnar sömu hræðilegu „kleyf-
hugasýki“, sem geðsjúkdóma-
læknirinn Snezhnevsky, prófess-
or, fann upp til að þóknast yfir-
völdunum og stimpla hvern og
einn með, sem hugsar öðruvísi en
skipað er, og að þeir verði einnig
sendir á geðveikrahæli.
Ég veit ekki, hvað bíður þeirra.
Og ég ber kvíðboga fyrir því. Nú
sækja þeir skóla, safna frímerkj-
um (ég var sá, sem lét þeim mest i
té) og Díma er aö læra skylming-
ar. En sá tími kann að koma (og
er ef til vill kominn), þegar þetta
verður þeim ekki nóg og þeir vilja
fylgja föður sinum hinum gáfað-
asta og bezta af öllum, og að þeir
muni einnig taka að berjast fyrir
réttlæti ... Afleiðingin, sem í
vændum væri, — geðveikrahælið.
Ilræðilegar myndir birtast i
huga mér. Ég myndi vilja eiga
fagra drauma, hugsa um fallega
hluti eins og áhyggjulausa æsku
og friðsamlega, notalega elli. En
ég sé tárin í augunv móður Slav-
iks, ég sé hin þurru augu Tanya,
spurnina í augum barnanna. Þau
horfa í augu mér og spyrja þögul
— ég veit um hvað — og ég vcit
einnig, að ég hef enn ekki barizt
nóg í lífinu og hcf ekki enn rétt á
því að taka mér hvíld.
Ég segi þetta við sjálfan mig.
En við ykkur öll, öll ykkar, sem
hafið tilfinningar, hafið samvizku
og finnið til ábyrgðar gagnvart
sjálfum ykkur og öðrurn, og hafið
rödd, við ykkur segi ég: Takið til
máls, brýnið raustina, takið mál-
stað þessa fólks, sem þjáist án
þess að hafa neitt til saka unnið
— sem er réttlætið öllu ofar og
kann að láta lffið fyrir það, ef við
látum slikt viðgangast.
Þess vegna segi ég: Takið til
máls! Brýnið raustina!
Sveinn Asgeirsson
þýddi úr „Observer".