Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1975, Blaðsíða 7

masklnan hætt að tyggja, lá á meltu heitrar ösku og
það sótti mig syfja þar til Mútter byrjaði að tala. Hún
talaði ævinlega eins og ég væri ekki þarna I króknum,
það var kannski öllu frekar að hún væri að tauta til
hundsins sem átti það til að kúra upp við maskfnu ef
hann hafði rignt. Uppþvotturinn og frágangur á gler-
inu var einskonar messuform hjá Mútter. Lengur var
hún að ganga frá en þakólsir prestar að hespa af einni
hámessu. Aðeins það að setja á sig svuntuna tók
langan tíma. En loksins var hún gyrt henni og dökkir
þykkir sokkarnir brugðu á fætur hennar ósýnileik,
svartur kjóliinn náði niður fyrir hné og voru á honum
blettir af sögu eldhússins og hárið eins og ekki neitt
um höfuð hennar þar til hún gekk til náða og hárið
féll frjálst niður á hæla.
Mynd hennar var mér skýr þar sem ég stóð köidum
fótum á horfnu eldhúsgólfi og það óku um það bflar.
Þarna var hornið sem ég sat svo oft, nú var það pollur
með blöndu af bensíni f litum regnbogans/ Rödd
hennar kom aftur mér f eyru; dálftið hátóna með
nasahljóði enda Mútter eina konan sem ég man nef-
brotna en með heilt mannorð. Það vantaði tvær fram-
tennurnar, þær sem eru mest áberandi f kanínum og
þegar hún maulaði brauðskorpu beitti hú augntönn,
hló stundum að hugsun sinni bak við skorpuna,
þagnaði ef til vill í miðju tauti til hundsins og hló I
staðinn og augun vottuðu greind hennar. Já, á löngum
kvöldum við eldhúsmessur tfndi hún úr sér ævintýra-
brot um konuna með röddina:
Hún fannst f útlöndum, konan, eins og pfanóið
útskorna sem nú var týnt og röddin hcnnar var þá
þcgar slfk að engum heilvita manni datt f hug að sú
rödd syngi að lokum fyrir ekkert, norður á tslandi eða
bara bændur og gesti þeirra, nokkra hunda og börn
sem cignuðust sönginn í tannfé og geymdu f minning-
unni. Þegar hún söng f stofunni hvarf öll fjósalykt og
þilin lcystust upp í heiðarmosann og fuglarnir
þögnuðu á meðan. Það var búið að senda hana til
söngkennara sem taldi sig hafa fundið þá Lorelei sem
dygði til aðgera nafn hans til minnis um dálitla eilffð
og borgina hennar stolta frammi fyrir afgangnum af
veröldinni. Hún var ákaflega ung og hugurinn reikull
í viljanum og augun voru forvitin og eftirvæningar-
full; tóku eftir öllu. Lfka unga manninum sem einn
dag gekk götuna og virtist forvitinn þvf hann horfði
fastar á hlutina en aðrir ungir menn sem hún hafði
skoðað. Ekki var nú útlitið ncitt sérstakt; spfssað
hökuskegg ogtildurslegtyfirskeggog hvergi vaxborið,
hárið með engum sérstökum lit, maðurinn snoturlega
vaxinn á fínlegan máta. En það voru augun. Þau voru
blá eins og postulfn með dálftið treggerðri slæðu yfir
augnsteinum, andlitið slétt og vantaði reynsludrætti
— undir meðalvexti karlmanns. Hann hafði þesskon-
ar augu sem vekja forvitni annara og löngun til að
mega gægjast með þeim á heiminn sem hlyti að vera
einhvern vegin öðruvfsi með augum þessa grannvaxna
manns sem var Ifklegast lentur af fjöllum, gott ef ekki
tunglinu, bakhlið þess — úr skugganum.
Stúlkan sá hann allt í einu, þennan unga tunglbúa
og áður en hún vissi hafði hún kastað honum orð. Og
pilturinn, eins og hún hafði séð, langt að kominn,
reytfdi af hugrekki að tala þau orð sem henni voru
af Iangri notkun, feiminn og augun svona óskaplega
postulfnsblá.
Hann var kominn að kaupa hrúta. Fyrst að skoða sig
um, sfðan kaupa hrúta og flytja heim til lands sem
áreiðanlega var ekki einu sinni á tunglinu eftir allt
saman, heldur á óþekktum hnetti bak við það. Þess-
vegna voru augun hans svona blá. Af allri fjarlægð-
inni milli hans lands og hennar. Eins og gjarnan
gerist hjá fólki sem býr ógnar langt hvort frá öðru var
eins og þau hefðu dvalist f nærveru alla tfð og þar sem
sólin var f jörug gengu þau stefnulaust um borgina og
hún sýndi honum merkileg hús og furðuvagna á
hjólum eins og hús af stærð fannst honum og átu fólk.
Hún Iærói frásagnir hans af landinu scm ól hann og
það færðist smátt ogsmáttframfyrir tunglið en var þó
ógnarlega iangt f burtu. Hann bjó f dal sem var engum
öðrum dal Ifkur og það rann fljót um dalinn sem var
engu öðru fljóti Ifkt, það runnu lækir hlfðarnar niður
og voru cngum öðrum lækjum líkir og höfðu auk þess
bann kost að vera úr besta drykkjarvatni í heimi.
Rifjúletturnar hennar voru næstum ómerkilegar f
samanburði við þá, þrátt fyrir Iftið kvæði eftir Tenny-
son.
Eftir þvf sem fjölgaði fótsporum unga fólksins, varð
stúlkan með röddina sem heimurinn ætlaði að kaupa,
forvitnari og þvrstari f besta drykkjarvatn heimsins
sem rann niður hlfðarnar hjá lionum, enda var nú
sólin glannalega hátt á lofti. Loks var svo komið að
hún var farin að horfa með postulfnsaugum á ein-
hvern dal f óskráðu landi og heimurinn á góðri leiö
með að missa af raddarkaupum.
Ævintýri eiga að vera stutt; stúlkan fór með unga
piltinum og bláum augum hans, hrútum nýkeyptum,
nokkrum stólum og forláta sófa, til þessa huldulands.
Eftir stóðu ættingjar með slíkan svip undrunar að
tárin féllu ekki fvrr en mörgum árum seinna þegar
hún kom snöggvast aftur. Þá var unga stúlkan með
röddina orðin kona með tvo svni og dálflið þr'eytt f
höndum og fótum. Hún hafði þrælaö og bardúsað fyrir
bláu augun við slfkar aðstæður að henni datt ekki
einu sinni f hug að skrifa um þær heim. Vasklaust
eldhús og rammfslenskur útikamar langt frá húsum
lak vindi og vatni og var ekki aflgjafi söngs þeim er
hann gisti um stund. Ef hún nefndi vask við bónda
sinn brást hann stuttlega við. Kona með söngrödd sem
heimurinn vildi kaupa og fær hvorki vatn né vatnssal-
erni og eldar að auki við slfkar aðstæður og ómerki-
lega kolavél að ekki er heldur aflvaki söngs, hlýtur
einn dag að glata þolinmæðinni.
Blá augu eða ekki blá og ættuð frá landi bak við
tunglið og líklegast öllu heldur bak sólar, verka ekki
lengur sem akkeri á hug hennar og hjarta, nú vill hún
út. Lækirnir og fljótið og hlfðanar með blárri slikju
berja, tæla hana ekki lengur til dvalar. Þeir mega
renna lækirnir f óendanleik niður og fara f bland við
fljótið sem hvergi á sinn lfka. Hún er farin.
Hún siglir með synina f átt til landsins sem hún
þekkir og finnast vatnssalerni, vaskar og almennileg-
ar vélar til eldamennsku, gasijós lýsir götu en ekki
bara stjörnur og tungl þegar ekki er skýjað og fólk
lætur f ljós fögnuð sinn yfir góðum söng á einhvern
annan hátt en þegja. Þó dormar f henni undarleg
kennd saknaðar vegna þess sem dalurinn geymir.
Galdrar. Þessir fslensku menn eru göldróttir og er
enginn hissa sem þeim kynnist.KonanskiIurlíka eftir
f þessum dal það mál sen enginn heilvita maður f
þessari veröld talar eða skilur en hún vegna síns eyra
og músikgáfu var farin að beita fvrir hugsanavagn
sinn.
Landið seig hægt f sæ og konan með röddina talaði
til drengjanna sinna á því máli semþeimvar framandi
en var allt eins mikið þeirra mál. Ilennar mál höfðu
þeir heyrt stund og stund er hún virtist tauta við
eldavélina og vasklausan vegginn. Drengirnir
hcnnar horfðu á móðurina og skildu ekkert. Hafið
stækkaði óðum, svo byrjaði það að minnka.
Bóndinn mcð bláu augun býr einn á sfnum parti í
þessum dal sem hafði kynnst konunni með röddina.
Hann er alveg einn þrátt fyrir sambýiiö. Augun eru
eins og postulfn með sprungu. Svo hættir hann aó
hugsa um hrúta og önnur dýr ferfætt. Hann fer með
sólinni upp f heiði og situr f gulgrænum mosa og
horfir á ekkert sérstakt. Þannig situr hann dag eftir
dag og þar kemur að jafnvel hundurinn hans nennir
ekki lengur að elta hann á þessu tilgangslausa rölti
upp í heiði og sitja með honum allan daginn. Þegar
sólin er farin situr hann áfram f skugganum og
hagamúsin er farin að venjast honum, egg rjúpunnar
orðin loðin með fætur en maðurinn kremur
gleymmérei á milli vísifingurs og þumalfingurs,
nuddar það til einskis og löngu eftir að það
er mulið halda fingurnir áfrarn að nudda
og nudda. Það er nánast það eina sem hreyf-
ist á þessum manni utan augnalokin og brjóstið
heiðinni, inn f vasklausan bæinn og hnígur út af í
gestarúmið í borðstofunni, fer ekki úr fötum. Hjóna-
herbergið á loftinu er autt.
Vinir hans og sambýlismenn hjálpa lionum eins og
hægt er með þvf að þegja til hans, lieyja heldur. Það
hlýtur að brá af honum, manninum. tslenskir hafa
áður verið sem bergnumdir en losnað úr álögum.
Það kemur bráðum haust. Hann á hey f hlöðu án
þess að vita það, hann borðar af þvf maturinn er á
disknum hans. Uppi f heiðinni eru loðin egg fvrir
löngu fleyg f gerfi rjúpna, hagamúsin búin með sín
ævintýri, allt er breytt nema söknuður mannsins með
sprungnu postulfnsaugun. Jafnvel sólin hefur fært sig
með dögunum. En svo einn daginn um þetta haust
þegar heyið hefur cinhvern veginn galdrast í hlöðu og
verkin eins og unnist af sjálfu sér þá sjaldan hann
man að Ifta f kringum sig á citthvað sérstakt, koma
þrjár manncskjur gangandi inn dalinn á móti fljótinu
sem er eitt fljóta f heimi. Maðurinn f hciðinni horfir
niður á þessar gangandi manneskjur án þess að trúa
augunum. En til lengdar getur hann ekki séð án þess
trúa. Hann stendur stirðlega áfætur. Vöðvar hans hafa
elst. Fingur hans mylja af ákafa gleymmérei sem ekki
er það lengur. Svo tekur hann að hlaupa, hraðar og
hraðar, niður f gegnum grávfðinn og kjarrið og að
eyrum hans berast raddir sem hrópa pabbi, pabbi, og
litlir fætur taka á rás á móti honum sem er farinn að
hlaupa eins og dauðinn sé á hælum hans. Loks fellur
hann á hné, stcndur ekki á fætur, bfður með augun á
götunni og Iffiö hleypur áfram á móti honum. Hanii
fær ckka þegar litlir niunnar kvssa skcggúfið aldlit
lians og vatn þrýstist út um sprunguna f augunum.
Konan með röddina horfir á þessa endurfundi f
gamalli götu. Maðurinn lftur upp, augu þeirra mætast
vfir höfðum drengjanna. Það er löng þögn og svo segir
hún: Ég var orðin svo þvrst. Lágt eins og afsakandi.
Hann stendur á fætur, tekur poka hennar og tösku og
þau ganga þegjandi heim. Það var eins og hún hefði
skroppió bæjarleið.
Þegar Mútter og frændi fluttu úr dalnuni, fór gamla
konan með röddina Ifka. Drengirnir urðu eftir.
Maðurinn með póstulfnsaugun svaf f túninu. Þau þrjú
fluttust f húsið sem nú var komió undir ma'lbik.
Frændi fór að dútla fyrir aðra. Ég fékk að vera hjá
þeim á sumrin, og heyrði um gömlu konuna með
Framhald á bls. 16
Bjarni Sigurösson
BIRTA I
DALSHEIÐI
Gegnum sólskin misseranna
berst hljóðasta fótatakið,
landnámskonunnar,
sem gekk til öndvegis
í brjósti annarra
við farinn veg.
Og undarleg eru þau sporin þín
í framhaldi dægranna,
í draumi íslands um mold og gras.
Þegar börnin í dalnum
að hundrað árum liðnum
hlusta á andardrátt hans
og skynja, hvað þau eru rik,
þá verður þú þar.
Og við fótskör olnbogabarnsins,
sem grætur af því að hafa mátt vera brotabrot
í lífinu hér,
verður þú einnig í saltasta tárinu.
Moldin heldur áfram að gróa í spori þínu.
Og öndvegissúlur landnámskonunnar rísa óbrostnar
í huldum stað.
Sugiarti Siswadi
KONUR
Vi8 erum ekki framar
safn skrautblóma
hrífandi í auðsveipni okkar
indælar i undanlátssemi okkar
töfrandi i undirgefni okkar.
það er skylda okkar að fara til helvítis
til himins leyfist okkur að fylgja öðrum.
og við erum ekki lengur
blómstur
burtköstuð og fótumtroðin
sem selja sætleika sinn fyrir næstum ekki neitt
hálfdrættingar i launum
án öryggis
án jafnréttis
höfum við aðeins skyldur
hróp okkar hafa borist
út yfir veggi einangrunar
út úrviðjum rekkjufjötranna
upp frá næturiðju göturæsanna
úr kvöl nauðungarhjónabandsins
„Við erum mannlegar verur"
Þýðing
Þuríður Guðmundsdóttir
Þetta Ijóð er eftir indónesíska konu, Sugiarti Siswadi, sem setið
hefur i fangelsi i heimalandi sínu siðan 1 966. Sugiarti, sem er 48 ára
gömul, er ættuð frá Jövu. Eiginmaður hennar er einnig i fangelsi Þau
10 ár, sem hjónin hafa verið í haldi, hafa ætti.igjai gæ?í þeirra.
Sugiarti er pólitískur fangi og það er íslandsdeild Amnesty
International, sem hefur konið Ijóðinu á framfæri, en Amtökin
berjast m.a. fyrir náðun pólitiskra fanga
0