Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1976, Blaðsíða 8

FRANK
POIVZI
HAVS
RICHTEH
Hans Richter naut sfn best í
önnum. Óróleiki, sem átti
rætur í fyrri heimsstyrjöld og
mótaðist f Dada-hreyfingunni,
léði honum og félögum hans í
hreyfingunni sérstakan iffs-
þrótt. Þessi iistamannakynslóð
leit á sköpunarathöfnina
næstum einsog baráttu uppá líf
og dauða. Með upplausn og
eftirköstum styrjaldarinnar
var hún það eina sem hægt var
að styðjast við og trúa á. Sumir
gengu f Dada-hreyfinguna f ör-
væntingu, aðrir í eftirvænt-
ingu. Þeir komu sem rithöf-
undar, myndlistarmenn og
pólitískir æsingamenn og hitt-
ust árið 1916 f Ziirich, sem
hafði verið hlíft við hörmung-
um strfðsins og var full af
borgaralegri sjálfsánægju. I
Café Voltaire þar f borg létu
Hugo Ball, Tristan Tzara,
Marcel Janco, Kurt Schwitters,
Hans Arp, Richter og aðrir
hljóma fyrstu Dada-
yfirlýsingarnar, sem enn berg-
mála um listheim nútfmans.
Kynningar þeirra á hrollvekj-
andi ljóðlist og andófsmyndlist
ásamt ýmsum uppákomum
vöktu reiði góðborgaranna f
Ziirich. Brátt barst örvænt-
ingaróp þeirra um algert frelsi
til Berlínar, Kölnar, Hannover,
Antwerpen og um gervalla
Evrópu f einni mynd eða
annarri. Frá veröld sem var að
liðast í sundur fóru þessi börn
upplausnarinnar að svara. Þau
tfndu upp brotin umhverfis sig
og reyndu að raða saman nýj-
um heimi, ólfkum þeim sem
hafði leitt þau til styrjaldar og
vitfirringarinnar sem henni
fylgir. 1 þessu nýja andrúmi
voru Iff og list eitt og hið sama;
allt var mögulegt
og á allt varð að
líta ferskum augum
... niður með for-
tfðina, kennisetn-
ingar hennar og
neikvæðar hefðir.
Þeir töldu sköpunarathöfn,
sem var andstæð skynseminni,
jafngilda og skynsamlega sköp-
STUIT
FRÁM
un, handahófsviðburð jafn-
mikilvægan listaverki og
íhugaðan viðburð. I veröld
þeirra hafði ringlureiðin sömu
stöðu og reglan, og þvf var eyði-
leggingin nauðsynlegur þáttur
sköpunarinnar. t!r þessu and-
rúmslofti og úrgangi sam-
félagsins komu hin negldu og
límdu málverk og klippmyndir
(Collage) eftir Kurt Schwitters
og hljóð-Ijóð hans án orða; hinn
handahófskenndi ljóðalestur
þeirra Tzara og Hulsenbecks
þar sem þeir lásu mismunandi
Ijóð samtfmis; fyrstu lffrænu
tréskurðarmyndir Arps; og
meðal annarra verka frá öðrum
listamönnum Dada-teikningar
Hans Richters. Enda þótt Dada-
stefnunni væri breytt f
Súrrealismann eftir 1923 með
töfrasprota André Bretons, þá
hafa upphafleg auðkenni
hennar birst á ný á okkar
dögum f samtfmalist sem
gengur undir margvfslegum
nöfnum.
Arið 1909, eftir að Richter
hafði lokið námi í myndlist og
húsagerð f Weimar, málaði
hann eftir myndum meistar-
anna f listasöfnum og varð leik-
inn f að mála mannamyndir.
Skömmu fyrir fyrri heims-
styrjöld varð Kúbisminn
áhrifavaldur f list hans, og f
mannamyndum hans og mál-
verkum af tónlistarmönnum
fara að birtast brotin form og
brengluð. Hann var kvaddur f
herinn og særðist á vfgvellin-
um. Árið 1916 var hann út-
skrifaður af hermannaspítala
og kemur sama ár til Zúrich og
gengur við staf. Þar hittir hann
vini sfna úr hópi listamanna
frá því fyrir stríð og gengur f
Dada-hreyfinguna. Nokkur
verk f stfl Fauvisma og
Expressionisma, sem ganga
undir heitinu „ófresku manna-
myndirnár“, auðkenna þetta
skeið. Þessar myndir eru síðar
einfaldaðar og breytast f
„Dada-höfuðin“, þar sem leikið
er saman jákvæðum og nei-
kvæðum formum í svörtu bleki.
Árið 1918 kynnir Tzara Richter
fyrir Viking Eggeling, og með
þeim tekst náin vinátta. Þeir
afráða að vinna saman og setj-
ast að á föðurleifð Richters f
Þýskalandi. Þar unnu þeir
samfleytt í þrjú ár að afstrakt
strönglamálverkum með form-
um og lfnum f rúmi og tfma
Sjálfsmynd. Blýantstoikning fró 1907
sem halda áfram, breyla. ',
þróast og enda með svipuðum
hætti og tónsmfð. Ætlast var til
að þessi verk væru lesin frá
vinstri til hægri, og þannig
gáfu þau til kynna hreyfingu.
En brátt varð þeim Ijóst að
strönglarnir útheimtu raun-
verulega hreyfingu, og þá
sneru þeir sér að kvikmyndinni
til að tjá og túlka hugmyndir
sfnar. Þannig gerðist það árið
1921, að „Rhythm 21“ eftir
Richter og „Diagonal
Symphony" eftir Eggeling sáu
dagsins Ijós, fyrstu afstrakt
kvikmyndir sögunnar. Eftir
fráfall Eggelings árið 1925 hélt
Richter áfram að beita kvik-
myndinni sem nokkurskonar
framlengingu eða útvfkkun á
sjónheimi myndlistarmanns-
ins. Meðal margra kvikmynda
hans var „Ghosts Before Break-
fast“, gerð árið 1927, með sér-
stökum hætti undir áhrifum
Dada-stefnunnar. 1 þessari