Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1976, Blaðsíða 12

jtmmmrmw
■—L",'ErwS5
Kafli
/
1
bygginga-
sögu
menningar, þegar menn trúðu því
ekki enn, að neitt byggi í íslenzku
þjóðinni. Hjá embættinu vinna dug-
legir menn, sem einnig gætu unnið
sömu verkefni á eigin vegum og leyst
þau jafnvel og nú. Um leið væru þeir
að spara ríkiskassanum stórfé með
því að leggja niður spariembætti af
versta tagi. Ekki mun ég þreytast á að
endurtaka það, að þróun íslenzkra
byggingarmála, sem leiðir af sér meiri
hagkvæmni og meiri fjölbreytni í
þjóðfélagi okkar, er undir því komin
að allar leiðir að þvi marki séu lýðræð-
islega nothæfar. Islenzk mannvirki
eru ekki það mörg, að neitt þeirra
megi undan draga. Mótun þeirra
verðuraðfá þá nauðsynlegulýðræðis-
legu og um leið fjölþættu umfjöllun,
sem leiðir af sér þróun alls islenzks
arkitektúrs. Reisn á þessum menn-
ingarþætti okkar er engin. En sem
dæmi um hitt má nefna finnsku þjóð-
ina. Fyrirkomulag þeirra er sam-
keppnin og allir vita, hvaða sess
finnskur arkitektúr hefur skapað finn-
um á vettvangi þjóðanna. Eða halda
menn að það sé nægilegt að kasta
frækorninu í grýttan akur og hirða
eigi um. Orðið er: Snilli er ávöxtur
umhverfis sins.
HAGSMUNAFÉLAG ARKITEKTA
Að síðustu fáein orð um hags-
munafélag arkitekta. Fyrir nokkrum
árum tóku nokkrir ungir arkitektúr-
nemar sig saman og mynduðu
áhugahóp um íslenskan arkitektúr:
ÍSARK. Þeim gekk það til að reyna að
bæta íslenzk byggingarmál, hvorki
meira né minna. Eftir nokkra reynslu
af félagsskap arkitekta sáu þeir akki
aðra leið. Allt tal um klofning létu þeir
framhjá sérfara. — Vinna og aftur
vinna eftir að heim var komið, dró
hins vegar fljótlega allan mátt úr
hópnum og við það situr enn.
Annar hópur ungra arkitekta tók
sig saman á síðasta ári f svipuðu
skyni Reyndar var það hagsmuna-
barátta, sem setti sterkasta svip sinn
á þennan nýja hóp, en undirtónninn
var sá sami: Breytinga er þörf Nú var
stofnaðfélag á formlegan hátt. í
Arkitektafélagi íslands varð uppi fótur
og fit: Nýtt klofningslið var komið
f ram á sjónarsviðið Þar sem nú var
um félagsskap að ræða, var ákveðið
að innlima óþekku strákana inní stóra
félagið: Móðir okkar allra er listagyðj-
an! Þeír verða deild í stóra félaginu
en leggja sitt niður.
Eins og áður sagði er tilgangur
arkitektafélagsins m.a. sá að stuðla
að bættum arkitektúr á íslandi. Frá
því að undirritaður gekk í félagið
1 969, hefur aldrei verið um það rætt
hvort eða hvernig eigi að framfylgja
þessari stefnulýsingu. Menn hafa lát-
iðsérnægja regluna: Framleiðsla
arkitekts— góður arkitektúr. Fram-
leiðsla hinna (oft nefndir fúskarar
meðal arkitekta) — slæmureða alls
ekki arkitektúr. Nú, til þess að allt
landið megi aðeins búa við góðan
arkitektúr, þá er lokatakmarkið vitan-
lega að aðeins arkitektar hanni bygg-
ingar Ef ekki með góðu þá með illu.
Tilgangurinn helgar meðalið. íslensk-
ur almenningur hefur ekki kunnað að
meta þessi einkunnarorð félagsins og
arkitektar skilja ekki viðbrögð al-
mennings. Þar stendur hnifurinn í
kúnni
Ef við athugum aðrar leiðir að sama
marki, þá væri t.d. ein sú að mynda
samband allra þeirra er við mann-
virkjagerð fást og jafnvel að bjóða
mönnum uppá námskeið í fagur-
fræði, svo að allir geti spreytt sig á
sama grunni. Það finnst arkitektum
vera að taka niður fyrir sig. Þjóðfé-
lagsstaða þeirra leyfir slikt ekki. Og sé
þessi leið nefnd er talað um lýð-
skrum.
Konnski er það misskilningur minn,
en einhvern veginn hefur það vakið
andúð mina að taka þátt í skrípaleik
um þjóðfélagslegt mikvilvægi. Að
vera trúður broddborgaranna til
vinstri og hægri. Ein regla arkitekta er
t.d. þessi: Aldrei að skila teikningum
til viðskiptavina á réttum tíma og
a.m.k. viku seinna en þú lofar. Að
öðrum kosti minnkar virðing þín í
samfélaginu: Þú ert ekki góður arki-
tekt. Eða: Aldrei að taka við hug-
myndum frá viðskiptavininum jafnvel
þótt hugmyndirnar séu góðir.
Helst áttu að tala við hann um bíl
nágrannans og framkvæma svo alla
hönnunina eftir eigin geðþótta. Þá
ertu virðingarpersóna og góðurarki-
tekt. Því þverari, þeim mun fínni
Jistamaður".
Það eru þessi einkenni arkitekta-
stéttarinnar, sem hef^ur gert hana eins
óvinsæla og raun ber vitni. Jafnvel þó
að almenningur skilji, hvers virði það
er að eigna fagurt umhverfi, þá hefur
þessi að sumu leyti eðlilega andúð til
þess m.a. að seinka þróun íslenzkrar
byggingarmenningar.
Orðið: Mikil vinna er ekki sama og
betra umhverfi.
TEIKNISTOFA RÍKISINS
Þriðja málið, sem drepiðskal laus-
lega á hér, er tillaga til þingsályktunar
um Teiknistofu rlkisins. Fyrir hana
hefur Páll Pétursson þingmaður úr
Norðurlandskjördæmi vestra svarað.
Mér skilst að þetta mál, sem rætt var
hér á undan, sé ekki síst ástæðan
fyrir flutningi tillögunnar, svo að
nokkra samúð má hafa með þing-
manninum og það hefur undirritaður.
Þó verð ég um leið að játa það álit
mitt — og tek um leið skýrt fram að
ekki ber að telja mig fullgildan með-
lim I arkitektamafíunni — að hug-
mynd hans sé ekki alls kostar það
rétta til lausnar þessu máli. Það er oft
vitnað I Guðjón heitinn Samúelsson í
þessu sambandi og hve mikið honum
tókst að leggja af mörkum. Það er
rétt, að framlag hans til íslenskrar
húsagerðar, til íslenzks arkitektúrs —
og um leið til íslensku þjóðarinnar,
hefur hvergi nærri verið metið að
verðleikum. En það má Páll og fleiri
vita, að hver einasti íslenskur arkitekt
með nægilegan þroska er í reynd
aðdáandi Guðjóns vegna afreka hans
á byggingarsviðinu og á undirritaður
þá ekki endilega við einhverjar til-
finningalegar skoðanir hans og ann-
arra um listastefnur.
En slíkur maður og slikur timi, sem
hann lifði á, er ekki lengur fyrir hendi.
Nú er gildismat mælt í beinhörðum
peningum, hvort sem það truflar okk-
ur eður ei. Þegar horft er til baka,
leitar það á hugann, að raunar hefði
mesti heiðursvottur íslensku þjóðar-
innar til handa Guðjóni Samúelssyni
verið sá, að leggja niður embætti
húsameistara rikisins að honum liðn-
um, svo að ekki fengju aðrir að
ráðskast um á því sviði.
Það er áreiðanlega vel meint hjá
Páli Péturssyni og kollega hans að
flytja þessa tillögu — tímabær
umræða um þessi mál erallavega
árangur þess — en hreinlegra hefði
þó verið að höggva á Gordionshnút-
inn og flytja þingsályktunartillögu
þess efnis að hönnun allra ríkis-
bygginga væri boðin út til sam-
keppni: Megi besta lausnin sigra. Það
er Ijóst, að mennirnir við stjórnvölinn
eru orðnir leiðir á samkeppnum til
lausnará byggingavandamálum.
Fyrirkomulag samkeppna hefur verið
þess eðlis. En þá er vitaskuld til ráða
að berja saman þingsályktunartillögu
um það, hvernig þessar samkeppnir
skuli fara fram, þannig að tryggt sé,
að árangurinn verði sá, sem allir
mega vel við una. Þrátt fyrir allt er
þetta lýðræðislegasta fyrirkomulagið,
eftir þróun islenskra byggingarmála
og tryggir að byggingaraðferðir hér á
landi verði ekki einhæfar. Það á að
vera unnt að verðlauna hagkvæmasta
hlutinn, ef viljinn erfyrir hendi. Það
er kostur neysluþjóðfélagsins, að
geta valið úr mörgum vörutegundum,
en minnir á danska einokun að þurfa,
að kaupa það eina sem er til.
Fyrirkomulag samkeppna nú er oft
hrein tímasóun. Dæmi um það eru illa
unnin samkeppnisgögn, sem endur-
vinna þarf frá grunni, og má til
dæmis um það nefna nýafstaðna
skipulagssamkeppni Seltjarnarness.
Gögnin tryggja heldur ekki alltaf
besta mögulega niðurstöðu, til
dæmis er skipulagssamkeppni án af-
nota sams konar llkans fyrir
keppendur hreinn farsi.
Búast má við að Teiknistofa rikisins
geri ekki annað en færa til fjármuni:
Almenningur niðurgreiðir hönnun
fyrir ríkið þ.e. sjálfan sig. Endanlegar
kostnaðartölur finnast hvergi. Minna
verður eftir í sameiginlega sjóðnum til
annarra þarfa. Einhæfni í hönnun
helst óbreytt frá núverandi ástandi.
En breytinga er þörf. Ef Páli finnst
arkitektar hagnast of mikið á vinnu
sinni, þá er það allt annar handleggur
og ber að ræða útaf fyrir sig. Teikni-
stofa rlkisins kæmi ekki til með breyta
neinu um það. Þóað ekki vilji undir-
ritaður trúa þvl, þá má ef til vill draga
þá ályktun af flutningi þings-
ályktunartillögunnar, að ein forsenda
flutnings hennar sé sá gamli ósiður
bændamenningarinnar að ekki megi
borga fólki fyrir að hugsa. Það má
aldrei láta undir höfuð leggjast að
vara við slíkum hugmyndum, jafnvel
þó aðeins órökstuddur grunur kunni
að liggja fyrir. En víst erað þessi
hugmynd á sér talsmenn víða um
okkar land. Sennilega er orsök þess,
að hugmyndin á sér fylgismenn, sú,
að nútíminn er oft staðbundið fyrir-
bæri; hann er hér enn ekki þar. Fólk
sér gjarnan hlutina útaf fyrir sig en
ekki I samhengi. Ef maður spyr and-
mælendur þeirra, sem við „pappírs-
göfgun" fást, hvort þeir noti rafljós,
síma, sjónvarp eða diskaþvottavél er
svariðauðvitað já. En þaðstarf, sem
liggur á bak við þessi tæki er einmitt
pappírsgöfgun. Allir greiða dýrt fyrir
pappfrsgöfgun eins lengi og þeir nota
þessi tæki, sem enginn getur verið
án. Þetta erauk þess pappírsgöfgun
erlendra manna en ekki íslenskra.
Hugarfarið gegn greiðslu umbunar til
pappírsgöfgara kemur i veg fyrir að
íslensk pappírsgöfgaramenning geti
þróast, en það eitt leiSir af sér
nútímaþjóðfélag. Ef islenska þjóðin
vill vera eitthvað meira en „sérkenni-
legur safngripur við ystu höf" þá þarf
að greiða þeim mönnum sem hugsa
(ath. ruglist ekki saman við hugtakið:
menntamenn) mikið fé fyrir vinnu
sina, þ.e. svo þeir geti hugsað ennþá
meira. En sá, sem kaupir vöruna á
líka að geta valið úr henni. Orð
dagsins: Einstaklingshugsun í stáð
rikis'hugsunar".