Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1976, Blaðsíða 10

Klappað á25. þinginu f Moskvu. Hér er kjarni forréttindastéttarinnar saman kominn.
Yfirstéttin í Sovétríkjunum
og hið ljúfa líf hennar
byrðis. Eins geta fjölskyldur vís-
indamanna, flokksforingja, rit-
höfunda, leikhúsmanna. Synir
ætlasl til þess að feður þeirra eða
tengdafeður ýti sér á stað gegnum
„blat“, og feðrunum finnst ekkert
sjálfsagðara. Þetta gera aðrir, og
ég gerði það fyrir son minn. Hví
þá ekki?“
Sumir háskólar og stofnanir
eru orðin kunn sem nokkurskon-
ar útibú flokksins, ríkisstjórnar-
innar og yfirstéttarinnar. Sem
dæmi má nefna háskólann í
Moskvu, þar sem langflestir nem-
endur úr forrréttindastétt stunda
nám í laga- og blaðamannadeild,
því það eru mestmegnis pólitfsk
svið. Sma gildir um Tungumála-
stofnunina og Alþjóðatengsla-
stofnunina. Próf þaðan eru lykill-
inn að utanlandsferðum og
kannski stöðu í sendiráði erlend-
is. Þarna láta æðstu menn flokks-
ins og rfkisstjórnarinnar syni
sína, dætur og barnabörn. Til-
skildar einkunnir eru falsaðar
gegnum „blat“.
„Til þess að komast inn á MIMO
(Alþjóðatcngslastofnunina) þarf
góð meðmæli Komsomol eða
flokksins" sagði stúdent nokkir
mér. Hann nefndi sem dæmi
fjöldann allan af börnum emb-
ættismanna flokks og ríkisstjórn-
ar, sem náð hafði inntöku gegn-
um klíkuskap og „sambönd".
Sjálfur er hann úr fjölskyldu
flokksembættismanns, og sagði
að yfirgnæfandi meirihlut stú-
denta væri úr höpi forréttinda-
stéttarinnar. Þar væri ekki of
margt um „venjulega" stúdenta ,
því að þótt þetta væri ekki leyni-
lcg stofnun, væri hún ekki í hópi
opinberra æðri menntastofnana í
Sovétríkjunum.
Vinur minn sagði, að hann vissi
um kennara einn við MIMO,
flokksmann sem hafði verið rek-
inn úr starfi sínu, vegna þess að
hann hafði óhlýðnast skipunum
skólastjórans um að veita börnum
úr yfirstéttarfjölskyldum hæstu
einkunnir. Þau eru þekkt meðal
rússa scm „Sovetski detki“ —
„Sovétkrakkarnir". Hann sagði,
að meðan hann hefði stundað
nám, hefðu margir nemendur úr
háttsettum fjölskyldum stundað
námið slælega, en komist hjá
brottrekstri gegnum fjölskyldu-
sambönd.
Einn daginn buðust nokkrir
ungir vinir mínir til að smygla
mér inn í stofnunina til að lilast
þar um. Hún var ein þessara lok-
uðu, sovésku stofnana, engin
merki á dyrunum, sem gcfið gæti
til kynna, hvað þar færi fram
innan veggja. Verðir voru við
dyrnar til að halda óviðkomandi í
burtu. Skilti var við innganginn.
„SVNIÐ SKILRÍKI", en vinir
mínir fullvissuðu mig um, og
reyndist það rétt, að nægja myndi
að kinka ákveðinn kolli til varð-
anna og stika óhikað framhjá
þeim til að komast inn. Mér voru
sýndar kennslustofurnar og böka-
safnið, þar sem sérstakt safn
blaða og bóka lá frammi. En mér
til nokkurra vonbrigða virtist
mér stofnunin fremur áþekk
venjulegum sovéskum stofnun-
um, þrátt fyrir þá staðreynd, að
þarna stundaði aðeins forrétt-
indastéttin nám. Þarna voru
greinar um hernaðarviðbúnað, og
strikað var undir suma kafla mcð
rauðu til að bcnda á það, hvc
miklu vestræn ríki cyddu í varn-
armál. Kennslustofurnar voru
eins og í skóla frá þriðja áratugn-
um. Einfaldir trébekkir og borð,
rispuð og útpáruð. Ég sá ekkcrt
þeirra fullkomnu kennsluta?kja,
sem heyra IiI bandarískum há-
skólum.
Þó eru þar haldin böll og aðrar
skemmtanir. Bandarísk stúlka fór
eitt sinn á ball þar ásamt nokkr-
um vinum sínum frá Austur-
Evrópu (því þarna stunda cinnig
nám synir og dætur austur-
evrópskra leiðtoga). Sagðist
henni svo frá, að mjög vestrænn
bragur væri á einkasamkvæmum
í MIMO. Vinir hennar bentu
henni á barnabörn Brésnevs og
Kosygins meðal dansparanna, og
dóttursonur Kosygins lék á gítar í
skólahljómsveitinni. „Hann lék
vel“, sagi hún. „Ég man ekki til
þess, að hljómsvcitin hafi lcikið
eitt einasta rússneskt lag allt
kvöldið. Þetta voru allt bftlalög,
Rolling Stoneslög og önnur vest-
ræn dansmúsík. Og sungin á
ensku, meira að segja.
MIMO er ekki eina stofnunin,
sem öðlast hefur frægð fyrir að
veita eingöngu börnum forrétt-
indastéttarinnar inngöngu. Þar
má einnig nefna Novosti frétta-
stofuna (sem margar lcyniþjón-
ustur á Vesturlöndum telja vera
útibú frá KGB), og Bandaríkja-
og Kanadastofnunina. Fyrir
þrýsting foreldra sipna hefur
þetta unga fölk komist í feitar
stöður í útgáfufyrirtækjum og
rannsóknastofnunum, sem fást
við utanríkismál. Sjálfir benda
rússar gjarna á það, að yfirstéttin
nú á dögum sé jafnt og þétt að fá
á sig svip yfirstéttarinnar fyrir
byltinguna. Verkfræðingur einn
sagði mér, að sín skoðun væri sú
að spá Marx um þróunina i auð-
valdssamfélögum — efnahagslcgt
vald safnist á stöðugt færri hend-
ur — virtist vera að rætast í
Sovétríkjunum. A margan hátt
virðist forréttindastéttin sýna
stéttarvitund á öllum aldursstig-
um. Eiginkona rithöfundar nokk-
urs, sem komið hefur allvel undir
sig fótunum, sagði mér, að átta
ára gamall sonur sinn hafi verið
feiminn við að bjóða öðrum
drengjum heim með sér úr skól-
anum, þar til hann rakst á son
velþekkts hershöfðingja. „Ilann
vildi ekki láta hina sjá, hve vel
þau byggju. En það var allt í lagi
með son hcrshöfðingjans."
Ein óskrifuð rcgla virðist ríkja
meðal hinna útvöldu, og hún er
sú, að börn þeirra geta ekki kom-
ist til metorða í stjðrn flokksins.
Furðulega fá börn núverandi
leiðtoga hafa sýnt vilja eða getu
til að velja sér feril á stjórnmála-
sviðinu. Helsta undantckningini
er Anatoli, sonur Gomykos, sem'
er þriðji æðsti maður í sovéska
sendiráðinu í Washington, og
tengdasonur Kosygins, Gvishiani,
sem áður er getið, sem er núna
varaforseti hins áhrifamikla
Ta>kni- og vfsindaráðs.
Sovétmenn, þar á meðal hrein-
trúaðir marxistar, hafa lagt þess-
ar staðreyndir um takmörkun
valdaerfða fram sem sönnun þess,
að ný forréttindastétt hafi enn
ekki myndast í sovésku þjóðfé-
lagi. „Slík stétt yrði að standa
miklu traustari fótum til að geta
átt einhverja framtíð fyrir sér,“
sagði einn marxískur vísindamað-
ur mér. „Fyrir byltinguna gat að-
allinn verið öruggur um stöðu
sína. En svo er ekki lengur. Eng-
inn getur talis óhagganlegur f
sessi núna. Tapi hann stöðu sinni,
tapar hann öllu hinu um leið.
Staöa hans og forréttindi ganga
ekki í erfðir. Hver og einn verður
að vinna sig upp á eigin spýtur.“
Margt er vissulega til í þssari
röksemdafærslu, en hún virðist
aðeins gilda um samanburð við
titla, oðul og ýmis önnur ytri
stöðutákn keisaradæmisins. En
núna setja leiðtogarnir börn sín
Framhald á bls. 16

Magnús Þorkelsson
Kuldi napurs morguns
bftur eyru mfn
ég geng til móts við forlög mfn
hugsanirnar um þig
halda mérgangandi
en mig langar til að snúa við
Ég geng enn eftir
hálli götunni.

Þú bíll
hægðu á þér
ég vfk ei úr vegi
þú bfll
hægðu á þér.
Það ert þú sem skalt stansa.
Ég vfk ei úr vegi fyrir
vélum
því skyldi hin
eilffa sál mfn
(samkv. kenningu biskupsins)
víkja fyrir vél
þú bfll
ég sagði
þér að stansa
Varlega læknir........
ö
magnea matthíasdóttir
eða hvað?
á haustin styttast dagarnir
og dropar setjast á næturdimmar rúðurnar.
ég teikna mynd f móðuna
og veit óljóst
að árin hrynja af Iffstré mfnu
einsog laufin af trjánum.
-kannski er komin stundin
til að taka sjálfa sig alvarlega.