Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1977, Blaðsíða 12

er sá tími sem
Bandaríkjamaðurinn eyðir
daglega fyrir framan
sjónvarpsskerminn
Rannsóknir hafa leitt f
ljós að bandarfskir fjöi-
skyldur sameinast lengst
við sjónvarpið af öllu
sem gert er. Þar fyrir er
yfirhöfuð ekki talað sam-
an nema þær stundir,
sem auglýsingar eru á
skerminum.
Gfsli Sigurðsson
tók saman
Fyrir 10 árum stóðum við á þeim
tímamótum að geta tekið í notkun
áhrifamesta fjölmiðil vorra tima,
sjónvarpið. Það var stórt skref, stigið
með hyggindum og eðlilegri varfærni
og náði á skömmum tíma ótrúlegri
útbreiðslu. Nú eru önnur timamót
framundan: Hin svart-hvíta mynd
hefur runnið sitt skeið á enda og
litsjónvarp verður brátt staðreynd.
Um leið er liklegt að tök sjónvarpsins
á landsfólkinu aukist; gæði efnisins
verða meiri og máttugri, myndin
líkari lifinu sjálfu. Eins er líklegt að
með tímanum verði ekki spornað við
þeirri þróun, að útsendingartíminn
lengist unz svo verður komið að
maður kveikir á sjónvarpinu með
stirurnar i augunum, líkt og morgun-
útvarpinu — og síðan verður
eitthvað á boðstólum allar götur til
miðnættis eða lengur.
Fyrsta veturinn, sem íslenzkt sjón-
varp starfaði, mátti segja að það tæki
þjóðina eins og farsótt. Ekki var hægt
að halda fundi, saumaklúbba eða fara
í heimsókn til kunningjanna nema á
fimmtudögum. Sagt var að umferðin
snarminnkaði á götum Reykjavíkur,
þegar Forsyte-sagan gekk. Að vísu
hefur nýjabrumið farið af og margir
láta sér nægja að horfa á fréttirnar og
velja siðan úr einstaka þætti. En þess
ber að geta, að þetta er tiltölulega
auðvelt hér, þegar aðeins eitt
prógram er í gangi og það i takmark-
aðan tíma. Úti í Evrópu og Banda-
rikjunum til dæmis, er á svo mörgu
völ og fer þá varfa hjá því, að næstum
hver maður geti stanzlaust verið að
horfa á eitthvað við sitt hæfi.
í Bandaríkjunum eru gerðar
vísindalegar kannanir á flestum þátt-
um þjóðlífsins og þar hefur verið
rannsakað, hvað fólk ver miklum tíma
til þess að horfa á sjónvarp. Meðal-
talið er fjórar klukkustundir og firrim
mínútur á degi hverjum, sem kann að
þykja næstum ótrúlegt. En kannski
sýnir niðurstaðan okkur hvað koma
skal.
í Bandaríkjunum er vissa fyrir því,
að sjónvarpið hefur ekki bara áhrif á
líf manna, heldur beinlínis mótar það.
Ekki sem fjölmiðill frétta og
skemmtunar, heldur sem einskonar
umhverfi. Alkunria er, að umhverfið
mótar manninn og sá sem lifir og
hrærist í heimi sjónvarpsins, gerir
þann heim um leið að einskonar
umhverfi og tekur áhrif þaðan. Þetta
flæði áhrifa er algerlega á eina hlið:
Viðhorf, kannanir, túkanir, myndir og
staðreyndir, sem alltaf tekur
athyglina, meðan tækið er í gangi.
Rannsóknarlið á vegum CBS sjón-
varpsstöðvarinnar bandarísku hefur
komizt að þeirri niðurstöðu að meðal-
maðurinn þar í landi eyði lengri tíma
framan við sjónvarpstækið en við
nokkurn annan gerning i lífi sínu fyrir
utan svefn og vinnu. Útbreiðslan þar
er slík, að 97% bandarískra heimila
hafa sjónvarp, eða með öðrum tölum:
71,2 milljónir heimila, þar sem búa
200 milljónir manna hafa sjónvarp.
Af öðrum niðurstöðum má nefna:
£ Börn, sem ekki hafa náð skóla-
aldri eyða þriðjungi þess tíma, sem
þau eru vakandi, framan við sjón-
varpstækin.
£ Um 1 0 ára aldur eyðir meðalbarn-
ið lengri tíma í að horfa á sjónvarp
vikulega en það dvelur í kennslustof-
um skólanna.
4) Stærri hluti, eða 64% fær sínar
daglegu fréttir úr sjónvarpi en öðrum
samanlögðum fjölmiðlum. Meirihluti,
eða 51% lítur svo á, að sjónvarps-
fréttir séu áreiðanlegastar.
0 Mikill meirihluti foreldra, eða
82% þeirra sem spurðir voru, álíta að
sjónvarpið hafi góð áhrif á börnin.
Þeir nefna sem rök fyrir máli sínu
menntandi og fræðandi þætti og al-
hliða meðvitund um heiminn í heild,
sem sjónvarpið veiti.
0 Á rúmum þriðjungi eða 36% allra
heimila, sem könnuð voru, vareinasti
sameiginlegi gerningur fjölskyldunn-
ar að horfa á sjónvarp.
Q Hjá ennþá stærri hluta, eða 78%
fóru ekki fram neinar samræður undir
einstökum þáttum að auglýsingum
undanskildum.
^ Venjulegur táningur mun um það
leyti er hann nær því marki að teljast
fullorðinn maður hafa séð 18 þúsund
morð i sjónvarpi.
0 Sjónvarpið hefur áhrif á viðbrögð
barna. Börn, sem horfa á þætti, þar
sem ofbeldi á sér stað, verða árásar-
hneigðari en þau sem fremur fylgjast
með gagnstæðu efni. Þau börn sem
horfa á ofbeldisþætti ásamt með for-
eldrum sínum, virðast þó taka til sín
minni áhrif frá þeirrí.
£ Því meira sem Bandaríkjamaður-
inn horfir á sjónvarpið dag hvurn,
þeim mun frekar fær hann þá
skoðun, að jörðin sé hættulegur tára-
dalur og að samborgurunum sé ekki
treystandi.
0 Þegar ástriðufólk um sjónvarps-
gláp getur af einhverjum ástæðum
ekki haldið uppteknum hætti, eða
hefur ekki aðgang að sjónvarpi, koma
fram ákveðin einkenni: þrasgirni,
árásarhneigð, þunglyndi og tilfinning
fyrir einangrun.
£ Hreyfingarleysi og þverrandi sjón,
sem veldur vandkvæðum við lestur,
dregur fólk að sjónvarpi. Til dæmis
eru konur yfir 55 ára aldur meðal
þeirra, sem þaulsætnastir eru við
skerminn, og komast að meðaltali yfir
5 klukkutíma á dag.
Á uppgangsárum sjónvarps var
talið að blöð stæðust ekki til lengdar
samkeppnina við sjónvarp. í Banda-
rikjunum var sú raunin á, að blaða-
lestur minnkaði og ágæt blöð lögðu
upp laupana. En þrátt fyrir ágæti
sjónvarpsins, sem hvergi lætur
deigan síga, hefur blaðalestur aukizt
að nýju og gamalgróið og heimsfrægt
vikublað, Saturday Evening Post,
sem Benjamín Franklín stofnaði fyrir
1 800, er farið að koma út að nýju
eftir að hafa gefizt upp i nokkur ár.
Og samkvæmt könnun á vegum
National Research Center for the Arts
hefur bókasala á hvert mannsbarn
aukizt. Aðeins um þriðjungur kvaðst
nú sjaldnar en áður fylgjast með
menningarviðburðum utan sjónvarps-
ins. Reyndar sér fjöldi manns lista-
viðburði í sjónvarpinu, sem það
mundi aldrei kynnast ella. Gizkað
hefur verið á, að 400 ár þurfi á öllum
leiksviðum heimsins til að ná sama
áhorfendafjölda að einni Shake-
speare-sýningu og næst i einni út-
sendingu i Bandaríkjunum.
En hvað um aðra heimshluta?
Áætlað er að samtals muni vera um
350 milljónir sjónvarpstækja i
heiminum öllum; þar af er rúmur
þriðjungur í Bandaríkjunum. Sam-
kvæmt athugun UNESCO eru aðeins
1 1 milljón tæki í öllum þróunar-
löndunum. í Vestur Evrópu eru um
100 milljón tæki, i Sovét og Austan-
tjaldslöndunum um 70 milljón tæki,
30 milljón i Japan, 5 milljón i Ástraliu
og 3 milljónir tækja i Mexikó. Aðeins í
Bandarikjunum og Kanada eru meira
en eitt tæki að jafnaði á hvert heimili,
en þetta hlutfall er lægst i Indlandi,
þar sem aðeins eru 350 þúsund tæki
handa meira en 600 milljónum
manna. í 20 löndum Afríku er alls
ekkert sjonvarp.
En það kemur og á eftir er ekkert
eins og áður. Sjónvarpið verður stærri
hluti af lífi manna, hvort sem þeim
líkar það betur eða ver og við höfum
aðeins séð byrjunina á tækni raf-
eindaaldarinnar. Möguleikarnir þar
eru vist allt að þvi óendanlegir. Sjón-
varpið er ekki bara gluggi, sem snýr
út að heiminum, eins og stundum
hefur verið sagt, heldur dyr inn á við
— að sjálfri vitundinni.