Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1977, Blaðsíða 5

\
umþykja hennar í garð Þjóstólfs hafi
kulnað á kostnað ástar hennar á
Glúmi og trega hennar eftir vigið.
Ómögulegt er að fullyrða hvaða
áhrif þessi tvö hjónabönd hafa haft á
Hallgerði, ekki má fráleitt teljast að
hún sé bæði bitur og beisk og þessi
timabil hafi markað djúp spor í huga
hennar. Hún er nú lífsreynd kona er
hún giftist Gunnari og ekki fritt við að
Gunnar sjálfur hafi lent í ýmsum
ævintýrum, en hann hafði útí Noregi
hrifist af Bergljótu, frændkonu jarls
og má vera að það hafi áhrif á
hjónaband hans. Sbr. „fyrsta ástin".
Má vera að ást hans á Hallgerði hafi
ekki rist dýpra en hvatir líkamans
sögðu til um. Hallgerður er komin í
fjandsamlegt umhverfi á Hlíðarenda.
Njáll og Bergþóra og Rannveig púa
köldu til hennar og standa á móti
henni, minnug fortíðarinnar. Og
Gunnar lætur ekki sitt eftir liggja,
ávítar amk. tvisvar í áheyrn annarra
og slær hana loks kinnhestinn sem
svo afdrifartkur varð og mundu marg-
ar konur ekki hafa þolað þá stundinni
lengur. Hvað um það, þetta er t þriðja
sinnið sem Hallgerður fær á 'ann og
þetta skapar vissa svörun hjá lesand-
anum. . . kinnhestur: eitthvað gerist.
Síðan er það stóra spurningin hvað
því veldur að höfðingjadóttir á vík-
ingaöld leggur sig niður við þjófnað
sem þá var talinn svtvirðilegastur
glæpa. Löngum hefur verið deilt á
Hallgerði fyrir stuld þennan og menn
verið harðir í dómum stnum. Ef við
skyggnumst aðeins dýpra held ég að
Hallgerður hafi sitthvað sér fram að
færa til málsbóta. í fyrsta lagi er hún
höfðingjadóttirin alin upp við eftirlæti
og allsnægtir og hefur gramist
nægtaleysi heimilisins. Hún giftist
Gunnari og hefur heyrt mikið af hon-
um látið en engu af því kynnst.
Ekki gat hún látið hreysti hans og
vinsældir í askana. í öðru lagi fellur
henni illa að Bergþóra fjandkona
hennar skuli eiga gnógt matar og
geta veitt það sem hún vildi en hún
sjálf (Hallgerður) þarf að þiggja mat
og hey af Njáli þó hann láti það
„húsgangslega" af hendi. í þriðja lagi
virðist Hallgerði eitthvað vera hlýtt til
Gunnars og með stuldinum gæti hún
verið að hefna sín á Otkatli fyrir
ummæli hans og „greiðasemi". Og þá
á Gunnari og þrælskaupum hans í
leiðinni. Þrællinn kemur þeim báðum
í koll og hún slær tvær flugur í einu
höggi.
Skal nú vikið að dauða Gunnars og
framkomu Hallgerðar á þeim vett-
vangi. Þá er Gunnar biður hana,um
hárlokk úr hári hennar svo hann geti
bent sér bogastreng og varist óvinum
sínum. Hún innir hann eftir því hvort
honum liggi nokkuð við, og hann
svarar því að líf hans liggi við. Frá-
sögnin er dramatísk og líf Gunnars er
nú þó nokkuð að áliti lesandans.
Sigurður Breiðfjörð gengur svo langt
að segja í fyrra Hallgerðarkvæði sínu
að einhver illgjarn kven- og Hallgerð-
arhatari hafi laumað frásögninni inni
söguna. Lýsingin er langt frá því að
vera trúleg eða bera nokkurn vott af
raunsæi. ( fyrsta lagi er afar ótrúlegt
að kappinn Gunnar á Hlíðarenda,
sem hefur mátt eiga von á óvinum
hvenær sem var, hafi aðeins átt einn
einasta bogastreng i fórum sinum! í
öðru lagi blasti fall Gunnars við. Hann
var einn á móti öllum. Og enda segir
Hallgerður: „Eigi hirði ég um hvort þú
ver þig lengur eða skemur". Hún
segir ekki: „Eigi hirði ég um hvort þú
lifir lengur eða skemur": í þriðja lagi
má teljast mjög ólíklegt að mátt hafi
nota hár konu í bogastreng. Til þess
hefði þurft mikinn tíma og Gunnari lá
á. Þó væri það eftilvill hægt með
góðum tækjum". „í bogastrengi var
notað harðtvinnað hörband og stund-
um dýrasinar og dýraþarmar". (Björn
Bjarnason, íþr. fornmanna bls. 90,
Njála I ísl. kveðskap, Matt.
Johannesson.)
Síðast hallar Hallgerður sér að
Víga-Hrappi sem nefndur hefur verið
einn af þrjótum sögunnar, henni
bregður síðast fyrir í bæjardyrunum á
Grjótá en talið er að Hallgerður hafi
búið síðustu ár sín i Lauganesi í
Reykjavík. Ekki er mikið getið um
samband þeirra og veigra ég mér við
að ræða það nánar.
Bergþóra Skarphéðinsdóttir er önn-
ur sú kona sem mikinn þátt á í
sögunni þó að vart hægt sé að telja
hana jafnatkvæðamikla sem Hall-
gerði. „Hún var kvenskörungur mikill
og drengur góður og nokkuð skap-
hörð": (Njála bls. 53) Fegurð hennar
er ekki lýst en meira gert úr skörungs-
skap hennar og trygglyndi sem nær
hápunkti i brennunni. Virðist þar
hæfa kjafti skel þarsem þau Njáll og
Bergþóra fara saman, hjónaband
þeirra vammlaust að sjá. Hún er ekki
laus við hefndarhug frekar en aðrar
konur i Njálu og eggjar syni sina oftar
en einu sinni til mannviga. (Njála,
bls. 111, 228, 247) Töluvert jafn-
ræði sýnist með þeim hjónum og þó
er eins og á stundum að Bergþóra
verði sterkari aðili. Ummæli Bergþóru
við brennuna hafa mjög verið rómuð:
Það er rísi persónan hæst. En það er
eins og örli á uppgjöf og það er ekki
fjarri lagi eftir það sem á undan var
gengið. Þau eru bæði orðin gömul og
þreytt. Bergþóra veigrar sér við að
verða einmana ekkja í ellinni, synir
hennar og bóndi dauðir, og eins talið
víst að Njáll saknaði sín þarna hinu-
megin.
Mun ég nú vikja lítillegá að þeim
þætti sem þær Hallgerður og Berg-
þóra stóðu að sameiginlega: Hinum
umdeildu og ögn broslegu húskarla-
vígum. Upphaf málsins má rekja til
vináttuvetrarboðs sem Hallgerður og
Gunnar þiggja af Bergþórshvolsfjöl-
skyldunni, þá er Bergþóra krefst þess
af Hallgerði að hún þoki úr sæti fyrir
tengdadóttur sinni og móðgar hana
með því freklega. Enda yfirgefur Hall-
gerður staðinn og lætur þau orð falla
að þær séu eigi skildar. (Njála bls.
85). Þá taka við húskarlavígin sem
Hallgerður á upptökin að og hugsar
sem hefnd fyrir þá smán sem hún
mátti þola á Hvoli. Og Bergþóra hefst
þegar handa við gagnaðgerðir. Ekki
er hægt að telja hlut annarrar kon-
unnar betri en hinnar en að einu leyti
má mæla Hallgerði bót: Hún sendi
ætíð mann á fund Gunnars til að
tilkynna honum vígin. Þarna reynir á
vináttu Gunnars og Njáls en þeir
höfðust lítið að: ’Elskuðu friðinn og
struku kviðinn.
Farandkonur koma sums staðar við
sögu, ákaflega myndrænar og
skemmtilegar. Þær flytja fréttir og
koma oft illu til leiðar en dylgjur
þeirra magna einmitt hatur fyrr-
nefndra kvenna hvor á annarri, sbr.
samtal þeirra við Hallgerði í dyngj-
unni og má þá i leiðinni hafa af þeim
nokkra skemmtan. (Nj. bls. 108).
Hildigunnur Starkaðardóttir er
áhrifamikil baksviðspersóna og sumir
vilja halda því fram að hún hafi
„kveikt brennubálið". „Hún var skör-
ungur mikill og kvenna friðust sýn-
Framhald á bls. 6
©