Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1977, Blaðsíða 4

Rússland
handan
Moskvu
Risaveldið Ráðstjórnarrikin undirforystu Rúss-
lands hefur um áratuga skeið verið fremst í
sviðsljósi heimsfréttanna, án þess að almenningur
hérlendis hafi verulega fræðst um hið eiginlega
Rússland handan Kremlmúranna í Moskvu. Um
daglegt líf rússneskrar alþýðu, umhverfi, siðu og
háttu vitum við flestir sáralítið hér úti á Islandi;
einnig næsta litið um þá sögulegu hefð og menn-
ingararfleifð, sem er bakgrunnur stórveldisins
Rússlands.
Vestur-Evrópubúar hafa löngum furðað sig
mjög á þeirri leynd, sem Rússar hafa öldum
saman sveipað íand sitt, og menn hafa verið
næsta undrandi yfir þeim tálmum, sem rússnek
yfirvöld hafa lagt í veginn fyrir frjálsum og ótak-
mörkuðum ferðalögum útlendinga um Rússland
sjálft, svo og önnur landssvæði innan rikjasam-
bandsins.
Heimaalin viðkvæmni
Sizt af öllu kemur okkur íslendingum til hugar,
að stórveldið Rússland með risaflota sinn, spútn-
ika, heimsumspennandi eldflaugaforða og önnur
djásn nútíma stórveldis, eigi það að nokkru leyti
sameiginlegt með ibúum hins áhrifalitla smárikis
íslands að svíða sáran til dæmis undan óvinsam-
legum og gagnrýnum athugasemdum aðvífandi
útlendinga um einhver skýtilegheit í hátterni
landsmanna eða þá um ömurleikann i landslagi og
veðráttu.
Hrjóstur Reykjanesskagans og úfin hraun til
dæmis, hin víðlendu moldarflög íslands, gróður-
leysið og okkar eilífi stinningskaldi með rigningar-
gusum fá margan fransmanninn, ameríkumann-
inn eða þjóðverjann til að fölna og krossa sig, er
þeir líta ísland í fyrsta sinni, og ákalla í hljóði alla
heilaga, þegarþeir hafa þetta mánalandslag okkar
undir fótum. „Hvað heitir þessi moldarhrúga?"
spurði hollenzkur kaupsýslumaður íslenzka flug-
freyju, þegar flugvélin var í þann veginn að lenda
á Keflavíkurflugvelli. Maðurinn hélt, að þetta væri
aðeins millilending á einhverju úthafsskeri, og
næsti áfangastaður væri svo hin græna eyja
jöklum krýnda, sem hann þekkti úr ferðamanna-
bæklingunum. Ummæli af þessu tagi hryggja
auðvitað okkur íslendinga, og okkur sárnar á
stundum við þessa galvösku, vandfýsnu útlend-
inga, sem alls ekki vilja falla í stafi yfir fegurð
mosans og litbrigðunum í öllu grjótinu okkar. En
við leggjum ekki fæð á útl.endinga fyrir að segja
skoðun sína, né meinum þeim að koma til lands-
ins.
Rússum virðist að mörgu leyti ósköp svipað
farið í viðkvæmni sinni: þeim finnst það næsta
fáheyrð ósvifni af erlendum ferðamanni, ef hann
stendur ekki á öndinni yfir öllu rússnesku, hvort
(Jppstigningarkirkja Marfu I borginni Vladimir var
byggð á árunum 1158—1160 og telst eitt fegursta og
veglegasta guðshús f Rússlandi. Frescu-myndir snill-
ingsins Andrei Rublévs skreyta veggi þessarar kirkju.
sem það nú er hin steinrunna höfuðborg Moskva,
gosbrunnarnir og veizlusalir rússakeisara í Pétrod-
voretz eða þá bara hándmálaður trévasi i bériozka-
búð.
Rússland handa rússum
Rússnesk stjórnvöld hafa um langan aldurálitið
það vera eðlilegt hlutverk stórborganna Moskvu
og Leningrad að gegna því hlutverki að vera hinn
eini allsherjar sýningargluggi handa útiendingum,
en hið viðlenda Rússland sjálft skyldi aftur á móti
vera frátekið handa rússum. Leyndin og pukur-
pólitikin rússneska er engan veginn ný af nálinni
og engin sérstök uppfinning núverandi sovézkra
valdhafa; þessi háttur hefur tiðkast um aldir i
landinu.
Þau kynni, sem flestir útlendingar hafa af
Rússlandi, eru oftast harla lítil, afmörkuð og
einhæf. Erlendir ferðamenn kynnast t.d. sjaldnast
hinum þekklegu, friðsælu sveitahéruðum og
fallegu borgum fyrir norðan og austan Mosvku, en
þessar borgir nefna rússar ofurlítið hátiðlega
„gullna hringinn", sakir hinnar sérstæðu fornu
rússnesku byggingarlistar og margvislegra
menningarminja, sem þessar borgir hafa að
geyma.
Moskvuborg með sínar 7 milljónir íbúa,
troðninginn ópersónuleg háhýsi, neðanjarðarbraut
og endalaus breiðstræti, á að ytra útliti afar lítið
sameiginlegt með hinu kyrrláta, dreymna og
dálítið gamaldags Rússlandi, — landinu sem þó
hefur fóstrað stórborgir á borð við Moskvu, Lenin-
grad, Novosibirsk og margar aðrar, með þessum
venjulega, heldur kuldalega alþjóðabrag, sem .
borgir af þessari stærð jafnan hafa á sér.
Ástkæra fósturmold
Það var ekki fyrr en í hinni miklu sovézku
iðnbyltingu á allra síðustu áratugum, að rússnesk-
ar stórborgir með milljón íbúa og meira tóku að
þjóta upp eins og górkúlur á haug í kringum öll
nýju stóriðjuverin og stórborgirnar breyttu ásjónu
landsins. í hinu aldna Rússlandi, auðugu af
gömlum hefðum, voru það sveitirnar, smáborgirn-
arog landsetrin, sem einkenndu rússneska lifs-
háttu. Það var þetta land sem gaf snillingum eins
og Ivan Turgenév, Alexandr Pushkin, Fjodor
Dostojévskij, ívan Gontsjarov, Lev Tolstoj og
Anton Tsjechov neistann og andagiftina í þau
ódauðlegu skáldverk, sem borið hafa hróður Rúss-
lands og rússneskrar menningar um víða veröld.
Enn í dag er fósturjörðin í hugum rússneskrar
Þessi bjálkahús f bænum Kostroma, skammt frá Jaroslavi eru gufubaðhús frá 19. öld. Byggingarlagið minnir mjög á
skandinavfsk bjálkahús.