Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1977, Blaðsíða 14

Rússland,
handan
Moskvu
Framhald af bls. 5.
Árið 1 408 náðu tatarar borginni Vladimir á sitt
vald eftir langt umsátur, en Vassili prinsi I tókst þó
að frelsa borgina skömmu síðar og var allt kyrrt
um hríð. En 1410 voru tatararnir aftur búnir að
hertaka borgina og héldu henni í 65 ár á sínu
valdi og missti borgin þá öll áhrif og mikið af fyrri
glæsibrag hvarf.
Háborg bojaranna
Helzta virki rússneska landaðalsins, bojaranna,
á 1 2.—14. öld var borgin Suzdal, skammt frá
Vladimir; þessar tvær borgir voru raunar stofnaðar
um líkt leyti. Suzdal stendur á lágum hæðum, og
yfir hin víðlendu akurlendi og feikna stóru skógar-
svæði gnæfir kreml Suzdalborgar og gullin hvolf-
þök hinnar mjallhvitu dómkirkju, voldugir múrar
og turnar Spaso-Évfimiévo klaustursins, bleik-
rauðir á lit og hinn granni klukknastöpull
Rizopolozhénija klapstursins.
Innan borgarmúra Suzdals vareinnig reistur
fjöldi fagurra kirkna, flestar úr hvítu, tilhöggnu
grjóti eins og í Vladimir og annars staðar í
Rússlandi. Á 1 7. öld, nánar tiltekið í kringum
1 630, var auk margra annarra bygginga, reist hin
afar stóra og glæsilega höll metropolitans rétt við
hliðina á Dómkirkjunni, og þá var og bætt háum
stöpli við kirkjuna sjálfa. Allar hinar helztu bygg-
ingar, sem reistar voru í Suzdal á því byggingar-
skeiði borgarinnar sem stóð frá 1 665— 1 690
voru hannaðar af arkitektunum ívan Grjaznov,
ívan Mamin og Andrei Sjmakov, sem hlutu
heiðurssess í sögu rússneskrar byggingarlistar
vegna þessara glæsilegu húsa. Borgin Suzdal
þykir yfirleitt hið ágætasta dæmi um hið bezta i
fornri rússneskri byggingarlist, og mikill fjöldi
ferðamanna, einkum sovézkra, sækir Suzdal ár-
lega heim til að njóta þeirrar fegurðar, sem þessi
fræga borg bojaranna hefurað bjóða.
Troitsky klaustur. Talið er liklegt, að Vologda hafi
á þeim tíma aðeins verið örlitið byggðarlag við
samnefnda á, mitt inni í viðlendum skógi Norður-
Rússlands. Síðar var héraðið i kringum borgina
einnig nefnt Vologda.
Fram eftir miðöldum var Vologda í algjörri
lykilaðstöðu á þessu víðáttumikla landssvæði,
bæði hvað hernaðarmikilvægi snerti og einnig
sem miðstöð flutninga og verzlunar milli Norður-
Rússlands og Mið-Rússlands. Árið 1 264 er
Vologda getið í heimildum sem áhanganda hinnar
voldugu Novgorodborgar; Jaroslav Jaroslavitsj
stórfursti af Tver fór margsinnis með ófrið á
hendur novgorodfurstunum á 1 3. öld i þvi skyni
að ná Vologda undir sitt riki, en honum tókst það
þó aldrei. Snemma á miðöldum þróaðist Vologda
og næsta umhverfi borgarinnar upp i reglulega
klausturborg; i byrjun 1 7. aldar var talan komin
upp í hvorki meira né minna en 88 klaustur innan
borgarmarka Vologdas, og kirkjurnar voru þá um
70 talsins. Bæjarbúar sjálfir töldust þá aðeins vera
um 4000 talsins, en þar við bættust þó allir
klausturbræðurnir og -systurnar.
1713 eða skömmu eftir að hin nýja höfuðborg
Rússaveldis, Sankti Pétursborg, hafði verið stofn-
uð við ósa Nevu, var ibúatalan í Vologda orðin
10278. Með tilkomu St. Pétursborgar dró brátt
allan mátt úr Vologda sem verzlunarstaðar, og
þróun borgarinnar staðnaði nær alveg allt fram á
vora daga.
Það sem mest einkennir forna rússneska
byggingarlist eru sterkar einfaldar línur, sem við
íslendingar þekkjum ef til vill betur af reynd frá'
Hákonshöllinni í Björgvin i Noregi, og öðrum
fornum húsum á Norðurlöndum. Þetta var hinn
sameiginlegi byggingarstíll Norður-Evrópu á
miðöldum. Hins vegar komust rússar mjög
snemma i nána snertingu við býsanzka menningu
gegnum grísk-kaþólsku rétttrúnaðarkirkjuna
rússnesku, og býsönzk byggingarlist hafði djúp og
varanleg áhrif ekki aðeins á byggingarstíl
rússneskra kirkna, með hinum hefðbundnu fimm
kúpulturnum, heldur og á alla rússneska
byggingarlist, myndlist og skreytingar. H.V.
Hús Barsch flotaforingja f Vologda; byggt um 1780.
Vologda
Borgin Vologda stendur að visu utan og norðan
við hinn svonefnda „gullna hring", eða um 200
km norður af Jaroslavl og rúmlega 500 km beint i
austur frá Novgorod, en Vologda telst samt ásamt
borgunum Vladimir og Suzdal allra fremst í flokki
þeirra fornu rússnesku borga, sem viðfrægar eru
fyrirágæta byggingarlist.
í ævisögu Gerasimusar hins helga er þess getið,
að fyrsta klaustrið i norðaustur hluta Rús héraðs
hafi verið stofnað í Vologda árið 1 147, klausttir
þetta er kennt við heilaga þrenningu og heitir
Aðalinngangurinn f Rizopolozhénija klaustrið f Suz-
daf, hinar svokölluðu HELGU DYR. Klaustrið var
byggt 1688; um allar teikningar og byggingu
klaustursins sáu arkitektarnir Ivan Grjaznov, Andrei
Sjmakov og tvan Mamin.