Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1978, Blaðsíða 5

komast í þá aöstöðu aö hafa engan nema sér
vandalausan til að segja lát fööur síns, þá biö ég
þess að þau mæti hlýrra viömóti en þú hefir sýnt
þessari stúlku. En þaö er nú vafasamt aö hún
komi nokkuö aftur aumingja blessaö barniö,"
bætti hún viö og andvarpaöi. Þar skjátlaöist
mömmu.
Dorothea kom aftur í skólann eftir jólafríiö og
þaö var ekkert á henni aö sjá, nema stelpunum
fannst hún ennþá meira óþolandi. Hún haföi
fengið nýja kápu og „permanent“. Stelpurnar sem
sjálfar höföu flestallar fengiö „permanent" fyrir
ferminguna vorið áöur, töluöu mikiö um háriö á
Dorotheu og fannst allt sem hún geröi og sagöi
óviðeigandi og hneykslanlegt.
Mig langaði oft til aö verja hana og segja þeim
aö hún væri alls ekki eins og þær héldu, en ég
þoröi þaö ekki. Ég mátti ekki til þess hugsa aö
vera útilokuð frá hópnum. Hún hætti að koma út
í frímínútum og sat inni í bekk og las. Þegar
krakkarnir geröu aösúg að henni þar þá stóö hún
upp, tók bækurnar sínar og reigsaði inn í
kennarastofuna.
Viö bjuggumst viö uppnámi, því nú heföi
Dorothea klagaö í fyrsta skipti, en ekkert slíkt
geröist. Hún fór bara inn í kennarastofu í hverjum
frímínútum eins og hún ætti þar heima. Eftir það
áreitti hana enginn, þetta var of fáheyrt til aö hægt
væri einu sinni aö tala um þaö.
Hún hætti aö mæta í leikfimi og sund og
stundum kom hún ekki í skólann tvo, þrjá daga
í einu. Stelpurnar sögöu aö best væri aö forðast
hana alveg, því hún væri ábyggilega komin meö
einhvern voöalegan sjúkdóm. Þaö væri þess
vegna sem hún færi svo oft til Reykjavíkur.
Auðvitað mætti læknirinn á staönum ekki vita
neitt, því þá myndi hann reka hana í burtu.
í þetta skipti gat ég ekki þagað og minnti þær
á aö þær heföu einmitt verið aö tala um aö þær
heföu tvisvar séö hana fara til héraðslæknisins. Ég
var fegin aö ég hélt uppi vörnum fyrir hana, þó
aö þaö væri kannske ekki nema í þetta eina skipti.
Reyndar frétti ég seinna aö hún heföi fariö á
sjúkrahús, næstum þvíbeint frá prófunum.
Mamma sagði mér þaö, eins og fleira, þær
skrifuöust eitthvaö á í eitt eöa tvö ár.
Svo sáumst viö löngu seinna. Á fæöingardeild-
inni í Reykjavík. Ég var þá aö ala mitt þriöja barn,
en Dorothea var þama í fyrsta sinn. Hún virtist
mjög glöö aö sjá mig og af því ég var svo miklu
reyndari í þessum efnum, gat ég leiðbeint henni
með ýmislegt. Hún eignaðist hrausta tvíbura,
drengi og maðurinn hennar og þau bæöi voru
geislandi af hamingju. Þetta var glæsimenni, og
ég gat ekki annað en boriö þessa hraustu og
glööu Dorotheu saman við fálátu þyrrkingslegu
skólatelpuna sem ég haföi þekkt.
Mamma sem kom „að færa mér á sængina“,
varö stórglöö aö sjá skjólstæðing sinn í svona
góöum aðstæðum og þær fóru strax aö tala um
trúmál. Mér fannst þetta óviðeigandi á þessum
staö og lét þær alveg heyra þaö.
Þá brá Dorothea einmitt fyrir sig gamla
„yfirburöasvipniím" sem ég kallaði svo og sagöi:
„Einmitt móöir ætti aö geta skiliö þaö best aö
dauðinn er jafn eölilegur og fæöingin."
Ekki löngu seinna gaf hún út bók. Mig minnir
aö hún héti: „Eðlilegt samband milli byggöra
hnatta" eöa eitthvaö þess háttar. Annars sáumst
viö sjaldan næstu árin. Viö vorum aö „byggja“ viö
hjónin og fimm börn eignuðumst viö.
Dorothea gaf út fleiri bækur og um tíma stóö
hún í blaöadeilum viö tvo presta, út af trúmálum
auövitað. Ég hugsaöi sem svo aö eitthvaö væri
hún sjálfri sér lík, frá æskudögunum aö vera nú
aö egna á móti sér tvo læröa menn.
Ég ías ekki þessar ritsmíðar hennar, leit reyndar
sjaldan í bók á þessum árum. Haföi nóg annað
aö starfa. Samt leit ég nú alltaf yfir Morgunblaöiö
á hverjum degi og þar las ég aö maðurinn hennar
Dorotheu og drengirnir heföu farist í bílslysi.
Mér fannst aö mér bæri að fara til hennar, meö
blóm eöa eitthvaö, reyna aö votta henni samúö
mína. En ég bara gat þaö ekki. Ég verö svo
vandræðaleq þegar svona voðalegir hlutir gerast,
ég bara get ekki talað um dauöann við fólk sem
hefir oröiö fyrir svona voöalegri reynslu. Ég kveiö
Framhald á bls. 15
©
Einn ðhrifamesti mölari aldarinnar og nú kominn ö sjötugsaldur
BACON
erennviö
sama heygarös-
horniö
Aö ofan: Hluti
úr þrímynd,
sem Bacon
lauk viö 1977
og aö neöan:
Þrjár fígúrur
og andlits-
mynd, máluö
1975. Báöar
eru mjög ein-
kennandi fyrir
stíl Bacons,
— þjáningar
og angist
blasa viö
hvarvetna.
Að Picasso gengnum er víst
óhætt aö segja, aö enginn einn
myndlistarmaður hefur veriö áhrifa-
meiri en Bretinn Francis Bacon.
Raunar voru áhrif Picassos lítil eftir
1950, en þá fóru aö sjást og veröa
kunnar þessar sérkennilegu myndir
Bacons, sem segja frá þjáningu
mannsins og ástandi: „la condition
humane" eins og þaö er kallaö í
hinum og þessum læröum ritgerö-
um. Heildaráhrifin af hinum áhrifa-
miklu myndum Bacons eru þau, aö
mannkindin býr og engist í víti og
þaö víti er mitt á meöal vor.
Kannski er ekki rétt aö segja
mannkindin, heldur mannkvikindiö.
Sú skoöun hefur nefnilega heyrst,
aö þaö sé einkum og sér í lagi
mannhatur sem fram kemur í
afskræmdum lýsingum Bacons.
Ekki skal reynt aö leiöa líkur aö
því hér, hvort þaö sé samúð meö
manninum í angist hans eöa
fyrirlitning á skepnunni, sem kallar
sig herra jarðarinnar, sem hefur
oröiö Francis Bacon aö þrotlausu
umfjöllunarefni. Myndirnar, sem hér
fylgja meö, gefa góöa innsýn í
hugmyndaheim Bacons og þær
sýna vel stíl hans. Fátt eöa ekki
neitt, sem fram hefur komiö í
myndlist síöari áratuga hefur veriö
stælt önnur eins ósköp. Afbrigöin af
Bacon eru oröin ótöluleg.
Bacon er áhugaveröur í sam-
bandi viö skilgreiningu á hugtökun-
um fallegt — Ijótt. Er hugsanlegt aö
Ijótt geti veriö fagurt eftir einhverj-
um skilningi? Bacon er sá málari,
sem flestir myndlistarmenn eru
sammáia um aö sé mjög góöur. í
tímaritinu Art International frá í vor,
segir Malcolm Quantrill, aö ef valdir
yröu í „tíu á toppnum" eins og í
poppmúsíkinni, færi ekki hjá því aö
Francis Bacon yröi ofarlega á þeim
lista. Hann er afburða teiknari,
myndir hans eru í senn einfaldar og
sterkar í byggingu og umfram allt er
Bacon mjög „original" og persónu-
legur listamaöur. Listamenn á
ýmsum sviðum, allt frá Hallgrími
Péturssyni til Edwards Munch, hafa
fjallaö um aðskiljanlegar þjáningar
mannsins. En enginn hefur gert þaö
eins og Bacon, nema þá þeir sem
stæla hann.
Aftur á móti þykir venjulegu fólki,
sem ekki er mjög sjóaö í myndlist,
myndir Bacons einmuna Ijótar, ef
ekki ógeöslegar. íslenzkur góö-
borgari, sem ekki getur hugsaö sér
aö fá annarskonar skilirý á fimm-
tugsafmælinu en dálítiö sætt lands-
lagsmálverk, helzt frá Þingvöllum,
mundi aö öllum líkindum skila
gjöfinni aftur, ef hún væri eitt af
verkum Francis Bacon. Raunar er
sá möguleiki all fjarlægur, svo ekki
sé meira sagt; verk Bacons lenda á
söfnum og þykja þar eftirsóknar-
verð. Menn segja líka og kannski
meö nokkrum rétti: Þaö er í
stakasta lagi aö hafa myndir
Framhald á bls. 12