Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1978, Blaðsíða 3

hvert bein meö hárbeittu þrauthugsuöu
sjónvarpsbrosinu.
Bandaríska lífsmunstriö er vitanlega
sótt til allra þjóöa heims, og meira aö
segja viö íslendingar eigum okkar spor í
þeirri litríku mynd. Þessvegna finnst
mér alltaf svo fáránlegt þegar útlend-
ingur flandrar um Bandaríkin í tvaer
þrjár vikur og kemur viö svo búiö
blaöskellandi heim og þykist hafa lesiö
þetta margslungna þjóöfélag oní kjöl-
inn. Þaö er eins og maður skryppi til
Danmerkur í ferðaskrifstofutrossu og
þættist þar meö vera orðinn fullnuma i
Evrópu. Eftir snögga ferö til Bandaríkj-
anna kemur feröalangurinn heim meö
eftirminnilegar myndir, þaö er allt og
sumt, og fer þaö þó mjög eftir hugarfari
og uppeldi hvers og eins hvernig þær
myndir eru.
Stakkaskipti
Þaö er einmitt síbreytileiki munsturs-
ins sem er svo dæmalaus þegar maöur
er búinn aö skrúfa fyrir kvikmynda-
fiörildin sem flögra yfir sjónvarps-
skerminn og kemst niður á jörðina, í
kallfæri viö hversdagsfólkiö sem þykir
sjaldnast brúklegt í sjónvarp því miöur
nema þaö hafi lent í einhverju voöalegu.
Auk þess hefur þetta þjóöfélag tekiö
þvílíkum stakkaskiptum á naumum
hálfum mannsaldri, aö því getur enginn
trúaö, sem hefur ekki séö þaö meö
eigin augum. Þar sem ég varö fyrir
þeirri lífsreynslu sem hálfgerður
stráklingur í heimsstyrjöldinni, aö
svartur öldungur tók ofan hattræxniö
áöur en hann áræddi að spyrja mig til
vegar, þar trónar nú biksvartur hers-
höföingi á heiöurspalli á hersýningunni
sem okkur erlenda fjölmiölafólkinu er
smalaö á. Þaö er lærdómsríkt aö sjá
hvaöa tökum Bandaríkjamaðurinn hefur
tekiö þessi mál hjá sér og bera síðan
saman viö hnefaréttarpólitík þeirra
hvítu í Suöur Afríku til dæmis sem halda
áfram aö berja höföinu viö steininn.
Á sama hátt er bandaríska kvenfólk-
iö, hvítt sem svart, ekki meö neina
hálfvelgju í jafnréttisbaráttu sinni.
Þegar langferöabíllinn okkar ekur
uppaö herbúöahliöinu í Fort Bragg í
Norður Karolínu er þaö ekki meðlimur
hins svokallaöa sterkara kyns sem
tekur á móti okkur. Ónei, lagsmaöur.
Þaö er svosem hálfþrítugur kvenmaöur
í olífugrænum hermannastakk og meö
olífugræna hermannahúfu fram á nefiö
sem snarar sér uppí bílinn, hefur upp
nafnakall af aödáunarverðum myndug-
leika og er síöan leiösögumaöur okkar
og barnfóstra næsta sólarhringinn þar
sem við væflumst á milli eldspúandi
vígvéla og vígoröaþrumandi generála
sem ég botna satt best aö segja
nokkurnveginn jafnlítiö í.
Þeir svörtu
Menn athugi vinsamlegast aö þetta er
á þeim slóöum þar sem svarta fólkið
hans Tennessee Williams læöist um
eins og styggar vofur og hvíta kvenfólk-
iö hans er svo brothætt aö þaö eina
sem þaö orkar aö gera sæmilega vel er
aö fá móöursýkiskast tvisvar á dag.
Skáldið má fara aö lesa upp og læra
betur. Hér í búðunum eru svörtu
dátarnir hreint ekkert hnípnari en þeir
hvítu; og í kynningarbæklingnum sem
eins og fyrri daginn er drifinn í fangiö á
okkur jafnskjótt og viö birtumst, er
skarpleitur kvenmaöur meö stálhjálm
njörvaöan niður undir augnalok fyrir
herlögreglusveitinni sem brennir þar
útúr einni af myndunum á brynvörðum
stríösvagni.
Flest kvenfólkiö klæöist raunar
nákvæmlega samskonar hermanna-
búningi og kallmennirnir og ber eins
og þeir ílanga vinnuhælislega lappa yfir
sitthvorum brjóstvasanum á ríghnepptri
einkennistreyjunni meö eiginnafniö
prentaö á annan og „U.S. Army“ á hinn,
eins og utanáskrift á vandiega merktum
pakka. Síöari daginn og utan dagskrár
óneitanlega er ég síöan af tilviljun
nærstaddur þegar svartur liðþjálfi meö
kringlótt gljáandi andlit og tvöfalda röö
af afrekaboröum á brjóstinu þykist eiga
sitthvaö vantalað viö tvær hvítar úr
rööum óbreyttra hermanna sem hann
stendur aö einhveru hroöalegu viö
dyrnar á stóreflis vöruskála.
Fyrir þremur fjórum áratugum í
almesta lagi heföi þeldöKkur maöur hér
suðurfrá sem öskraöi af þvílíkri innlifun
framan í hvítu kvenþjóöina mátt prísa
sig sælan aö sleppa meö barsmíö. Nú
gerist ekkert fréttnæmara en þaö aö
þær ávörpuöu taka viðbragð eins og
þrýst væri á fjööur og gera sig stífar í
limunum og tómar í andlitinu og standa
síðan í ströngustu réttstööu fyrir
framan svarta manninn, eins og tvær
olífugrænar styttur úr sama mótinu, á
meöan hann er aö Ijúka sér af. Vaskur
blaöamaður (eöa jafnvel bara brjóst-
góöur maður) heföi vafalaust þokaö sér
nær og spurt manninn hæversklega
hvaö hinar örmu kvensur heföu eigin-
lega brotiö af sér aö vinna til þvílíkrar
hirtingar, en sem gesti fannst mér þaö
hálfgerð framhleypni. Ég trúi samt aö
ég heföi labbaö mig yfrum og bankaö í
bakiö á honum ef hann heföi ákveöiö
aö skjóta konurnar.
Fróðlegar hliöar
Okkur er kennt í stríösmyndunum,
sem eru okkar eini herskóli, aö
vægöarlaus agi sé algjörlega óhjá-
kvæmilegur í hermennskunni, því aö
ella geti hálf herdeildin þurrkast út fyrir
aulaskap eins einasta dáta; aö generáll
sem missi agann geti alveg eins fengiö
sé vinnu við buxnasaum. Ég er ekki svo
mikill stríösmaöur áö ég treysti mér til
þess aö véfengja þetta, og frá sjónar-
miöi herfróöra manna er ofanskráö
atvik eflaust naumast þess viröi aö
tíunda þaö. Á hinn bóginn kann ég
ekkert dæmi betra um þau umskipti
sem oröiö hafa á þjóöfélagsstöðu hins
„litaöa" Bandaríkjamanns; og án þess
aö vera meö meinfýsni þá langar mig aö
bæta því viö, aö þótt hervæddu
konurnar sem sá blakki tók í karphúsiö
bæru þaö vissulega utan á sér aö þær
höföu eignast jafnréttiö, þá sannaöist
þarna nú sem fyrr aö engin er rós án
þyrna.
Hernaöarandinn í mér er allavega
ekki beysnari en þaö aö mér fannst
ólíkt fróðlegra aö kynnast þessum
hliöum á tilveru herbúöafólksins heldur
en aö heyra til dæmis af vörum
hershöföingja eins aö hann gæti snaraö
fjörutíu þúsund hermönnum meö
alvæpni austur til Afríku á sextán
klukkustundum — eöa voru þaö sextán
þúsund hermenn á fjörutíu klukku-
stundum?

Hver sjónvarpssekúnda er dýrmæt, og þar af leiöandi
hamast allir eins og vitstola menn fyrir framan sjónvarpsvél-
arnar. Fréttapulirnir tala eins og gangster hefði skrúfaö
hríðskotabyssu uppí talandann á peim og fretaði útum hann.
Þessir forkar væru svosem prjár mínútur að hespa fréttirnar
af sem íslenskir starfsbræöur peirra eru aö kjamsa á í
hálftíma.
Ofnæmi
Vopn af öllu tagi finnst mér svo
andstyggileg aö ég gæti ekki einu sinni
gerst frækin hreindýraskytta. Engin
mynd mun birtast af mér í blöðum, eins
og nú fer aö tíökast hériendis, meö aöra
bífuna á hausnum á dauöum hreini og
drýgindalegt bros á milli blaktandi
eyrnanna. Mig grunar líka aö ófáir af
hinum erlendu kollegum mínum sem
tröökuöu meö mér um skotvellina hafi
átt viö svipaö ofnæmi aö stríöa.
Norömennirnir voru eiröarlausir,
hollenskur langintes sniglaöist um meö
allt aö því dónalegan friöardúfusvip
undir ólmum hárlubbanum, og jafnvel
Tyrkinn í hópnum (en Tyrkir kváöu vera
harögeröir menn) hoppaöi hæö sína
sjálfkrafa þegar þeir sprengdu eina af
þessum herjans vítisvélum sínum sem
næst viö hælana á okkur.
Þaö er hæpiö aö þaö svari kostnaði
að fremja sprengingar mér til heiöurs.
Eftir herstöðvarápiö og horfinn á ný til
hógværari lifnaðarhátta stóö ég mig
meira aö segja aö því aö horfa næstum
meö velþóknun á skræpótta ráðstefnu-
liöiö sem eins og nærri má geta veltist
fram alla ganga á þessu hóteli sem
öðrum. Fyrsti kokteillinn eftir annríki
dagsins var búinn aö endurnýja þann
taumlausa lífskraft sem er eitt af
höfuöeinkennum þessarar hugvitsömu
og atorkumiklu þjóöar. Menn léku viö
hvern sinn fingur. Þaö var söngur í
hjörtum manna. Boröalagöir þjónar
trölluöu uppúr gólfteppunum: „Have a
nice evening!"
©