Lesbók Morgunblaðsins - 02.12.1978, Blaðsíða 14

Hvers eiga
lagræn verk
að gjalda?
Ég hefi aldrei veriö fullkomlega sáttur viö
gagnrýnendur og aðra, sem fjalla um músik,
hversu hið hefðbundna mat þeirra á sígíldum
tónverkum (hljómsveitaverkum) er einstrengislegt.
Þaö virðist að miklum hluta miðað einhliða við Þá
kunnáttusemi og hugkvæmi, sem fram kemur í
byggingu tónverka, ásamt fjölbreytilegri úrvinnslu
á Þemum, sem oft eru lítiö stássleg. Miklu síður,
eða alls ekki, míðast matið við hitt, sem fáum
einum er gefið, hina heilögu glóð, sem birtist í
Þemum og melódíum, sem oft eru listaverk út af
fyrir sig.
í samræmi við Þetta er svo, að Það er Því líkast,
aö ýmsum atvinnumönnum og mörgum áhuga-
mönnum um músik, sé oft beinlínis í nöp viö
tónverk, Þar sem fallegar melódíur og Þemu eru
uppistaða verksins. Ef verk er lagrænt, Þó að um
klassiskt verk sé aö ræða, er nánast eins og Þeir
verði gripnir hræðslu og dragi pá við sig aö fara um
slík verk viðurkenningarorðum, nota jafnvel um
Þau niðrandi orð.
Mér eru til dæmis í minni orð, sem músikgagn-
rýnandi dagblaðsins Tímans hafði um tónleika
Sinfóníuhljómsveitarinnar fyrir nokkrum árum. í
gagnrýni sinni klikkti hann út með Því að segja:
„Postulínshundur kvöldsins var píanókonsert nr. 2
eftir Rachmaninoff“. En Þessi konsert er, eins og
allir músikunnendur vita, meðal allra vinsælustu
sígildra rómantískra verka, en er mjög lagrænn og
Því aðgengilegur öllum almenningi.
Af Því, sem hér hefur verið sagt leiðir svo að flest
Þau verk sem mest er haldið að fólki, eru meira og
minna óaðgengileg fyrir allan Þorra manna og Þá
ekki síst unga fólkið, en Þetta er ákaflega
óheppilegt fyrir okkar unga músiklíf og á sjálfsagt
sinn Þátt í áberandi óvinsældum æðri tónlistar.
Heppilegra heföi verið Þegar pessi músik hélt
innreið sína, með útvarpi og síðar sinfóníusveit, að
byrjað hefði verið á byrjuninni, ef svo mætti segja,
með Því að gefa meiri gaum lagrænu verkunum.
Kannski er enn tími til aö bæta úr Þessu?
Nú má enginn halda að með lagrænum verkum
eigi ég viö svokallaða hljómskálamúsik, marsa og
Þess háttar músik. Nei, hér á ég eingöngu viö
sígilda músik, en aö mestu svokölluð rómantísk,
klassisk verk.
Ég t.d. við áðurnefndan píanókonsert. Ég á við
samskonar verk rómantísku tónskáldanna, Schu-
manns, Chopins (nr. 1.), Tchaikowskys (nr. 1) og
Griegs. Ég á við sinfóníur Schuberts (2 síðustu) og
Tchaikowskys (3 síðustu), ég á við fiðlukonserta
Mendelsohns og Tchaikowskys og loks á ég framar
öllu öðru við fjölmörg meiriháttar verk Beethovens,
svo sem 3., 5. og 7. sinfóníurnar, 5. píanókon-
sertinn, fiðlukonsertinn o.m.m.fl. Ég set Þessa
upptalningu hér, svo að ekki fari á milli mála um
hvað ég er að tala.
Ég held að einmitt músik af pessu tagi geti líka
verið lykillinn aö annarri klassik, Þar sem Þá á
annað borð dugar nokkur lykill. Auk Þess nær
Þessi upptalning yfir nokkur af yndislegustu
verkum tónmenntanna.
Mér hefur stundum flogið í hug hvort sumt af
hinni strembnu, ólagrænu músik, væri í rauninni
nokkuö annað en tilraunir til að bæta Það upp með
eíntómri kunnáttusemi, sem guðsnáðin hafði látið
á sér standa. Þessi músik gæti pví varla átt brýnt
erindi við okkur, sem ekki höfum hæfileika til að
meðtaka músik, sem einhverskonar stæröfræði-
dæmi.
Allir kannast við Þá áráttu margra Þeirra, sem
fjalla um músik, að eigna henni möguleika til að
bregða upp og sýna ýmiskonar myndir og túlka
sundurleitustu atburði. Jafnvel tónskáldin sjálf,
eiga hér hlut að máli. Alkunnar eru t.d. umsagnir
tónskálda um Þau verk sín, er Þeir kenna við
programmúsik. Þessa sama gætir oft í lýsingum á
tónverkum í bókum og leikskrám, en einkum gætir
Þess í dómum um músíkflutníng og væri freistandi
að tilfæra sýnishorn úr dagblöðunum okkar.
í Þessum skrifum má oft sjá hið furðulegasta
orðskrúð. Ég hefi aldrei getað skilið hvernig á
Þessum ósköpum stendur, en Þaö er eins og
ýmsum finnist meira en lítið á skorta í músikinni, ef
hún er Þess ekki umkomin, að túlka Það, svo að
skiljanlegt sé, sem einfaldasta lesmál, eða mynd,
getur túlkað. Menn heimta að músikin skili
einhverju pví.sem hægt er aö SKILJA. En Það gerir
hún bara ekki. Músik er merkingarlaus og verður
Því ekki SKILIN. Jón Þórarinsson, tónskáld, orðaði
Þetta einu sinni svo skemmtilega: að með músik
væri ekki svo mikið sem hægt á gera greinarmun á
já og nei.
Hvers vegna líka endilega að skiija alla skapaða
hluti? Stefnir ekki öll nútímalist að pví, að sérhvert
listaverk sé aðeins ÞAÐ SJÁLFT, en standi ekki
fyrir eitthvað annað, og hver sem vill njóta geti
nálgast Þaö á Þann hátt, sem hjarta hans kýs? „Á
hjartað sinn eigin áfellisrétt?“ spyr Einar Bene-
diktsson. Ætli hann hafi ekki farið nærri um pað, að
margt af pví unaðslegasta, sem við lifum, eigi lítið
skylt við rökfræði. Ef glitrar tár, ertu búinn að fá
pað svar, sem músik getur gefið Þér best.
Björn Steffensen.
Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
p 0* m I'1*0*1 Ffivr UR
I'.vy £ICli 19. £ o <T a T b L h w S
T6 C.- A R A K E K*ri i £ M L A L A X A u R
e> R) A R 1 —v O 6. it 6. M Á
\ S10 J> fc A P X N ro'Mu F A L L 1 d>
•>+* F X L U KirP- *- R A N á. A T FIHLHI UfL £ l R ÞBJ ÓtK- A«
V** A h k A ÁkCri k 'o U M i,no iin«* L 1 N T
Cifuf- á T X T 'A V£J- INUTH A R M A K K Á R
Kowe rJÆR N ’A L á. A T SlUD 7Tft A T b M R Á
STÁM' A Ð A brnr-y UHCut K A R FtJóT- «£J Á N A A L D fí
U N A íc'exi W/t T K Ct T 5 xvnet S mJ* - 0*0 0 & gwo 1 N&. A R
A R K 1 H lii A L F A ÓTt r U á. á £Li>l- v,0-
F K F ímút Í7Í* < N A IA K R Srtrfi nr.rr. U tA
|«AKT- |A« - l'AMvr A ft T A R L £ Cl u Rl R H- R o
L»vf 5 'o A R 'A L A 0. A SA T b F U R
o TAM ^ ~ RflKt oc. $\/f\ L 1 9RA<il(L I F occ.- UR | H M C. - (FéPP- lá(K UfíPD U LéUt jl
7j^m
W V • / veKuft. Mfít-S 'A E LO - StA£-B> I cí ft ° - DNÖI
II1 II 1 1 1 1 Fé - 6.R- a \ 3c>
AFCEk-
my- Koío- uio a- u iv hemq r ó l- Hú tf\- Æ?fi
ueRVf- fæRi 1 - H LT_.
KiMlR 1
Weihiri, bM.©5
EHOIMC EwD/WÍ
f/MOiR flFOC- o'Trt - t-víRt-l ine-
£>\* T '15
'/LAP. KSiAA l. '/ k: - n r^s - HLcjri SfítfT. bi K? T 4ERT
L .PAioSKt ÍMApaD CxALLU h> * Aí> iMÉLCUR V FÉLAC. T~p'NM / m a.
R\F - 1 LEfíC P dniní;
SlLh K*' opPt
ZtJSKT ÍMA'oftb -r i u s fíTr
m A Atc díín
F«AIV) Tc>'AJM
PR^ktíT- stór
~ ■ m £Kv/' ÚR/CU- M£T- I £>
Rey-- L.'» •ír-