Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1978, Blaðsíða 21

„Þaö sem gefur myndmáii Einars Jónssonar sérstööu, er annarsvegar hiö
djúpsæja heimspekilega og trúarlega ívaf, sem einkennir mörg verka hans og
hinsvegar sú meistaralega myndmótunartækni, sem geröi honum kleift aö tjá
raunsæismyndir, goösagnamyndir og afstæöustu heimspekihugmyndir á
Ijóslifandi hátt“
í tröllahöndum, 1916—1923.
Að ofani Samvizkubit,
1906—1911. Að neðan er
önnur útfærsla á sama
yrkisefni, sem Einar vann á
árunum 1911 — 1947.

mótunartækni sem geröi honum kleift
aö tjá raunsæismyndir, goösagnamynd-
ir og afstæöustu heimspekihugmyndir á
Ijóslifandi hátt. Þessi sérstaöa mynd-
máls Enars geröi þaö aö verkum aö
prófessor Guðmundur Finnbogason gaf
honum heitiö myndskáld og líkti
framsetningarmáta hans viö líkingamál
kenninga dróttkvæöanna. Um myndina
í Tröllahöndum sagöi Guömundur
Finnbogason í ritgjörö sinni um Einar:
„Skemmtileg og átakanleg er myndin
af Guðmanni unga hjá tröllunum Vana
og Steingerði. Þau hafa veitt hann í net
sitt. Hann stritar og horfir til himins, en
ekkert lætur undan. Hann er rígfastur.
Samvinna þeirra hjónanna er aödáan-
leg. Þau eru sem einn maöur þar sem
þau sitja og toga aftur og niður á viö.
Þau eru sjálfum sér stóll. Þau spenna
greipar um hné sér eins og íbyggnir og
ráösettir menn gera, og ekki er þaö
þeirra sök, þó aö tærnar á þeim
fótunum, sem þau hafa í samlögum,
snúi öfugt viö þaö, sem er á einum
manni. Þau eru ákaflega handstór, því
aö vaninn og steingervingin eru hand-
föst. Hins vegar er heilabúíö heldur lítiö,
því aö hinn vanabundni og steingeröi
þarf ekki aö hugsa. í andliti karlsins er
þvergiröingur þurradrambsins á hæsta
stigi, og í svip kerlingar er eins og
andvana og kaldur skuggi af fyrirlitn-
ingu fyrir hverri lífshræringu.
Slíka mynd skapar sá einn, er skilur
til fulls, aö guöseðliö í manninum er
frumskapandi ímyndunarafl, gróörar-
magn andans, er leitar aö nýjum
leiðum, nýrri útsýn, og aö hættan er sú
aö veiöast í net vanans og veröa aö
steingervingi.“
Og Guömundur segir undír lok skrifa
sinna um myndskáldið á þessa lund:
„Ég hefi nú reynt aö skýra aðal-
hugsanirnar í nokkrum verkum Einars
Jónssonar, þær hugsanir, er áhorfand-
inn getur sjálfur lesiö út úr þeim og
komiö einföldum orðum aö. Slík
áttavísun er ef til vill ekki aö ófyrirsynju
fyrir þá sök, aö flestum veröur ósjálfrátt
aö leita hugsunar í mynd, sem þeir viröa
fyrir sér, og aö gera ráð fyrir aö
höfundurinn hafi hugsaö sér eitthvaö, er
hann skapaöi mynd sína, og að verk
hans sé ekki leikur einn með form og
línur.“
Og síöar: „En skilningur á aöalhugsun
listaverks er aöeins einn þáttur skiln-
ings á verkinu í heild sinni. Enginn skilur
listaverk nema sá er gerir sér þaö svo
innlíft, aö þaö tali sjálft því máli, er ekki
verður þýtt á tungumál, heldur aöeins
skynjaö, fundiö, grunaö. Til þess eru
myndir, að segja þaö, sem ekki verður
meö orðum lýst, hiö sérstæöa og
sjálfstaka, bera oss blæ andans, sem
ekki verður höndlaöur, og þó er oss
nær en þaö sem þreifaö verður á. Það
er einkenni góös listaverks, að þaö er
sem sístreymandi lind, er aldrei veröur
aö öllu tæmd í mæliker oröanna.“
(Framhald).