Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.1979, Blaðsíða 2

Jóhann Hjálmarsson
ræðir við
Jón úr Vör
síðari hluti
Kunnugir vita að þú hefur lengi átt
við sjúkleika að stríöa. Þjáning og
þrautir eru orð sem koma í hugann
Þegar Ijóðin í síðustu bókum Þínum
eru lesin. Má ætla aö veikindin hafi
öðru fremur sett mark á Þessi Ijóö
Þín?
Þessu á ég öröugt með að svara.
Veikindi og veðurfar er umræöuefni
sem ég reyni aö foröast. Sjálfum finnst
mér öll veður góö því persónulega
bagar þaö mig sjalndast hvernig veöriö
Enn
efast
er. En ég reyni aö setja mig í spor þeirra
sem eiga allt sitt undir sól og regni.
Veikindi mín eru þess eölis — húösjúk-
dómur og liðagikt — aö þau drepa víst
engan, en eru þrálát eins og húsleki,
enda hef ég verið haldinn af þessum
sjúkdómum í allríkum mæli í 30 ár, —
og ættu því lengi aö hafa sett mark sitt
á mína Ijóöagerð, ef sú er eða væri
raunin; um þaö þori ég ekkert aö segja.
Ekki þarf mikla karlmennsku til þess aö
sætta sig viö þessi veikindi, þola þau,
þreyja þorrann og góuna uns slotar í
bili. En áratuga sjúkdómsböl fer í
taugarnar og hlýtur aö slíta þreki
manns ásamt ööru andstreymi og
verður þungbærara eftir því sem árin
líða. Sjálfsaumkun er mannlegur veik-
leiki. Kannski örlar stundum á honum
hjá mér sem öörum. En þrautir heröa
líka, gera menn jafnvel þegar best lætur
aö heimspekingum, skilningsríkari á
þaö sem aðrir eiga viö aö stríöa en ella
heföi oröiö — og auövelda mönnum
loks aö gera mun á verðmætum og
hégóma. En sjúkdómar eru harður skóli
og dýr.
Það gengur sami lykill aö lífi mínu og
Ijóöum. Þjáning er stórt orö. Og satt að
segja finnst mér þaö of sterkt þegar ég
á sjálfur hlut aö máli. Merking þess fer
eftir þvf hvernig þolanda tekst aö lifa í
sambýli viö sársauka sinn eöa kvöl.
Veikindi mín hafa veriö tímafrek og
orkusóandi, og þó fremur líkamlega en
andlega tel ég.
Meðal þeirra sagna er Vilmundur
Jónsson sagöi stundum var ein af
þjóökunnum lækni — nokkru eldri en
hann var. Meðal sjúklinga hans var
kona sem alla ævi haföi veriö undirlögö
af sjúkdómum. Og þegar hann var til
hennar sóttur hellti hún jafnan yfir
lækninn veikindasögum sínum. Ein-
hverju sinni svaraöi hann allhöstuglega:
Hver andskotinn segir aö yöur eigi aö
líöa vel? Lengri er sagan ekki. Ég hef
aldrei séö hana á prenti. Hún má því
gjarna koma hér.
í Altarisberginu kemurðu enn til
móts viö uppruna pinn fyrir vestan.
Það er skáld Þorpsins sem yrkir Þessi
Ijóð, aö vísu eldra og reyndara en fyrr,
en engu að síður er tónninn líkur.
Líklega er nú þorpiö í öllum bókum
mínum. Áöur en sú síöasta var fullmót-
©
ég um flest
uö haföi ég valiö henni heiti sem er sótt
til örnefnis vestra. Þar eö biblíuefni og
þorpsmyndir áttu aö setja svip sinn á
bókina fannst mér vel viö hæfi að kalla
hana Altarisbergiö.
Mig minnir aö af þessum vestan-
kvæöum séu aöeins Brunnurinn og
Gamla kisan eldri en bókarheitiö.
Tilviljun réöi því aö ég kom til Patreks-
fjaröar skömmu fyrir jólin 1977 og var
þar nokkra daga. Þess naut bókin sem
ég var þá meö í smíðum.
Trúarleg efni hafa jafnan verið
áberandi í Ijóðum Þínum, ekki síst í
síöustu bókunum. í Altarisberginu er
Ijóöaflokkur sem nefnist Lærisvein-
arnir, ortur 1977—78. Birtast Þar við-
horf þín til trúar eða er Þér fyrst og
fremst í mun að samfólagsskoðanir Jón úr Vör í Kaupmannahöfn 1939.
Hús Jóns úr Vör: Kársnesbraut 82 í Kópavogi. Jón var einn af frumbygKjum Kópavogs
og hefur húið þar síðan 1947.
Jón úr Vör og Bryndís Kristjánsdóttir
kona hans á heimili þeirra. í baksýn er
málverk af Jóni eftir Magnús Á. Árna-
son. Ljósm.: Christer Eriksson.
Þínar speglist í peim orðum sem pú
leggur lærisveinunum í munn?
Ég held aö ég sé fyrst og fremst aö
reyna aö skilja þessa menn — læri-
sveina nýs meistara — varpa Ijósi á líf
þeirra og kenningar til þess aö aörir sjái
þá eins og ég sé þá. Ég játast ekki undir
allt sem þeir segja, en stundum —
kannski óvart eða hálfvegis meövitaö
— hef ég slegist í hópinn og er farinn aö
predika eins og þeir, ekki ætíö hiö sama
og þeir, enda frá öörum tíma, en ég skýt
kannski inn góðlátlegri spurningu, þyk-
ist jafnvel eiga svör.
Þaö kemur fram í þessum Ijóöaflokki
aö höfundur aöhyllist mannúöarkenn-
ingar kristindómsins, en ekki allar
kreddur kirkjunnar.
Trúmál eru flestum viökvæm. Það ber
að hafa í huga þegar um þau er fjallað,
þess minntist ég ætíö er ég felldi saman
lærisveinakvæöin mín.
Líturðu á sjálfan þig sem eins konar
predikara?
Predikun er mér ekki ástríöa, hvorki í
trúarefnum eða pólitík þótt bæöi þessi
sviö séu mér nokkuð hugleikin. En þaö
er mér kvöð sem ég þykist skyldugur aö
gegna aö sýna réttan lit, tala um þaö
hvar ég stend sé ég um það spuröur og
jafnvel aö eigin frumkvæöi. En þessi
kvöð er mér nokkurs konar snuö sem
ég sting upp í rellusama réttlætiskennd.
Hún er rækt meö hálfum huga. Ég geng
aldrei eftir því aö þeir sem ég vitna
fyrir— svo ég noti trúarleg orö — fylgi
mínu eftirdæmi. Þaö á aö vera þeirra
samviskumál. Samviskan hefur ætíö
veriö mikil höfuðskepna í mínu lífi.
Viltu tjá Þig nánar um samband
trúar og stjórnmála?
Jafnaöarstefnan í stjórnmálum er
upprunin úr sama jarðvegi og kristin-
dómurinn í trúmálum, bæöi afneita
valdi aflsmunar og auös. Auömýkt,
réttlæti og jafnrétti eru höfuðboðorö
þeirra.
í þessum anda er ég uppfræddur og
uppalinn. Foreldrar mínir voru trúaö
fólk. Báðar ömmur mínar voru orölagö-
ar trú- og fyrirbænakonur. Á heimili
fósturforeldra minna ríkti meiri trúarleg
gagnrýni, en móðir fóstru minnar setti
og sinn svip á það meö trúartrausti
sínu. Fóstri minn var hvarvetna boöberi
jafnaöar og réttlætis. Enginn maöur
hefur mótaö mig sem hann. Faðir minn
var líka áhugasamur félagsmálamaöur,
tillögugóöur þar, en ekki ræðumaður.
En fóstri minn geröi miklar kröfur til
trúaöra. Sýn mér trú þína af verkunum
var hanns uppáhalds ritningargrein.
Ég er enginn trúmaöur eftir því sem
kallaö er og hef aldrei veriö. Ég er ekki
heldur svo skarpgáfaöur aö ég geti
ráöiö allar helstu gátur tilverunnar,
hvorki meö vitsmunarökum né á tilfinn-
ingalegan hátt. Þaö geta enda fáir. En
ég hef alla stund frá því ég var ungur
drengur velt vöngum yfir erfiöum spurn-
ingum trúar og samfélagsmála, spurt
minn hug og bækur sem ég hef lesiö um
líf okkar og dauða.
Þessa gætir aö sjálfsögöu í Ijóöum
mínum. Enn efast ég um flest. Mig
minnir aö síöasta bók mín endi á umtali
um veika von.
Kvöldganga er sá hluti Altarisbergs-
ins sem mér virðist í senn túlka
hugmyndafræðileg vonbrigði þín og
persónuleg særindi, eínmanaleik
manns og skálds í samfélaginu.
Okkur ber svo hratt frá þeim tíma
sem liöinn er eöa er aö líöa aö viö
þekkjum oft ekki fyrri viðhorf okkar
sjálfra, hvaö þá aö viö getum gert nýja