Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.1979, Blaðsíða 11

Bœtt heilsa — betra líf
Þættir um sjúkdóma, lækningar og fyrirbyggj
andi aðgerðir eftir dr. Michael Halberstam
OTITNN VIÐ
MONGÓLÍTA
Það er oröiö algengt nú á tímum aö
konur fresti barneignum Þar til þær eru
búnar aö mennta sig, eöa þar til þær eru
búnar aö öðlast frama í starfi nema
hvort tveggja sé. Þær eru svo e.t.v.
komnar um hálffertugt eða eldri orðnar
þegar þær vilja fara að eignast börn —
en þá bregöur oft svo viö að það er um
seinan. Þær þora ekki lengur aö eignast
börn; þau gætu sem sé fæðzt fávitar,
mongólítar.
Líklega stendur mönnum meiri
stuggur af mongólisma, „Downs
syndrome" sem svo er nefndur í læknis-
fræðum, en nokkurri annarri tegund
andlegs vanþroska. Þessi tegund er og
með þeim algengustu. Samt má nú
orðið ganga úr skugga um mongólisma
þegar í móöurlífi og eyða þá fóstrinu ef
það reynist. Hér er um aö ræða prófun
sem „amniocentesis" nefnist og er
allnákvæm. Þaö er tekíð sýni af vökvan-
um í legi konunnar og má ráöa af honum
hvort fóstrið er mongólítí eða ekkí. Séu
um monólisma að ræöa er fóstrinu eytt
— svo fremri sem móðirin vill það.
Ýmissa hluta vegna fæöist alltaf
nokkuð af mongólítum. Slík börn eru
strax auðþekkt. Þau hafa flest skásett
augu (af því eru dregin heitin,
mongólismi og mongólíti), varir og
tunga ofurlítið framstæö, hendur, fætur
og bolur eru stutt og stundum er aö
finna ákveöna óvanalega skoru í lófum.
En andlega eru pau strax og verða á
eftir öörum; greindarvísitalan einhvers-
staðar á bilinu frá 40 til 60 stiga
(greindarvísitala flestra „eölilegra" er
einhvers staðar á bilinu frá 90 til 110
stiga).
Hér áður fyrr dóu mongólítar oft í
æsku af völdum meðfæddra hjartagalla
eöa þráföldu smiti í öndunarfærum. En á
síðustu tímum hefur hjartaskurðlækn-
ingum fleygt svo fram og fúkalyf auk
Þess komin til sögunnar, að miklu færri
mongólítar deyja nú í æsku og eru
lífslíkur þeirra svipaðar lífslíkum
annarra fram aö fertugu. Upp úr því
minnka þær hins vegar óeðlilega hratt.
Líkurnar til þess að kona ali mongólíta
aukast æ meir meö aldri hennar. Sam-
kvæmt nýlegum tölum bandarískum er
eitt af hverjum 1500 börnum mæöra
yngri en þrítugra monólíti, eitt af hverj-
um 870 börnum mæöra á aldrinum
30—34, eitt af hverjum 280 börnum
mæöra 35—39, eitt af hverjum 100
40—45 ára mæðra en eitt af hverjum 45
börnum mæðra sem orðnar eru 45 ára
eða eldri.
Enda þótt mönnum séu ekki Ijósar
orsakir „Dowris syndrome" eða
monólisma eru uppi um þær ýmsar
kenningar og skiptar skoðanir. Ein er á
þá leið í stórum dráttum, aö þar sem
eggjabírgöir kvenna endurnýist ekki,
séu þær sömu atlt frá fæðingu, séu
eggin ávallt jafngömul konunni og
einfaldlega komin úr blóma um 35—40
ára aldur. Auk þess séu þau þá búin að
sæta meiri áhrifum ýmissa efna, geisl-
unnar o.fl. en egg yngri kvenna og oröin
lakari af þeim sökum, úr sér gengin.
Það er almennt álit vísindamanna að
það valdi engu til eða frá um
mongólisma hvað foreldrar gera um
meðgöngutímann (einkenni
mongóiisma standa í sambandi við þaö
að litningar parast óeðlilega, en það
gerist á sama andartaki og egg frjóvg-
ast). Ein kenning snýst hins vegar um
kynlíf foreldranna fyrir getnað. Þar er
sem sé gert ráö fyrir tenglum með
mongólisma og því að kynmök veröa
yfirleitt fátíðari eftir því sem líður á
hjónabönd. Er hugsað sem svo að kona
hafi samfarir við mann sinn annan hvern
dag að minnsta kosti fær að jafnaði svo
mikið af sæði að alltaf er nóg til aö
frjóvga egg þegar þaö losnar. En því
fátíðari sem samfarir séu, þeim mun
seinna frjóvgist eggið. Það hefur komið í
Ijós í rannsóknum á eggjum dýra, að
þau fara að spíllast áður en þau veröa
alveg ófrjó. Hefur mönnum því komið í
hug, að eins sé um egg kvenna, — þau
geti hrörnað áöur en sæðisfrumurnar ná
að frjóvga þau. En hvað sem um þetta er
ætti konum nú að vera nokkurn veginn
óhætt að ráöast í barneignir þótt komn-
ar séu yfir fertugt. Það eru langmestar
líkur til pess að börnin fæöist alheil-
brigð.
Ef kona ímyndar sér einhverra hluta
vegna aö hún kunni að eignast
mongólíta og óttast þess vegna getnað
er sjálfsagt að hún fari í skoðun og láti
kanna líkurnar til þess aö hún fæði
vanskapað barn. Ef til vill þarf þá að
litningagreina bæði hjónin og ganga úr
skugga um hvort nokkuö sé í arfstofn-
um þeirra sem valdið gæti „Dowiís
syndrome", mongólisma.
Konur sem orðnar eru þungaðar eru
skoöaðar öðruvísi og er það allt einfald-
ara. Þá er nál stungið inn í kviðarholiö
og móðurlífið og tekiö sýni af legvökv-
anum. Þetta tekur stutta stund er
sársaukalítið og þarf yfirleitt ekki einu
sinni staðdeyfingu.
Stefán Agúst
PASKAR
Auk mér trú,
efi mitt þor.
Eru vængjuð spor
upp til himins brú ?
Alfaöir gaf oss
sinn einkason.
Birtist borin von,.
brann þá sólarkoss.
Höfum við enn
heilagan anda?
Er langt æóri landa?
Lifa hér menn?
Lifa hér menn
líða um andans höf,
brestur von, veröur töf,
vitkast heimur senn?
Er fórnin að fæðast,
sem frelsarinn glæddi?
Úr benjum hans blæddi.
Er barnstrú að glæðast?
Víst leita lýöir
langt yfir víðáttur.
Ylþýöur áslattur
ómar um síöir.
GA UDEAMUSIGITUR
Gaudeamus igitur
juvenes dum sumus.
Post jucundam juventutem,
post molestam senectutem
nos habebit humus.
Strada, biskup í Bologna (1267).
Kindleben í Halle (1871).
Fögnum því sem fagna ber,
frjálsi æskulýður.
Eftir Ijúfa æskuteiti,
elliböl á hinsta leiti
gröf vor búin bíöur.
Sigurður Skúlason
Þýddi