Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1979, Blaðsíða 6

dýrlingur æsk-
unnar uppúr 1950
er jafnvel dáður
enn — næstum
aldarfjórðungi
eftir dauða sinn.
Þann 30. september 1955, síöari hluta
dags, ók silfurlitaöur Porche Spyder 550
með ofsahraöa eftir þjóðvegi nr. 41 frá
Los Angeles í áttina til Salinas. Undir stýri
sat ungur maöur, sem ætlaöi aö taka þátt
í aksturskeþpni í þeirri borg í Kaliforníu.
Vegurinn var fáfarinn og afskekktur og
því tilvalinn til aö reyna aksturshæfni
bílsins. Ungi maðurinn steig bensíngjöfina
í botn og hraðamælir þessa þýzka bíls
sýndi 180 km á klst. Klukkuna vantaöi
fimm mínútur í 6 og þaö var þegar farið
aö skyggja. Á gatnamótum þjóövega nr.
41 og 466 ók hann á stóra bifreiö af
Plymouth-Limousine tegund.
Porsche-bíllinn leit út eins og harmónika
eftir áreksturinn, ungi maöurinn dó á
leiöinni til sjúkrahússins og slíkt múgæöi
uþþhófst, aö vart hefur annaö eins
þekkst.
James Dean var dáinn og meö honum
var gengiö eitt mesta átrúnaöargoð, sem
upþi hefur veriö. í raun voru þaö aöeins
fáir, sem vildu trúa þessu. Um þaö bera
vitni þær milljónir bréfa, sem í vikur,
mánuði, já, jafnvel ár bárust til kvik-
myndafélagsins „Warner Brothers".
Fiestöll voru þau árituö til þessa
„Messiasar" og flest höföu þau sama efni
aö geyma: „Jimmy, ég veit aö þú ert ekki
dáinn. Þú felur þig bara, af því aö andlit
þitt afskræmdist í slysinu. Mig skiptir þaö
engu. Geföu þig fram, ég elska þig.“
Aðrir, sem höföu látiö sér skiljast, aö
hann var dáinn, vildu endilega eignast
eitthvaö til minningar um hann: hárlokk,
flík úr eigu hans eöa eitthvaö, sem honum
haföi veriö viökomandi.
Þaö gekk jafnvel svo langt, aö ungar
stúlkur rifust um aö fá snepil af veggfóör-
inu í herberginu hans, og „Warner
Brothers“ uröu aö hafa fjóra ritara í fullu
starfi, aöeins til aö taka á móti þessum
bréfum og svara þeim.
„James-Dean-klúbbar" skutu upp koll-
inum eins og gorkúlur hvar sem var. Og
braskarar og fjáraflamenn notfærðu sér
dauöa James Dean út í yztu æsar. Plötur
voru geröar eftir upptökum, sem til voru á
segulböndum meö þessari gerfihetju.
Ljóö og lög voru gerö um hann, hvert
ööru væmnara. Hátindi ósómans náöi þó
amerískur bísnismaöur. Hann keypti hræ-
ið af Porsche-bílnum í bílakirkjugaröi og
.kom honum fyrir til sýnis í íþróttahöll. Þeir
sem vildu skemmta sér viö að horfa á
brakiö, sem James Dean haföi slasast til
ólífis í, urðu að borga 25 cent. En þeir,
sem vildu veröa þeirrar sælu aðnjótandi
aö fá aö setjast í ökumannssætiö, flekkaö
blóöi Jimmys, máttu út með hálfan dollar.
Samtals voru seldir rúmlega 750.000
aögöngumiðar aö þessum stórfengleik.
Þessu hélt áfram unz borgaryfirvöld í Los
Ilirðulaus var Jimmy.
„Brando íátæka íólksins'*.
eins og hann var stundum
kallaður í gríni, ekki aðeins
í kvikmyndum. heldur einn-
ig í daglegu lífi. Ilann
klæddist oftast leðurjakka,
gallabuxum og leðurstígvél-
um.
Einvera var þyrnir í augum
Ameríkana — þangað til James Dean
kom. Hann gerði hinn einmana mann
vinsælan.
Angeles létu loka sýningunni. En „líkræn-
inginn“ var ekki af baki dottinn: Nú seldi
hann flakið af bílnum aftur og fékk góða
fúlgu fyrir. Svo mikið haföi James Dean
sjálfur ekki þénaö alla sína æfi. Áöur en
hann dó, haföi hann aðeins leikið í þremur
kvikmyndum: „Hinum megin við Eden,"
„Af því, aö þeir vita ekki hvað þeir gera“,
og „Risinn”. Af þessum þrem haföi hann
aöeins séö „Hinu megin viö Eden", því
hinar tvær höföu enn ekki verið sýndar.
En Jimmy vissi þegar, eftir þær móttökur,
sem „Eden" fékk, hvaöa vald hann haföi
öölast hjá ungu kynslóöinni. Því eftir
þessa einu mynd var hann oröinn aö
dýrlingi hjá lítt hugsandi unglingum sjötta
áratugsins. Fram aö þeim tíma höföu þeir
haft lítiö tækifæri til aö tjá sig og
þroskast. Rock'roll-ið var ungt og haföi
ekki enn borist til eyrna allra. En þaö sem
uppi stóö, var Jimmy.
Þessa öriagahetju, sem fann til, hugsaði
og breytti nákvæmlega eins og þeir, gat
maður tekiö sér til fyrirmyndar. Jimmy var
lausnaroröiö. Lausn, eftir langan tíma í
fjötrum, sem enginn þoröi aö brjóta af
sér. Þaö var því skiljanlegt, aö þessi ungi
uppreisnarseggur varö eldri kynslóöinni
aö ásteitingarsteini. Hann setti úr skorð-
um þá mynd, sem faöir hans haföi reynt
aö innprenta honum af hinni bjartsýnu,
heilsteyptu Ameríku. Jimmy áleit þessa
mynd falska og haföi óbeit á föður sínum
fyrir aö reyna aö halda þessari blekkingu
aö honum. Ekkert tímabil líktist sjötta
áratugnum eins mikiö og þaö, sem viö nú
lifum á. Og ef til vill er þaö einhver
úrræöaleysiskennd, sem veldur því, aö
James Dean er aftur oröinn svo vinsæll.
Ungdómurinn líöur fyrir atvinnuleysi og
athafnaleysi, er hræddur við aö vera bara
ákveðið númer eöa tala í þjóöfélaginu og
finnur nú til athafnalöngunar, fremur en
oft áöur. Sá, sem nú reynir aö brjótast úr
þessum viöjum, má gera ráö fyrir aö
veröa settur til hliöar um langan tíma.
Andsþyrna er ekki þoluö. Öðru vísi var
þaö á sjötta áratugnum, þegar upp-
reisnarmenn eins og Mick Jagger og Rudi
Dutschke gáfu æskunni þá tiifinningu, aö
hún hefði einhverja fótfestu, því nú á hún
engin átrúnaöargoö, sem hún getur
haldið dauðahaldi í. Sem sagt: menn
elska James Dean, eins og á árunum eftir
1950.
Eina manneskjan sem Jimmy sjálfur
elskaði um ævina, var móöir hans. Strax í