Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1979, Blaðsíða 14

Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
\f/?ÍN OÚ A íeníut, D/R f.c ■ y ’t ftRl i»tM Ht J. Í«(U1 \rt : ‘e
o F u fí- £ N N i í* 'a W- M E
m W: - R £ A A írnrun F L L e A F 1 0
\(<K- K fí A N K A R Mxír SlflH L i HÁR U L L
fUL- INCV U £? »7ÁU- AP itLT, ví> 'A fí A K. H fóVA K A L L A
VAXA 12. / o A ff tí HUomi úrÍMR 'o M l ■'ÓKh L A HR - f /*£>
e,fa no RÁfAH s T X u F W Æ L 1 N N UuD R s) H
Vr'.k 5 T A F HÆfiiR A V L A Ð A R /«PIC N £ i t A
L o F A N U Þ0 -’JU K e l o CL
Ve ex- ffi<i i A L l e. D«nd«S! K'/ND ÓL A u F A r*. o F T
)r<a- N u ■ai r- 1 >01.** / eir ’KO< 5 A fí << A K * B u 'A 5 e r A
hf A P A itc i r f o f>- S L- PflUS M A s • o a fí A £)
SAKI fc. u L L u M A P A CL A U £> Wi) 1
A M L '0 i> A RL mu- A rt A P N Uuv X 5
IfivR fí. / O r d fí / 0 1 hí N ptcf. R A G. A s. r
w j|^p Um l^en i- l'fiq HVATl ST£RT- U IZ. Ýtn?- ip. m /J a r M M ^ ^ ■■ MC-UU AR 1 p'tT’ RflMCI
r ~ araba
vtW/ * HEfi- MENA)
ki?or- AR ýPoTr- /\ R PmiM- vMÐRI K 7- A FT- U R
Jh áftt- CÍ.O P- 1 /s w Sv /Ai SKATr- U|?
\N SToWxlC- ; m m PTART a R
KAW HHkíP- LEGCk Tl L Hohfi k koífl /
im TKUFL- á.'U.Tu £-/N ~ K tf AJfJf J iTAFin SEFR
mKlvi- UR KvÆÐ- 1 s FUC.L- 1M AJ LTÚ F- A R Díajh
/Ðýr?. HÓFS
HiMm > •f'R. Athuc/? Ú.RC »N - U N UM \<v£n - N l°l FN
5 KV- ETT- A N t ■ H R C.
lghfiit \I / M
H C F upp A F Æfífi Úfí LACI 1 £>N SkAÐI KEHR
ui?a |Co(?N5
6ANH r Ki/oí. D » 5 JÓ- MHÐ- o* R
Sa.ni- H L.J. SLEIT Hí/T-ði- lect MA’lm UfL
IStElPAÍ 1/ryMJ- 5KADI þVTup HE)V\- 1 L 1 'fótftí
TdNM EMOIHC,
LOFT- rea- U N D
✓ HL’lf- IR
Það er
alltof erffitt
Framhald af hls. 13
Þaö var líka eitt af markmiðunum
sem Melchior einsetti sér aö fram-
fylgja í upphafi: aö vera hópur, sem
ynni saman, skapaði saman, og
kæmi saman til aö syngja og spila.
Þetta mistókst aö verulegu leyti á
fyrri breiöskífunni okkar, Silfur-
græna ilmvatninu. Hún var öll unnin í
stúdíói, meö þeirri tækni, sem völ
var á. Viö vorum meira svona „al-
vöru“-tónlistarmenn, unnum hver í
sínu horni aö lagasmíðum, útsetn-
ingum og Ijóöagerö og mættum svo í
stúdíóið, æföum og tókum upp.
Umræðan var lítil og gagnrýnin sem
hver fékk á sitt verk var af skornum
skammti. Þau vinnubrögö sem viö
iðkum núna eru öllu frjórri. Þaö fer
ekkert frá okkur nema viö séum
sammála í meginatriðum. Þaö finnst
okkur bæöi skemmtilegra og betra.
Þaö er líka áreiöanlega vænlegra til
árangurs. Núna teljum við okkur
vera orðna meira Melchior.
Viö vinnum líka Ijóöin sjálfir aö
miklu leyti, meö fjóröa manni, Hall-
grími Helgasyni. Hann er okkar
lyriska stoö og stytta, ef svo má aö
orði komast. Ljóöin fjalla aö veru-
legu leyti um ungar manneskjur,
börn. Þetta er samt engin barnaárs-
plata, það var alger tilviljun, aö
aögeröir Melchiors og Sameinuöu
þjóðanna skyldi bera upp á sama ári.
Aldrei þessu vant voru engin samráð
milli þessara tveggja aðila.
Viö reynum, hvaö sem öllu líöur,
aö skoöa málin frá okkar eigin
sjónarhól. Það er alltof erfitt aö gera
sér upp skoðanir til þess eins aö
reyna aö rembast viö aö vera
„intellektueH", „sócíal", eða hvaö
maöur nú á að segja.“
Herjólfur hefur í bili lokiö ætlunar-
verki sínu og er lagstur að bryggju í
Vestmannaeyjum. Viö Melchior
göngum saman niöur landganginn
og heilsum hinni vestmannaeysku
grund af innilegri gleöi. Trúlegast
eigum viö þaö sameiginlegt, aö
kunna best við okkur í landi.
Um leið og við kveöjumst, meö
frómum óskum um endurfundi síðar
á ævinni, lítum viö varlega upp í
himinn eins og gamalreyndir sjóarar:
„Skyldi hann veröa jafngóður í
sjóinn á morgun?"
Þaö er nefnilega fariö aö minnka í
sjóveikipilluglösunum okkar.
Eignahyggjan og leit-
in að hamingjunni
Framhald af bls. 6
eignaryfirráðum hans fólst einnig krafa
um að veita einnig öörum tækifæri.
Carnegie maBlti ekki með beinum
gjöfum til fólks. Óverðskuldaðar sending-
ar yrðu engum að gagni til lengdar. En í
anda kenninga sinna jós hann af gnægt-
um sínum til fræöslumála, einkum bóka-
safna. Aðrir auökýfingar fóru að ráði
hans. Geröir þeirra báru ekki eingöngu
eöa aðallega merki um ofgnægtir, slæma
samvisku eöa ótta við almenningsálitið.
Þeir breyttu í samræmi við kenningar
eignahyggjunnar. Allir skyldu eiga að
minnsta kosti fræöilegan möguleika á því
aö auögast.
Aö detta ekki
í ensku gryfjuna
En hvað þá um arf Sá sem erfir eignir
hefur náö óveröskulduöu forskoti.
Bandaríkin uröu lýðveldi en ekki kon-
ungsríki til þess að ríkisleiötogaembættiö
gæti gengió á milli. Þá virtist rangt aö
beita ekki sömu reglu um einkaeignir. Ef
eignarrétturinn taldist til náttúruréttinda,
hlaut eigandanum að vera frjálst að
ráöstafa eigninni eins og honum best
sýndist. Allt annaö væri hreinasta eignar-
nám.
Lausn Jeffersons á málinu, aö hluta til
aö minnsta kosti, var aö afnema lög sem
setur skoröur viö því aö eignir dreiföust
aö eigandanum látnum. í staö þess aö
arfur gengi til elsta sonar, skyldi eigand-
inn hvattur til að skipta búrinu milli
barnanna. Á þennan hátt vonaðist Jeffer-
son til aö komiö yröi í veg fyrir, aö
stórjaröir mynduöust að evrópsku sniði.
Þessi vandi hélt áfram að valda Banda-
ríkjamönnum heilabrotum. Þaö var ekki
fyrr en í lok 19. aldar, þegar ríkisskattar
voru ekki lengur álitnir óbærileg skeröing
á persónufrelsinu, aö máliö leystist aö
nokkru leyti með erföaskatti og stig-
hækkandi tekjuskatti.
Allt fram aö því beittu menn fyrir sig
séramerískri hugarleikfimi, sem gekk út á
þaö, aö máliö leystist aö sjálfu sér.
Spakir menn hugguöu okkur meö þessu í
þrjár kynslóðir. Ralph Waldo Emerson
segir í grein sinni um auðæfi, aö hlutverk
lýöræöisstofnana í Bandaríkjunum sé aö
„skipta eignum í smærri hluta á nokkrum
árurn." Ef þá, sem erfa mikinn auö,
skortir hinn sanna eignaranda, missa þeir
eignirnar í hendurnar á framagjarnari og
veröugri borgara. Þessi framþróun geng-
ur sjálfkrafa fyrir sig. Ýmsir siöbótar-
menn, þar á meöal Emerson sjálfur,
hörmuöu þennan hverfulleika um leiö og
þeir prísuöu hann. Engu aö síöur bættist
hverfulleikinn viö hófsemdina, mennt-
unina, starfsskiptin, baráttuna gegn
einokun og góögeröastarfsemina til
tryggingar heilbrigörar eignahyggju.
Frá vöggu til grafar
Vafalaust er, aö þessi fullvissa bilaöi
stórum eftir borgarastyrjöldina. Endur-
skoöun og athugun hefur höggvið stór
skörö í bjargfasta trú manna á síöustu
hundraö árum.
Ýmsir umbótamenn hafa komiö með
þá skýringu, aö gamla hugmyndafræöin
hafi átt heima í óiönvæddu þjóöfélagi,
þegar auðlegö fólst einkum í jaröeignum.
í iönvæddu borgarþjóðfélagi hæfi hún
ekki lengur, í landi þar sem jarönæöi var
að mestu uppurið þegar fyrir aldamót. í
staöinn fyrir lágmarks-stjórnsýslu og
hámarkseinstaklingshyggju hafi komið
sífelldar og vaxandi stjórnbætur (stig-
hækkandi skattar, New Deal á kreppuár-
unum og Stórsamfélagiö upp úr 1960).
Slíkar og þvílíkar breytingar (sem frjáls-
hyggjumenn fögnuöu og íhaldsmenn
formæltu) hafa þýtt aukin ríkisafskipti í
formi skatta, svæöatakmarkana, reglna
um kaup og kjör, eftirlitsnefndlr og
tryggingakerfi. Líf borgarans er nú lög-
bundið frá vöggu til grafar, segja sumir.
Róttækir þjóöfélagsgagnrýnendur
benda gjarnan á, áö eignahyggjan hafi
reyndar aldrei staðið traustum fótum og
þó hafi fyrst tekiö steininn úr meö
auðfélagsþróun seinni tíma — oftar en
ekki í bræðralagi viö ríkisvaldið. Upp á
síökastiö hefur oröiö til þaö sem sumir
kalla „annars konar“ menningu eöa
„gagnmenningu“ og milljónir Bandaríkja-
manna eru sagöar aöhyllast. Þetta mætti
skoöa sem merki um aö mikill hlutl
ungmenna og menntafólks væri óánægö-
ur meö ástand mála. Margir af þekktustu
rithöfundum hér í landi eru utangarös-
menn sem skrifa af hrifningarlausri kald-
hæöni. Þetta fólk er ekki uppnumið af
eignahugmyndum. Gagnmenningin held-
ur ööru á lofti — lífi indíána í ættsveitum,
samlífi og séreignarleysi.
Hafa Bandaríkjamenn þar meö slitiö
bönd viö fortíö sína? Er eignahyggjan
úrelt eða henni úthýst? Langt í frá.
Mörgum Ameríkumanni eru Ijósar þver-
stæöurnar í gömlu hugmyndafræöinni.
Þeir gera sér Ijóst, að sjálfsfylling er
jafnan í hælunum á sjálfselsku, og aö sá
sem hyllist aö einkaeign getur fallið í
gryfju eiginhagsmunakapphlaups. En
Jefferson og samtíöarmenn hans vissu
þetta líka. Bandaríkjamenn í dag hafa
hugboö um þaö, aö frelsi og eign voru
óaöskiljanleg fyrirbrigöi í öndverðu. Þeir
dást enn að einkaframtakinu. Þeir leggja
enn mikið upp úr því, aö almenningur hafi
greiðan aögang aö menntun, stjórnmála-
störfum og efnahagsli'fi.
Gagnrýni á velferöarríkinu
Reynsla síöustu ára bendir raunar til
þess, aö hugmyndir af þessu tagi hafi
fengiö nýjan byr undir vængi. Á þessum
áratug hefur trú frjálslyndra á sterku
forsetavaldi stórum misst áhrifamátt.
sinn. Vissulega má um þaö deila, hvort
það er framkvæmanlegt eöa æskilegt aö
leitast viö aö dreifa pólitísku valdi í
Bandaríkjunum. Þaö sem er hins vegar
áberandi er vaxandi vantrú á ríkisforsjá,