Lesbók Morgunblaðsins - 13.10.1979, Blaðsíða 15

félagshyggju eöa hvaö sem kalla má
ákveöna hreyfingu á okkar öld.
Reynslan í öörum löndum hefur ýtt
undir þessa vantrú frekar en hitt. Þaö
sem áunnist hefur í félagslegum mark-
miðum í Bretlandi til dæmis, virðist keypt
meö vaxandi fátækt og framtaksleysi. í
Skandinavíu, Vestur-Þýskalandi,
Kanada, Ástralíu og Nýja-Sjálandi —
sem öll eru gnægtasamfélög meö lýö-
ræöisskipulagi — heyrast varnaöarorð
um aö velferðarríkiö sé dýrt í rekstri, og
andstaöa magnast gegn skriffinnskunni.
Kommúnistastjórnir af heldur happasælli
geröinni ýta undir séreign í búskap,
smásöluverslun og á húsnæöi.
Bandaríkjamenn eru því á hægri leiö til
upphaflegu eignahugmyndanna. Skýrt
merki um þetta er fjöruglega skrifuö bók,
Stjórnleysi, ríkiö og drsumalandið
(1974) eftir ungan heimspeking frá Har-
vard, Robert Nozick, sem hlaut Lands-
bókaverðlaunin fyrir hana. Nozick, sem
aöhylltist stjórnskipaö jafnrétti (uppskipt-
ingu á einkaeign meö skattlagningu
o.s.frv.) fyrir fáum árum, heldur nú gömlu
kjöroröi Jeffersons á lofti: „Sú stjórn er
bezt sem stjórnar minnst." Löngum voru
kenningar hagfræöingsins Milton Fried-
mans, sem eru harkaleg árás á afskipti
ríkisvaldsins vegna þess aö þau snúist í
höndum þess, kallaöar „afturhaldskenn-
ingar". Áriö 1976 var hann þó heiöraöur
meö Nóbelsverölaunum.
Þaö veröur auöveldara aö skilja, aö
eignahugmyndafræðin skuli lifna svona
viö, ef viö skyggnumst aöeins aö baki
róttæku stefnunnar í Bandaríkjunum. Ein
uppspretta hennar er eins konar stjórn-
leysisstefna í anda Thoreaus — og liggur
ekki svo fjarri íhaldsstefnu og
„laissez-faire". Hún hefur átt nokkru fylgi
aö fagna meðal gagnmenningarafla
(„láttu ekki stjórna þér“); og höfuðfjandi
róttækninnar er auðvitaö ekki einkafram-
takiö heldur félags- og samhyggjan. Ungt
fólk í andspyrnu hefur lagt sig eftir
handverki eöa opnað búöarholur til aö
öölast eigin lífstjáningu. Þaö hefur aldrei
verið til stór stjórnmálaflokkur í Banda-
ríkjunum, sem hefur boöaö sósíalisma.
Meirihluti bandarískra verkamanna hefur
frá upphafi vega alið gróöavonina í
brjósti, litiö vonaraugum til eignamanna-
stéttarinnar. Nærtækasta skýringin á
þessu sérkenni er eignahyggjuheföin.
Eign og frelsi
Eignahyggjan hefur aldrei notið fullrar
hylli jafnréttissinna. En þeir hafa sjaldan
vottaö öörum stefnum meiri hollustu
heldur, síst þegar þær hafa sett höft á
hugsana- og athafnafrelsi. Umbóta- og
róttækniöldur í Bandaríkjunum hafa þvó
oftast fjaraö fljótt út. Þær hafa beinst
gegn græögi og grimmd auösins, en ekki
játast undir yfirvöld af neinu tagi heldur.
Aö lokum hverfur andófsmaöurinn
aflur til kunnugs hugmyndaheims, vegna
þess aö hann á ekki í önnur hús aö
venda. Hann þráir frelsi og hlýtur því aö
stefna aö eignarhlut. Ýmis smáatriöi í
upphaflegu kenningunni hafa breyst eöa
horfiö, en í hjarta sínu eru Bandaríkja-
menn, af hvaöa pólitísku sauöarhúsi sem
er, bræöur í Jefferson.
Þegar Walt Whitman hellti sér yfir
Ameríku í Rás lýöræðisins fyrir hundraö
árum, tók hann um leið sjálfur upp
hanskann fyrir þaö lífsgæöakapphlaup,
sem hann var nýbúinn aö úthúöa.
Frjálshyggjan mun ná tangarhaldi á
Bandaríkjamönnum meö því aö boöa
eignarhlutdeild, aö hver maöur eignist
sinn reit og búi viö þægindi, aö greina
auðinn sundur í marga smærri
þætti... Sem betur fer hefur fræinu
þegar veriö sáö í góöan jarðveg og er
tekiö aö skjóta traustum rótum.
í dag er augljóst, aö þessi hugmynd um
hlutaskiptingu auös á sér fylgjendur. í
þessu hugmyndakerfi er innifalin tvíbent
hugsjón einkaeignarinnar, í senn hrikaleg
og hrífandi, sem hefur lengi búið í
bandarískum einstaklingum, sem eru —
meö oröum Whitmans — „óforbetranleg-
ir eignamenn og stjórar."
PAGlNNEFt/R
BN / O/ERKOSTA-B/
HANN B/NA SEXTERTU!
ILMANPI FISKUR
HVER SPOROUR
ÞRJAR SEX TERTUR
ÁSTRÍKUR Á GOÐABAKKA
Eftir Goecinny og Uderzo. Birt i samrdði við FjölvaútKáfuna.
NEtf SKIÖLDtlRINN
£R EKFI FALURf
'jfUEJt.TvS
VILUSVlN!
FYRSTER
APVirAHVAP
hannkostar.
'HVABERÞAÐ
UMREtKNAP
í FISK3»
r HEV EV0/N6USKO6A
verður fátt v/iu-
SVÍNA. V/PUFUMÍ
NE VStMÞJÓBFÉLA6Í.
v VERPUMAÐ KAUPA y
^ZjDKKUR MAT/'^t
É6/ETLAAP
Fk ÞENNAN
„ F/SK!
P'"m. ........—■■■■■
GER/P SVO VELAÞAF-
HENPA E/NA SUKA SÚLU
T/L OKKAR. V/Ð BÚUM
AP OOPABAKKA
K/IÍMCP TI//ÍI