Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1980, Blaðsíða 14

Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
oPT- Kt' ✓ UULMH HÆR fíLLX k? pLT- OÍAC.
arj LKm BUrn H- o R. N $ T R A N 1 R ö
A K A trn* tCóuud K 'A PPoPI AFL •1 'A R KC- AKI '/ 5
r^rír mdf, kvcoi R L 5 T A AR K A L A zews ffÆfL hc hr
— i H Lfoki 3£ífl o M KXxnifl S1UÐ A R T Ar R L G 4 u R j
flrt* 5 ö £> A K KÍC A T l«W- rxai * HoíAR A L 4 A T A R
> A L / K B I F A F 8?- A FUC.L A R 4
1 M MATUR f i>Vf- S V l ±> ‘tuLh ÍKfL- R A T A “V. r Ui ‘A R 4 R
V 'A HML b £ T A A SKtr h A R úk Mí- IfL ú. á*-
1 L R 1 T A í> I ai n, ( N A £ L A Ð l
nn N A E N rePt. N A £> R A l'. r- K A L 1 N
Aí R 4 >TAV- A «- o-VK. L> ITTká* T«i- H l*. N A U M A R íi £> /' N
■ A Jilre fe* N A 4 A ■.T M R o T N A
V l í> -* M T P 43 V 0 T T l N N
V l 9 A •R pkTmS raur-.- ÍFMl rO R b 1 - Jí A uV. K A T
1 flíKl- lj MW ÝtTN mmmzm ap /ÁETuR (kETT oV
—* Nl X w le
l'1 1 ^v ElíKAIZ WNM
f VRR />ajk n
VRK- F/CRNI TUhíí L- \£>
m fjVÍLT rmFLfi
K/WD ,N'
1 > * fuul- Aun
yi M£ rJLi ' * ’lL'ft T
PVR.
£MD' INA KotJPi flNÍ fÉLTAW 4
LBC-Ul p. ilAt
/ l>° 1 u' H(=>Æ KoRN SKAÐI
ÚRKt> K'RVDD V 5pa
4' FT oR5 + TKBC1| ■ Ku'ok
£ flrvr - wlt.
LTÓMf) HfiV
f^R imnÍL l+VftVJC- /Lfl A NuDD- w
\5> hfpFM Lruu- KAFM
ho.;- j> ýr K
— ToKUU 9?
T'aé VATM
ToWN HklNðL LAND
Kuki KEMRI 6 RM- H L T,
1» V
- >
Pállá
Hjálmsstöðum
Framhald af bls. 3
Áttræður kveður hann áriö 1953:
Áttræður kall er öskufall
út í halla runninn,
klakasalli, kalk og gjall,
kjarninn allur brunninn.
í óbundnu máli segir Páll ári síðar:
„En nú er ellin að kreppa klærnar,
brjóstiö orðið mótt — og sjónin
aöeins skfma. Ég þeysi ekki framar á
fákum mínum, tek aldrei framar
hnakk minn og hest.“ (Minninga-
þættir, bls. 235).
Páll á Hjálmsstöðum lifði merki-
legt tímabil í sögu ísiendinga. Hann
kynntist í æsku kyrrstöðu fyrri tíðar
og seinna á ævinni nýstárlegum
tækniframförum á ýmsum sviðum
samfara auknu frelsi þjóöarinnar og
bættum efnahag. Hann fylgdist vel
með tímanum. Sjálfur komst hann
þannig aö oröi áriö 1954: „Ég hef
séð miklar breytingar um dagana. í
raun og veru hef ég séö þrjár aldir.
Þetta lætur ef til vill undarlega í
eyrum, en ég kynntist þremur
mönnum, sem fæddir voru fyrir
aldamótin 1800. Páll, afi minn, fædd-
ist 1797, Hallgerður á Ormsstöðum,
ömmusystir mín, fæddist 1797 og
Ólafur gamli á Hesti fæddist 1798.
Ég þekkti allt þetta fólk mjög vel og
nam af því sögur fyrri alda.“ (Minn-
ingaþættir, bls. 236).
Hann sagði enn fremur: „Minn-
ingin um þetta fólk átjándu aldar lifir
í huga mínum. Og nú eygi ég
framtíöina í augum barnabarnanna,
sem leika sér við kné mér. Augu
þeirra munu sjá tuttugustu og fyrstu
öldina. Ef til vill hef ég gefiö þeim
eitthvert veganesti inn á fyrirheitna
landiö, eins og ég fékk mitt frá
átjándu öldinni. (Minningaþættir, bls.
237).
Athygliverð eru framangreind
orð Einars skálds Benediktssonar í
margmenninu á Hótel Reykjavík
þegar Páll á Hjálmsstöðum kom þar
inn: „Sjáiö þennan blakka og veður-
baröa sveitamann. Hann gæti sann-
ariega verið ykkur, bleiknefjuðu
veimiltítunum, til fyrirmyndar."
Engum manni var fremur trúandi
til aö sjá hvílíkur skáldþróttur bjó í
Páli en þessum glöggskyggna skáld-
jöfri. Ýmsir telja að Einar hafi verið
forvitri og um margt á undan samtíö
sinni. í því sambandi benda þeir hinir
sömu m.a. á hugmyndir hans. Að
vinna raforku úr íslenskum fallvötn-
um og framkvæmdir hans lútandi að
virkjun Þjórsár sem urðu ekki aö
veruleika fyrr en eftir hans dag. Hví
skyldi hið mikla skáld ekki hafa veriö
manna nærfærnastur um skáldgáfu
Páls á Hjálmsstöðum?
í samtali viö Pál eftir fund þeirra
Einars Benediktssonar á Hótel
Reykjavík sagði Einar, eins og áður
er getiö: „Maöur sækir vit og þrótt til
bændanna, en svo fægir menningin
allt saman — og þá verður úr því
góðmálmur."
Þarna viröist Einar vera að flokka
íslenskan skáldskap. Sjálfur var
hann í flokki víðförulla, hámenntaöra
heimsmanna, hafði átt þess kost að
kynnast skáldmenntum annarra
þjóöa í því umhverfi þar sem þær
höfðu skapast og gat fágaö kveð-
skap sinn til auðinnar hlítar. Páll var
hins vegar hinn störfum hlaöni bóndi
og sveitarstjórnarmaður sem orti
kvæði og stökur án þess aö hafa
tíma til aö liggja yfir að snurfusa
skáldskap sinn; lét sér þá eínnig
stundum á sama standa um afdrif
vísnanna sem hann kastaöi fram að
gefnu tilefni. Hvað mátti hann vera
að því að liggja yfir að fága kveð-
skap sinn? Hann haföi sannarlega
meir en nóg að starfa viö aö konia
15 börnum sínum til manns og bæta
jörð sína ár frá ári.
Páll var skáldbóndi eins og
Stephan G. Stephansson. Þetta vissi
hann vel sjálfur og þess vegna var
hann ögn feiminn við hinn vestur-
íslenska skáldjöfur. Hins vegar fann
hann ekki til neinnar vanmáttar-
kenndar gagnvart hinum hámennt-
aða heimsmanni Einari Benedikts-
syni sem var annarrar stéttar maöur
en hann sjálfur.
Grundvöllurinn aö kveðskapar-
hneigð Páls var lagöur af Aldísi,
móðursystur hans, viö hlóðirnar í
eldhúsinu á Hjálmsstööum, þar sem
hann sat ásamt systkinum sínum á
kafi í reyk og hlýddi hugfanginn á
sögur og rímur af vörum þessarar
gáfuðu konu. Sem skáld reyndist
Páll trúr hinni gömlu skáldskapar-
hefð þjóöar sinnar, rímum og lausa-
vísum, og lék sér þá einatt aö
öröugum bragarháttum, orti m.a.
sextánmæltar hestavísur svo að
dæmi sé nefnt.
Einhver kann að hugaa sem avo:
Hvenær tókst Páli best upp að
yrkja? Væri þá átt við: Hvar náði
braglist hans hámarki? Því veröur
ekki reynt að svara hér, enda fellur
mat á kveðskap skáldbóndans utan
takmarka þessarar greinar. Þrátt
fyrir heilmikla bókmenntalærdóma
er víst óhætt aö segja aö enn sé
ófundinn óskeikull mælikvaröi á
gæði kveðskapar. Þar verður hver
Ijóöaunnandi að hrífast af sjálfsdáö-
um og á sinn hátt. Gallar á bók-
menntum eru hins vegar oft næsta
auðsæir og sitthvað af því tagi
dæmir sig þar sjálft að kalla.
Mér hefur alltaf fundist Tómas-
arríma merkur kveðskapur og frá-
bær miðað við margt í þeirri kveö-
skapargrein. Þarna dregur skáldið
upp ógleymanfega mynd af Tómasi
Tómassyni, bónda í Brattholti í
Biskupstungum, sem á sínum tíma
varð landfrægur fyrir það aö hann
vildi ekki Seija Englendingum Gull-
foss. Hafði Tómas neitaö sölu foss-
ins meö þeim ummælum að hann
seldi ekki vin sinn og þótti snöfur-
lega mælt.
Tómas var hár vexti og fríður
sýnum, sérstæður í skoöunum og
tali og forn í háttum. Hann tók til að
mynda ekki upp þá nýbreytni að
nota hestvagna í kaupstaöarferöum
heldur flutti varning sinn á bagga-
hestum í lest eins og löngum haföi
tíðkast. Tómas dó árið 1926.
Auöséð er á rímunni aö Páli hefur
fundist mikið til Tómasar koma. í
hrifningu sinni tekst honum að gera
myndina af honum táknræna. Við
sjáum þar Ijóslifandi býsna sérkenni-
legan og traustan fulltrúa horfinnar
bændakynslóöar sem ekki á aftur-
kvæmt. Ekkert Ijóðaform hæfði
þvílíkri manngerð betur en ríman,
hið aldagamla söguljóð sem Aldís á
Hjálmsstööum haföi kennt Páli korn-
ungum að meta í bókmenntaaka-
demíu baðstofunnar og hlóöaeld-
hússins forðum.
Tómasarríma vitnar um staðgóða
þekkingu á rímnagerð og skáld-
skaparmáli rímnanna en jafnframt
stranga hófsemi listamannsins á
notkun þess. Þarna var Páll að yrkja
um sérkennilegan mann sem hann
gerþekkti og dáöi. í þetta sinn hófst
hann ekki einvörðungu allur á loft á
góðri stund, heldur gaf sér einnig
tóm tll aö liggja yfir vísunum og fága
þær til auðinnar hlítar. Enda þótt
Páll segi á bls. 122 í Minningaþáttum
að ríman sé kveðin á skömmum tíma
hygg ég að hann hafi verið talsvert
lengur aö yrkja hana en flest annaö