Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1980, Blaðsíða 10

Bætt heilsa — betra líf
FORD er aö þróa nýja stórmerka bensínvél
Ekki hafa menn gefiö á bátinn aö endurbæta
bensínvélina og ekki eru líkur til þess dísilvólar veröi í
stórauknum mæli látnar leysa hinar af hólmi fyrsta
kastió, — enda fullt eins erfitt aö fá dísilolíu og
bensín.
Merkustu tíöindin um þessar mundir koma frá
Ford-verksmiöjunum í Bandaríkjunum, þar sem
uppfinningamenn eru aö gera tilraunir með alveg nýja
gerð bensínvéla, sem vinnur þó á sama hátt og hinar
fyrri, þaö er aö segja meó bullum og sveifarás. Nýja
vélin, sem nefnd er Preco-mótor, er hins vegar
frábrugðin aö því leyti, aö efst í stimlinum eóa
bulluhausnum er einskonar bikar — nefndur þrýst-
ingsbikar. Notuö er bein innspýting; bensíninu er
sprautaó beint inn í sprengihólfiö, þar sem þaö
blandast lofti 09 útblástursgasi, sem þangaö er tekið
meó hringrás. Arangurinn hefur oröið só á tilrauna-
stigi, aó Precemótorinn eyöir 20% minna en spar-
neytnustu bensínvélar og þaö meö lág-oktan bensíni.
Þaö sem helzt veldur éhyggjum er þó þaö, aó sjálf
ÍnnspyimJÍ." veröur aó vera vísindalega nákvæm og
enda þótt æskilegur árangur haií noií! éjilraunastigi,
eru margir efins um, aó slík nákvæmni náist i
fjöldaframleiöslu. Fræóilega er þaö hægt, en reynslan
á eftir aö leiöa hitt í Ijós.
v
BÍLAR
Á árunum 1920—1930 og reyndar bœöi aöeins fyrr og
þó nokkuð síöar, náöi bílhönnun slíkum glæsibrag í
einstaka tilvikum, að 50—60 árum síöar er ekki
beinlínis hægt aö benda á neina bíla, sem taka þeim
fram. Svo klassísk fyrirmynd eru sumir vandaöir
bílar frá þessu tímaskeiöi, aö sífellt er veriö aö koma
á laggirnar smáverksmiöjum í því augnamiöi aö
framleiöa stælingar — og jafnvei nákvæmar eftir-
líkingar — af þessum bílum. Til dæmis um þaö má
nefna, aö bandarískt fyrirtæki, Classic Motor Carri-
ages, framleiöir kópíur af hinni frægu og eftirsóttu
1929-árgerð af Mercedes Benz (sjá mynd).
Eitt nýjasta fyrirbæriö á þessu sviöi heitir Sceptre
og er hann framleiddur í takmörkuöu upplagi í Santa
Barbara í Kaliforníu. Undirvagn og vél eru úr Lincoln
og Mercury, aö vísu meö ákveönum breytingum.
Svipmótiö aö innanveröu er þó öllu fremur sam-
kvæmt gamla, enska skólanum; skinn á sætunum og
hnota í mælaboröi. En yfirbyggingin er gerö úr
gerviefni, blöndu af epoxy og harpix, en yfirlag úr
glerfíber. Þetta er sem sagt bíll, sem í hæsta máta
notfærir sér nútíma tækni, en útlitið minnir sterklega
á gæöinga 4. áratugarins, t.d. Bugatti og Talbot Lago.
Enda þótt framleiöslugetunni séu ekki beinlínis
þröng takmörk sett, veröur upplagiö miöaö viö 500
bíla á ári, enda byggist salan á því, aö gripurinn sé
nógu sjaldséöur.
TVEIR
MEÐ
GAMLA
LAGINU
Þættir um sjúkdóma, lækningar
og fyrirbyggjandi aðgerðir
í rannsókn sem fram fór í Kanada
ekki ails fyrir löngu kom það á
daginn sem margir, bæói læknar og
leikmenn þóttust vita fyrir — aö
menn geta orðið veikir af því aö
leita læknis. Þ.e.a.s. maöur getur
oröiö lasinn ef læknir telur honum
trú um þaó að hann gangi meö
einhvern sjúkdóm.
Það haföi reyndar ekki veriö
ætlunin aö kanna þetta. Rannsóknin
var til þess gerö aö komast aö því
hversu algengur háþrýstingur væri
meðal kanadískra iönverkamanna.
Hún fór fram viö stálverksmiöju og
voru athugaöir 5000 starfsmenn.
Fundust þeirra á meöal 245 sem
haldnir voru háþrýstingi en höföu
engan grun haft um þaö. Síöan var
fylgzt meö mætingum þessara
manna næsta áriö eftir aö þeir
fengu aö vita af sjúkdómnum og
þær bornar saman vió mætingarnar
Þegar mönnunum var sagt aö þeir
væru haldnir háþrýstingi hafa þeir
e.t.v. farió aö „fara betur meö sig“
en áöur, fariö aó veita eftirtekt
einkennum sem þeir gáfu lítinn
gaum áður, og gera sór áhyggjur af
þeim. Þá er og ekki ólíklegt aö þeir
hafi fariö að kenna háþrýstingnum
ýmis einkenni sem voru honum alis
ekkert viökomandi. Ennfremur er
hugsanlegt aö einhverjir þeirra
væntanlega þó aöeins örfáir, hafi
tekið sjúkdómsgreiningunni hálft í
hvoru fegnir og fariö aö notfæra sér
hana til að skreppa frá í veiöiferö
nokkra daga, endrum og eins, sitja
heima einn og einn dag ef vinnu-
AÐ
ÞOLA
VITNESKJU
UM SJUKDOM
næsta áriö á undan, áriö áöur en
þeir voru leiddir í allan sannleika.
Þaö kom þá í Ijós aö fjarvistir
þeirra frá vinnu höfóu aukizt meó
ólíkindum eftir aó þeim var sagt af
sjúkdómnum. Þetta stafaöi ekki af
blóóþrýstingnum sjálfum og ekki
heldur af lyfjunum sem mennirnir
höfóu fariö aó neyta eftir aö upp
komst hvaö aö þeim gekk. Þeir
heföu þvert á móti átt aó vera
brattari eftir en áöur þar eö nú var
búiö að taka sjúkdóminn til með-
ferðar og honum haldið í skefjum.
Þeir höföu haft ýmis óþægindi af
honum áöur, en vissu þá ekki af
hverju þau stöfuöu og geröu sór
enda engar sérstakar áhyggjur af
þeim. Þaö fannst engin skynsamleg
skýring á auknum fjarvistum þeirra
önnur en sú aö þeir heföu ekki
þolaö vitneskjuna um sjúkdóminn
og fyndist þeim þeir nú mun veikari
en þeir voru í raun og veru. Lækn-
um hefur lengi veriö þaö Ijóst aö sé
búiö aö dæma mann veikan er
hægara ort en gert aö telja honum
og öðrum trú um þaö að hann sé
uaíkur. oa þaó staófestist í
blVM wv..._F ___
þessari könnun.
gleöin var í minnsta lagi og þar fram
eftir götunum.
Nú er rannsókn þessari ekki lokið
enn; þaó á eftir aö fylgjast meö
mönnunum árum saman. Þaö kann
aó vera aó fjarvistir þeirra verói
aftur orónar nokkurn veginn eðli-
legar eftir áriö, þegar þeir eru farnir
aö venjast vitneskjunni um háþrýst-
inginn og gera sér grein fyrir því aó
ekki sóu þeir nú alveg komnir á
grafarbakkann.
Samt sem áöur komust upphafs-
menn rannsóknarinnar aö þeirri
niðurstööu aö ástæöa væri til aö
fara að slíkum rannsóknum með gát
og hafa hugfast aó fyrirbyggjandi
lækningar gætu haft ýmisleg auka-
áhrif rétt eins og læknismeöferö.
T.a.m. væri bezt aó fara varlega í
það að úrskuróa menn háþrýstings-
sjúklinga.
Ég verö aö lýsa mig meðmæltan
því. Þaö er afar mikilvægt aó há-
þrýstingur uppgötvist snemma. En
það þarf aó fara varlega aó því að
segja sjúklingunum af honum. Vafn-
ingalaus sjúkdómsgreining getur
gert þá veikari en þyrfti...
Michael J. Halberstam