Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1980, Blaðsíða 3

Tove Ditlevsen
Til minningar um mig
Þegar ég get ekki sofið hér um
nætur, ímynda ég mér hina verstu
lausn. Yfirlæknirinn kemur inn til mín
með bolabítsandlitið í raunalegum
fellingum. Hann tekur hönd mína og
segir: „Ég veit aö þér eruð ein afþeim
fáu sem þola aö heyra sannleikann.
Þér eigiö þrjá mánuði eftir ólifað“. Ég
hef aldrei verið hrædd við dauðann
en mér hefur alltaf fundist gremjulegt
aö maður skull ekki fá að sjá
minningargreinarnar og af þeirri
ástæðu ætla ég sjálf að skrifa slíka
grein.
í gær lést skáldkonan Tove Dltlev-
sen á besta aldri. Þaö nafn segir
ungu fólki l dag ekki neitt, en eldri
Kaupmannahafnarbúar hljóta að
minnast þessarar viðkvæmu svffandi
veru, sem var ómissandi í götulífs-
mynd síns tíma. Aldrei átti hún svo
annríkt aö hún gæfi sér ekki tíma til
að klappa litlum hnokka á kollinn eða
hjálpa gamalli konu með pjönkur
sínar.
Þetta var Ijóösins bláa blóm, sem
reikaði um göturnar og varpaði
björtum geislum í hug allra, sem urðu
hennar varir. Hún átii það til aö slá
sér niður í „Hviids Vinstue“ þar sem
Abrosius Sörensen yfirþjónn er til
frásagnar um, að uppáhaldsdrykkur
hennar, þrátt fyrir illan oröróm, var
tómatsafi.
T.D. tókst að skrifa tylft bóka, áður
en ótímabært andlát hennar bar að,
en minningar hennar eru þeirra
merkastar, þar sem hún, af tillits-
lausri hreinskilni, segir frá þeim
mönnum, sem gjafmilt og eyðslusamt
hjarta hennar hreif með sér til borös
og sængur.
Því miður kunni samtíö hennar
ekki aö meta þessa hreinskilni, og
svo fór aö lokum að enginn maöur
þorði að eiga við hana orð á förnum
vegi af hræðslu viö að koma fyrir í
næsta bindi. Ásamt Klaus Rifbjerg,
sem enn er á lífi, varð hún fyrst til að
nefna fólk þess rétta nafni í bókum
sínum og stinga yfirleitt ekki neinu
undir stólinn.
Fráfall hennar er dönskum bók-
menntum mikill missir, og ídag vekur
það undrun aö þessi andríka kona
skuli aldrei hafa hlotið bókmennta-
verðlaun akademíunnar eöa verið
gerð aö heiðursborgara.
T. D. elskaöi að umgangast venju-
legt fólk og á sjúkrahúsinu var
uppáhaldsiöja hennar að spila rommí
við óbreytta sjúkrasamlagsmeðlimi.
Aöspurö segir frk. Espelöv deildar-
hjúkrunarkona, eftirfarandi: Hún var
lítllátasti og nægjusamansti sjúkling-
ur sem við höfum nokkurn tíma haft.
Eftir aö viö höfðum útvegaö henni
nýja dýnu, gluggatjöld í uppáhaldslit
hennar og nokkur listaverk á vegg-
ina, kvartaði hún aldrei yfir neinu.
Andlát hennar veldur mér persónu-
lega þungri sorg. Viö spurðum einnig
eftirlifandi eiginmann hennar, þennan
síðasta, ritstjórann aldurhnigna, um
tilfinningar hans gagnvart andlátinu.
Fyrst kom einskonar kverkahljóð í
símann, síðan kom rámri röddu: Þær
bera mig aö ofurliði, svo hræröur er
ég og á pví erfitt með að tjá þær í
orðum. I stuttu máli vil ég aöeins
segja aö þetta áfall hefur alveg slegiö
mig út af laginu og Ekstrablaðið
verður aldrei framar það sem það
hefur verið.
Það er vor, en yfir öllum óút-
sprungnum knúppum hvílir þunglynd-
isblæja, því stærsta skáldkona norð-
urlanda, fyrir utan Else Gress, náöi
ekki að sjá þá springa út.
aldri hafði ég annað veífíö fengið
sálsýkisköst. Þaö stóð stutt yfir í
hvert sinn, en lýsti sér svipað og
þegar hjólin í vel smurðri vél taka
aö snúast hvert í andstööu við
annað og neita aö vinna saman.
Meöan þetta stóö yfir, blandaðist
saman í vitund minni raunveruleiki
og ímyndun, draumar og fantasía —
og þegar maöur fer að hugsa um
það, þá er í rauninni undravert, að
daglega skuli heilbrigður maöur
halda öllu þessu aögreindu. Allir
þekkja þá upplifun, að nokkur
andartök geta liöiö frá því maður
vaknar upp frá draumi og þar til
maður gerir sér þaö Ijóst, að „þetta
var aöeins draumur". Hjá sálsjúku
fólki og smábörnum, verður sá
munur ekki Ijós. Þeir sálsjúku
ganga út frá raunveruleika sem er
annar en raunveruleiki hinna, það er
allt og sumt.
Ég nota þetta innsæi í skáfdsögu
minni Andlitunum, sem út kom
1968. Þar nota ég reynslu mína af
sálsýkinni til þess aö sveipa reykj-
arhulu, ef svo mætti segja, hið
mislukkaða hjónaband okkar. Bókin
hefur þó almennara gildi. Hún fjallar
einnig um allt þaö fólk, sem predik-
ar meðaumkun með hinum hrjáöu
og smáöu þessa heims börnum —
en án þess að leiða hugann að
þeim, sem næstir standa.
Bókartitilinn kom af sjálfu sér í
þetta skipti. Ekkert eins spennandi
og áhrifamikið og mannlegt andlit.
Þessi litli þríhyrningur með augum,
nefi og munni, sem getur breyzt svo
í þaö óendanlega, aö engir tveir í
öllum heiminum eru nákvæmlega
eins.“
Tvö Ijóð eftir
Tove Ditlevsen
Kristín Bjarnadóttir þýddi.

PORTRÆT I
Hún var gæðakona
kráareigandi
og heilbrigd eins og þeytivinda.
Hann komst í hana
enginn veit hvernig
fyrirrennara átti hann enga
nema látna.
Hún grét mikið þann vetur
en fann svo ungan
djönkara
full vinna hugsaði hún glöð
í fleiri ár.
Hún tók allt frá honum
og það tókst Ijómandi vel
með þeirri undantekningu
að hann fékk hjartaslag.
HINIR
Þegar ég hrindi þeim út
um aðaldyrnar
troðast þeir inn
um eldhúsdyrnar
þeir eru alls staðar
eins og ónothæfar setningar
sem finnst þær of fínar
fyrir ruslakörfuna
þeir vitna í skyldleika
aftur í ættir
eða andlegt
samræmi
sem er ekki til
Þótt þeir hafi stoliö
nafninu mínu
neita yfirvöldin mér
nýju
Lögreglan vill ekki
vernda mig
Lyklasmiðirnir
hafa ekki tíma
Ég er ekki nógu heilbrigð til að vera
lögö inn
Tannlæknirinn er
á Tenerife
Beinagrind mín
tekur saman
við óvininn
því ekki einu sinni hún
hefur aðgang að
herberginu hringlaga
með dyrum og gluggum
sem mikill listamður
hefur málað
hamingjusamur
því nafn hans
þekkir enginn
GS.