Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1980, Blaðsíða 5

líka þaö eina, sem menn hafa til aö
dæma verk hönnuðarins eftir.
Smekkur fólks er mjög misjafn. Það,
sem einum finnst fallegt kann mörgum
aö finnast Ijótt. Hiö fáa, sem öllur ber
saman um aö sé fallegt, er einkum
náttúruleg fyrirbæri, eins og kyrlátt
sólsetur, sum blóm og tiltekin fjöll. Hafi
mannshöndin hins vegar komiö nálægt
sköpunarverkinu aukast líkurnar á því
aö menn greini á um fegurð þess.
Upþeldiö hefur mikil áhrif á smekk
fólks og oft hefur einstaklingurinn
myndaö tilfinningatengsl viö ákveöna
hluti og umhverfi. Þannig finnst víst
flestum æskuheimili sitt fagurt, ef
jákvæöar minningar eru því tengdar.
Tilfinningin aö vera eigandi ákveðins
hlutar gefur honum venjulegast aukið
gildi. Því er mjög líklegt aö eigandan-
um finnist vænt um húsiö sitt. Þaö er
honum arkitektúr, þó svo aö flestir
aðrir láti sér ef til vill fátt um þaö
finnast. Viö hlutlausan dóm mega slík
tilfinningatengsl ekki hafa mikil áhrif.
Illa staösett, ilia hannaö og illa byggt
hús kann aö líta vel út í sólsetursroö-
anum, en ekki er rétt aö segja að þess
vegna sé þaö gott hús. Á sama hátt er
rangt aö segja aö vel staösett og vel
hönnuö bygging sé léleg, þó aö hún
skarti ekki sínu fegursta á köldum og
grámyglulegum degi. Til þess að geta
lagt hlutlausan dóm á ákveöið mann-
virki, verður fyrst og fremst aö hafa
þrennt í huga.
1. aö mannvirkið fullnægi notakröfum;
2. að upþbyggingin sé heppileg þ.e.
a.s. val á burðarvirkjum, efnisnotk-
un o.þ.h.
3. hvernig til hefur tekizt aö fullnægja
fagurfræðilegum kröfum.
Lykilorö góörar hönnunar er sam-
ræming, hvernig einstökum atriöum er
fyrir komiö í einni lausn, en ekki bara
hvernig til hefur tekizt viö afmörkuö
atriöi. Mannvirki veröur aö fullnægja
sem bezt þeim kröfum, sem til þess er
gert, ekki aöeins í nútíö, heldur einnig
um fyrirsjáanlega framtíð. Það veröur
að geta aðlagaö sig þeim breytingum,
sem á því kann aö vera nauösynlegt aö
gera. Annars úreldist þaö löngu áöur
en aldurinn dæmir þaö ónýtt.
Franihald á bls. 13
hagkvæmni í notkun, hvernig form og
rými vinna saman til þess að ná fram
ákveðnum áhrifum hjá þeim sem nota
bygginguna um lengri eða skemmri
tíma. En til þess aö geta notiö þessara
áhrifa þurfa menn aö hafa reynslu-
þekkingu. Áhugi á hinum ýmsu list-
greinum fer mjög oft saman hjá
mönnum. Menn geta yfirfært reynslu á
einu sviði yfir á annað. Til þess aö geta
notiö tiltekins listaverks verða menn
aö vera móttækilegir fyrir áhrifum og
lausir viö fordóma í þeim efnum. Þaö
er gáleysislegt aö dæma verk fyrir-
fram.
í íslenzka skólaskyldunáminu hefur
furöulega lítil rækt verið lögö viö
námsgreinar á sviöi lista, sjón- og
tónmennta. Teiknun og söngur hafa
veriö á námskránni, en lengstum litiö á
þau fög sem aukaatriöi, sem eðlilegt
væri aö taka léttum tökum — og veita
prakkaraskap sínum útrás í. Teiknun
og formun úr leir var litið á sem
leikskólaföndur og þótti lítt merkileg
iöja, sem ekki væri samboðin þrosk-
uöu fólki. Listasaga hefur engu aö
síður veriö afskipt. Er sú afgreiðsla
alþekkt, sem listastefnur og einstakir
listamenn fengu í námsbókunum, ef þá
á annaö borö var nokkuö á þá minnzt.
Þaö er því engin furöa, þó aö ýmsir eigi
erfitt .meö aö byggja reynslu sína á
þekkingu, sem þeir fengu svo fátæk-
lega á skólabekknum.
Frá alda ööli hefur veriö litið á
húsbyggingar sem listgrein, a.m.k.
þegar vel hefur tekizt til. Húsageröar-
list er uppbygging efnis í þrívídd eins
og höggmyndalist, en aftur á móti er
nýtingarþátturinn óaöskiljanlegur í
þeirri fyrrnefndu. Byggingin verður aö
fullnægja ýmsum kröfum um notagildi,
auk þess sem hún verður að standast
fagurfræöilegar kröfur, sem áhorf-
andinn gerir til hennar. Meöal fremstu
listaverka, sem varöveitzt hafa frá
löngu liöinni tíö eru byggingar, sem
öllu ööru greinilegast bera vitni menn-
ingu og tæknikunnáttu þess tíma,
þegar þær voru reistar. Þær eru mun
öruggari heimild um þau efni en
samtímabókmenntir, sem ávallt hættir
til aö draga eitthvaö undan eöa þá
færa í stílinn.
Arkitektúr er uppbygging efnis í
þrívídd. Notre Dame kirkjan í París.
.. aö maöur skynji, hvern-
ig verkið er byggt upp.
Parþenonhofið á Akrópólis-
hæö í Aþenu.
Falleg bygging fellur
vel að umhverfi sínu.
Kaufmann House.
Arkitekt: Frank Lloyd
Wright.
Húsnæöiö, sem maðurinn býr í gefur
til kynna smekk hans og mat á lífsins
gæöum og nauðsynjum. Byggingar
gefa til kynna, hvernig fólk kýs aö lifa,
vinna, eyöa frítíma sínum, tilbiöja guö
sinn, o.s.frv. Þannig endurspegla t.d.
gotneskar kirkjur trúarviöhorf fólksins
og þá tæknimenningu, sem geröi kleift
aö reisa þessar háu steinbyggingar.
Skýjakljúfarnir endurspegla á sama
hátt ríkjandi gildismat ráðamanna þar;
sem þeir voru reistir og nýja tækni-
þróun, einkum tilkomu lyftunnar og
buröarvirkja úr stáli.
Þeir, sem þekkja forsögu ákveöins
húss; hvaö réöi hönnun þess, fyrir
hverja og undir hvaöa starfsemi það
var upphaflega byggt, hvaöa ástæöur
leiddu til síðari breytinga, sem á því
voru geröar, o.þ.h. hafa ólíkt meira til
að lesa úr en þeir, sem aöeins hafa útlit
hússins til aö viröa fyrir sér. Sá, sem
ekkert þekkir til verkefnisins getur
aöeins dæmt um það, hvort honum
finnist húsiö falla vel inn í umhverfiö,
hvort efnisnotkun, form og rými séu
athyglisverð, en honum er ýmislegt
huliö. Oft veröur ekki af útlitinu ráöiö,
hvernig fyrirkomulagiö innan dyra er,
né hvernig hönnuöurinn hefur mætt
óskum notenda hússins. Ef til vill er
þaö þó mikilvægast, aö notendur
hússins séu ánægöir meö það, sem
þeir hafa fengiö í hendurnar.
Áhorfendur leggja gjarnan dóm á
mannvirki, sem þeir sjá og vekja áhuga
þeirra, rétt eins og þeir gera viö önnur
verk t.d. á málverkasýningum. Slíkt er
líka mjög eölilegt. Hönnuöur bygginga
hefur þó mun bundnar hendur en
listmálarinn, sem aðeins þarf að hugsa
um útlit verks síns. Oft er útlit húsanna