Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1980, Blaðsíða 15

0^
f
f
Tchaikovsky: Violin Concerto
Serenacie melancoiique
ITZHAK PERLMAN - EUGENE ORMANDY
THE PHILADELPHIA ORCHESTRA
%;
xm
’ /' %
•
Tveir
fiðlukonsertar
Fiðlusnillingurinn Itzhak Perlman er
íslenskum tónlistarunnendum að góöu
kunnur. Hann hefir komiö hingað á
listahátíö og miðlað okkur af list sinni
og vakið verðskuldaða hrifningu. Ný-
lega kom út hljómplata, þar sem hann
leikur fiölukonsert Tschaikovskys og
Sérénade mélancolique, Philadelphiu-
hljómsveitin leikur með undir stjórn
Eugene Ormandys og það er EMI sem
gefur plötuna út og númerið er ASD
3726. Hér veröur einnig getið um aöra
upptöku með Perlman, þar sem hann
leikur fiölukonsert Brahms. Þar leikur
sinfóníuhljómsveitin í Chicago með og
Carlo Maria Giulini stjórnar, EMI gefur
plötuna út og númerið er ASD 3385.
Þessir tveir konsertar eiga m.a. þaö
sameiginlegt aö vera báöir samdlr
1878. Bæði tónskáldin höfðu ákveðna
fiöluleikara í huga, þegar þeir sömdu
verkin, þó að Leopold Auer, sem
Tschaikovsky haföi í huga, vildi hvergi
nærri koma og konsertinn var fyrst
fluttur í Vínarborg 4. desember 1881 og
einleikarinn var vinur Tschalkovskys að
nafni Josef Kotek. Verkið fékk heldur
slæmar viðtökur og þekktasti gagnrýn-
andi Vínarborgar — Hanslick að nafni
— fann því flest til foráttu. Af fiðlukon-
sert Brahms er þaö aö segja, aö hann
var frumfluttur í Leipzig á nýársdag
1789 og það var vinur Brahms —
Joseph Joachim — sem á fiðluna lék,
en Brahms stjórnaði. Verkinu var fálega
tekiö, það var kallað konsert móti fiðlu,
en ekki konsert fyrir fiðlu, síðan var
þessu snúið við og sagt aö konsertinn
væri fyrir fiölu á móti hljómsveit, þar
sem fiðlan bæri sigur af hólmi. Til þess
aö þaö megi veröa, þarf hljómburöur aö
vera betri en í Háskólaþíói, svo aö
einleikshljóðfærið kafni ekki.
Enn má telja fleira sameiginlegt með
þessum tveim verkum. Þau eru bæði í
sömu tóntegund — d-dúr — í báðum
hefst hægi þátturinn á sóló sem leikinn
er á tréblásturshljóðfæri og bæöi teljast
þau til rómantískra tónbókmennta og
skiptast á heföbundinn hátt í þrjá þætti,
en þar meö má segja aö leiöir skilji,
enda voru höfundarnir næsta ólíkir og
verk þeirra einnig. í fiölukonsert
Brahms sameinast tveir höfuöþættir og
andstæöur í listsköpun hans — hið
einfalda sönglag og hin flókna og
þéttofna sinfónía. í fiðlukonsert Tschai-
kovskys kveður viö hinn slavneski
tregatónn í ætt viö þjóölagið og skapar
andstæður við þann glæsileik og íburð,
sem konsertinn er svo auöugur af, að
Aöalgeir
Kristjánsson
skrifar um
S----------------
HLJÓM-
PLÖTUR
V.________/
ekki sé undan dregið að geta um allar
tækniþrautirnar, sem einleikarinn verö-
ur að leysa af hendi til að komast heill í
höfn.
Perlman viröist jafn vel heima í
báðum þessum verkum. Hann leysir
áreynslulaust af hendi allar tækniþraut-
ir. Tónninn verður hvergi sár, hvergi
vottar fyrir óhreinum tóni og jafnvægið
milli hljómsveitar og einleikshljóðfæris
eins og best veröur á kosið. Nútíma-
tækni hefir í hendi sér aö láta einleiks-
hljóöfærið næstum yfirgnæfa hljóm-
sveitina, þar sem hlustendur eiga erfltt
með að greina það frá hljómsveitínni í
tónleikasal. Hér er farinn gullinn meðal-
vegur. Hljómsveitin er ekki sett út í
horn, en heldur hjálpaö upp á sakirnar
að fiölan heyrist, þegar fast er aö henni
sótt af hljómsveitinni. Þetta kemur fram
í fiðlukonsert Tschaikovslcys, þar sem
strengirnir og einleikshljóðfærið eigast
við. Á dögum Brahms og Tschaikovskys
voru hljómsveitirnar minni en nú á
dögum og þetta aukna hljómmagn
leggst stundum þungt á einleikinn.
Philadelphiuhljómsveitin er frábærlega
góö, enda hefir hún á sér mikið
frægðarorð fyrir sérstakan hljóm og
Ormandy skilar sínu hlutverki meö
mikilli prýði, enda hefir þessi hljóðritun
hlotið frábæra dóma og það meö réttu.
Rétt er að geta þess, að fleiri upptökur
hafa tekist mjög vel og má nefna
hljóðritun frá Decca, þar sem Boris
Belkin leikur á fiðluna en Ashkenazy
stjórnar New Philharmonia í London —
Decca SXL 6854. Önnur fræg upptaka
er einnig frá Decca, þar er einleikarinn
Kyung-Wha Chung, LSO leikur og
Previn stjórnar, það gefur henni aukið
gildi aö á hinni hliðinni er fiölukonsert
eftir Sibelius, sem ekki þykir síður
góöur, númerið er Decca SXL 6493.
Fleiri mætti telja, því að fiðlukonsert
Tschaikovskys hefir átt því láni aö fagna
aö hljóta margar og góöar hljóöritanir,
þó að sumar séu komnar til ára sinna.
Þess er áður getiö að Carlo Maria
Giulini er stjórnandinn í fiölukonsert
Brahms. Flutningurinn ber þess nokkur
merki.. Hann er með minna gleðibragði
og sólarbirtu, en hjá mörgum öðrum,
hraðavalið er þar einn þátturinn og fyrir
brag'öið fær konsertinn meira svipmót
af 1. sinfóníunni en nr. 2 sem saminn
var á sama stað og í sömu tóntegund
og fiðlukonsertinn, en hún hefir verið
kölluð pastoralsinfónía Brahms, og sker
sig nokkuð úr verkum hans sakir þeirrar
mildu birtu sem menn þykjast skynja aö
búi henni aö baki. Þeir sem kjósa sér að
eiga fiðlukonsert Brahms, þar sem ríkir
meiri birta og gleöi skal bent á upptöku
þar sem Davíð Oistrakh leikur á fiöluna
en Szell stjórnar Clevelandhljómsveit-
inni. Að vísu er hljóöritunin ekki eins
góð og hjá Perlman, en sumt er talið að
Oistrakh geri betur og samvinna hans
og Szells er með ágætum. Það er EMI
sem gefur plötuna út og númerið er
ASD 2525. Þá er til upptaka þar sem
Menuhin er fiöluleikarinn en Rudolf
Kempe stjórnar Berlínarfílharmoníunni
SXLP 30186. Þá ér til frábær upptaka
með Herman Krebbers og Conserjge-
bouw hljómsveitinni undir stjórn Hait-
inks; Philips Universo 6580 087. Önnur
Philipsútgáfa er með Arthur Grumiaux,
en Colin Davis stjórnar New Philharm-
onia í London — Philips 6500 299. Þessi
upptaka hefir sér til ágætis aö vera
mjög vel hljóörituð auk þess sem vel er
að henni staöið aö öðru leyti. Enn má
nefna upptöku meö Henryk Szeryng —
RCA Camden ccv 5052 — sem er mjög
góð að öðru leyti en því að hljóöritunin
mætti vera betri.
Plöturnar fást í Fálkanum.
A.K.
afskrifað meö öllu. Fréttir af því, sem var
að gerast í höllinni, láku út — gegnum
meðlim konungsfjölskyldunnar — og
föstudaginn 17. júní birti blaöiö „Daily
Express" feitletraða fregn undir fyrir-
sögninni: „KARL GIFTIST ASTRID". Þar
sagöi: „Karl prins mun kvænast Marie-
Astrid af Luxembourg. Formleg tilkynn-
ing um trúlofunina mun veröa send út frá
Buckinghamhöll á mánudaginn. Vandinn
vegna mismunandi trúarbragða mun
verða leystur með stjórnarskrárbreyt-
ingu: synir munu aldir upp aö siö Ensku
kirkjunnar, en dætur samkvæmt kaþ-
ólskri trú."
Þetta var Ascot-vika, og vinir Karls
prins og ættingjar höföu fjölmennt í
Windsor kastala, þar sem hann kom til
morgunverðar viö mikla kátínu. En það
var langt frá því, aö honum væri hlátur í
huga, því að hann hafði þegar um
miönætti í fyrsta og eina skiptið á ævi
sinni sent út formlega og persónulega
afneitun, en vel aö merkja í gegnum
þáverandi blaöafulltrúa drottningar, en
ekki sinn eiginn. Hin opinbera tilkynning
hljóðaði svo: “Mér hefur verið falið af
Hans Konunglegu Tign, Prinsinum af
Wales, aö lýsa yfir eftirfarandi: Það er alls
enginn fótur fyrir þeirri fregn, aö tilkynn-
ingar sé að vænta um trúlofun Prinsins af
Wales og Marie-Astrid, prinsessu af
Luxembourg."
Alger afneitun
Orðalagið, sem Karl sjálfur haföi ráðið,
var svo gætilegt, að það var eiginlega
óljósrar merkingar. Það mátti skilja á
fleiri en einn veg. Blaðið „Daily Exþress",
sem haföi ekki gleypt slíka „flugufregn"
án þess að hafa fyrir henni hinar beztu
heimildir, lét ekki sannfærast. Önnur
dagblöð fóru aö skoða tilkynninguna
nánar, og þau komust að raun um það
ekki að ástæðulausu, að hún útilokaöi
alls ekki trúlofun, heldur aðeins yfirvof-
andi tilkynningu um hana. Karl prins bað
því sinn eigin blaöafuiltrúa aö ganga
lengra, sem hann sannarlega geröi: „Þau
þekkja ekki hvort annaö, og fólk, sem
ekki þekkist, fer ekki að trúlofast.
Konungsfjölskyldan mun ekki stuðla að
fyrirfram ákveönum hjónaböndum. Hafi
Prinsinn og Prinsessan yfirleitt hitzt,
hefur það verið stuttlega við opinberar
athafnir."
Það var girt fyrir allt: „Þau þekkja ekki
hvort annað ... Hafi prinsinn og prins-
essan yfirleitt hitzt . ..“ Nú, höfðu þau
hitzt? Já, svo virðist, ef til vill tvisvar. En
prinsinn þóttist ekki muna eftir aö hafa
séö prinsessuna, og þaö er alldrumbslegt
af hans hálfu. Þannig var Kún með
lítilfjörlegum hætti sett í neðanmálsat-
hugasemd við brezka sögu.
Nú er svo komið, að sá, sem einu sinni
var kjánalegur og einuröarlaus unglingur,
er nú gæddur sjálfstrausti þess manns,
sem veit, að hann er eftirsóknarveröasti
piparsveinn í heimi. Hann segist ekki enn
hafa hitt hina réttu og heföi aðeins mátt
bæta við „á réttum tíma". Og hann
viöurkennir, að hann „horfi oft á stúlku og
hugsi sem svo: — Skyldi ég geta gifzt
henni?" En sjónarmið hans gagnvart
hjónabandi takmarka mjög ákvörðunar-
vald hans.
„Hver sem staða manns er í lífinu,"
sagði hann eitt sinn, „þá myndar maður
meö hjónabandinu félagsskap, sem
maður vonar að standi í 50 ár. Þess
vegna vildi ég kvænast einhverri, sem
heföi sömu áhugamál og ég. Kona giftist
ekki bara manni, hún giftist lífsvenjum —
starfi. Hún verður að hafa þekkingu á því,
einhverja tilfinningu fyrir því. Annars
myndi hún ekki hafa hugmynd um, hvort
henni muni líka þaö. Ef ég á aö ákveða,
meö hverri ég vilji lifa í 50 ár — nú, þá
væri það sú ákvöröun, sem ég sízt vildi,
aö hjartað hefði meiri áhrif á en höfuðiö."
Drottningin mun halda áfram að ýta
blíðlega á eftir syni sínum, og hertoginn
af Edinborg mun ekki hafa miklar áhyggj-
ur af þessu máli. En Karl prins mun taka
sína eigin ákvörðun og gera það bráð-
lega.