Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1980, Blaðsíða 3

fær — og hve margir trúöu svarinu
sem þeir gáfu ef þeir sögöu þá
eitthvað annaö en „ég bara veit ekki“.
Þessi skilningur á manneskjunni
sem aö mínum dómi er misskilningur
ef ekki afskræming á lifandi veru á
mikiö af sínum rótum í kristni miöalda.
Á þeim tíma var sálin mikilvægari en
líkaminn og hún var dularfull og
torskilin. Líkaminn var hismi en sálin
liföi áfram og sálarheill eftir dauöann
var æösta hnoss. Kring um þetta
blómgaðist „bísnis", samanber stjórn-
mál þess tíma og syndakvittanabréfin.
Sálin mun hafa falliö eitthvaö í veröi á
síðari öldum sem væri svo sem allt í
lagi. Gallinn er aö sálin er ennþá
talsvert dularfull og henni hefur ekki
tekist aö eignast aftur staö í líkaman-
um í vestrænni heimsmynd og manns-
mynd. Aö minnsta kosti hefur læknis-
fræöinni ekki tekist aö leiörétta þessa
óraunhæfu skiptingu og líta á mann-
eskjuna sem líffræöilega heild. Þessi
skipting er mjög til óþurftar í lækning-
um. í því sambandi er mér ofarlega í
huga hiö algenga vandamál vöövagigt
sem oft á tilfinningalegar orsakir, getur
orsakast og viöhaldist af streitu en er
þó vissulega líkamlegt vandamál jafn-
framt. (Hér er ekki úr vegi aö benda á
grein eftir Ingólf S. Sveinsson sem
birtist í ritinu Hjartavernd, 1. tbl. 1979
sem Landsamband hjarta- og æöa-
verndunarfélaga á íslandi gefur út.
Greinin nefnist „Vöövagigt, sjúkdómur
eöa sjálfskaparvíti“). Mér finnst aö þaö
þyrfti oftar aö vera verkefni lækna að
útskýra fyrir fólki tengsl meðvitaðrar
skynsemi, tilfinninga og líkamlegs
ástands. Til þess aö geta þetta, þyrftu
læknar raunar betri menntun en þeir fá
í dag. En í dag læra þeir annars vegar
um „líkamlega sjúkdóma" sem skipt-
ast í nokkrar sérgreinar og hins vegar
dálítiö um „geösjúkdóma“, aö mestu
án skilnings á því hvernig tilfinningar
geta haft bein og óbein áhrif á
líkamlegt ástand og öfugt. Þegar ég lít
til baka sé ég vissulega líkingu meö
mínu eigin læknisfræöinámi og dýra-
fræöinámi Þórbergs í Kennaraskólan-
um foröum.
Þaö er dapurlegt aö vita um sjúkl-
inga sem ganga á milli lækna og veröa
hálfgeröar hornrekur vegna þess aö
engir sjúkdómar finnast í líkamanum
meö rannsóknum og heföbundinni
útilokunaraöferð, sem geta skýrt
kvartanir þeirra um líkamlega van-
líöan. Þessir sjúklingar verða eins
konar réttleysingjar eða stéttleysingjar
meöal sjúklinga. Þeir hafa tilhneigingu
til aö ríghalda í „líkamlega" skýringu á
vandamálinu og lái þeim hver sem vill
þótt þeir vilji síöur fá á sig greiningu
um „geösjúkdóm“. Óttinn viö mögu-
legan geösjúkdómsstimpil er slíkur aö
margir kjósa fremur uppskurö en aö
athuga þann möguleika hvort verkur
einhvers staöar geti átt geöræna
orsakaþætti. Það er að mínu áliti eitt af
brýnustu verkefnum læknisfræöinnar í
dag aö leiðrétta í verki misskilning
liðinna alda eöa — svo aö notaö sé
gamaldags líkingamál, — aö brúa biliö
milli líkama og sálar. Geri læknisfræð-
in þetta ekki er hætt viö aö hún komist
meir úr takt við tímann og aö upplýstur
nútímamaöur leiti til annarra en lækna
þegar hann finnur fyrir streitueinkenn-
um, öryggisleysi eöa kvíöa sem eru
algengir fylgifiskar nútímalífs.
Læknisfræöi eins og hún er stunduö í
dag hjálpar þá fyrst þegar þaö er um
seinan, þegar eitthvert líffæriö hefur
látiö undan álaginu sem aldrei var
sinnt.
Fyrir um 40 árum kom upp í
læknisfræöi stefna eöa fræöigrein sem
kallast sálvefræn læknisfræði (psycho-
somatic medicin). Viöfangsefni hennar
Kristján Karlsson Um vind sem aö eilífu þýtur viö glugga þinn og þrusk hans við sólorpnar dyr: ég heyri hann stöðugt og hærra nú en um sinn
EIN- TÍMANIR yfir vorvind sem heggur nökt hús og hans högg veröa dauf, loks heyri ég þau stopulla en fyr undir saumsprettuhljóöiö af regni sem rásar um lauf;
ég þokast í áföngum sumar af sumri til þín meðan sit ég og hlusta kyr. Brátt er ég regniö og vindurinn, vina mín.
KVÆÐI ER HÚS SEM HREYFIST Úr rústum og rusli tímans reisum vér kvæöi vor undir dögun dúfan kurrar í ufsunum fyrirfrám en flýr, stök hugmynd, undan rökvísi vorri sem hreyfir kvæðiö; veröldin stendur kyrr kvæöi þekkist af þvíaö veröldin stendur ístaö
gimsteinn undan árbilljóna fargi stendur Dagurinn bjartur og hvass aö eilífu. Ó, mildu dagar, nætur, nætur, og kvæöi vor.
tt
Þad er dapur-
legt aö vita um
sjúklinga sem
ganga á milli
lækna og
verða hálfgerð-
ar hornrekur
vegna þess að
engir sjúk-
dómar finnast í
líkamanum
með rannsókn-
um og hefð-
bundinni úti-
lokunaraðferð,
sem geta skýrt
kvartanir
þeirra um lík-
amlega van-
líðan. . ,
tt
er samspil líkamlegra og geðrænna
þátta, hvernig þaö samspil mótar
heilbrigöi eöa sjúkleika. Á þessum 40
árum hefur margt skýrst en enn er
margt óljóst í þessu samspili.
Sú þekking eykst þó býsna hratt
síöustu árin, þótt hún hafi ekki enn
komist inn í almenna læknisfræöi.
Vonandi tekst innan skamms aö skil-
greina þessi tengsl aö því marki, aö
segja megi, aö ekkert „bil sé milli
líkama og sálar“ og geti þá læknar og
aörir fariö aö líta á líkamann sem beint
framhald af sálinni eða öfugt.“
„Getur þú útskýrt fyrirbærið streitu
eða stress á einfaldan máta?“
„í fyrsta lagi er varla hægt að hugsa
sér algerlega stresslausan einstakling,
nema þá helst þann sem er ennþá í
móðurkviði eöa í værum svefni í hlýju
rúmi. Viss spenna er óhjákvæmileg viö
allt álag, en sé álagiö innan skynsam-
legra marka, á góö hvíld aö endur-
næra. Viö veröum fyrir áhrifum eöa
álagi frá öllu sem skynjun okkar
greinir. Sjón, hljóö, lykt, þrýstingur,
hitastig, snerting og fleira hafa áhrif
utan frá, en auk þess eru margs konar
áreiti innra meö okkur sjálfum, svo
sem hungur, þorsti, reiöi, gleði, ótti,
sorg, ýmiskonar hugmyndir, þarfir eöa
þrár, Ijósar eöa óljósar. Áreitiö hungur
nefnist matarlyst sé þaö í litlum mæli.
Þetta áreiti hverfur viö aö boröa.
Fullnæging þessarar þarfar veitir vellíö-
an og jafnvægi skapast á ný. Langvar-
andi hungur gerir áreitið aö álagi.
Streituástand skapast. Sé þaö ekki
leiðrétt, kemst líkaminn svo úr jafn-
vægi, aö leiðir til veikinda og jafnvel
dauöa.
Meginreglan er: Viö lifum heilbrigö
aöeins innan vissra marka. Sé fariö út
fyrir þau mörk, verður álagiö of mikið
og viö veikjumst eöa deyjum. Tökum
sólskin sem dæmi og skiptum stress-
inu upp í 3 stig til skýringar.
„1. stig, hlýja, veitir okkur vellíðan
og bætir heilsu okkar. 2. stig: ef hitinn
eykst, svitnum viö til þess aö halda
hitastigi okkar jöfnu. 3. stig: aukist
hitinn enn meir, dugar ekki aö svitna,
hitastig vefjanna hækkar, varnirnar
bresta og við brennum. Til aö vera
heilbrigð og þrífast vel, þurfum viö
vissulega áhrif og jafnvel álag frá
umhverfi okkar, en aðeins í því magni
sem viö ráöum viö. Nýlega las ég í
amerísku tímariti, aö meira en 10%
almennings sé miöaö viö þessa skipt-
ingu á 3. stigi af völdum andlegs álags
og streitu, þ.e. hafi sjúkdómseinkenni.
Allir komast af og til á 2. stig, en ef viö
höldum okkur að jafnaði innan marka
1. stigs, þar sem álagið heldur okkur
frískum, en meiöir ekki, ættum viö aö
lifa vel og lengi. Sá sem er lengi á 2.
stigi og deyfir gjarna óþægindi sín
meö tóbaki, yfirvinnu, áfengi eöa
lyfjum í langan tíma, í staö þess aö
vernda sig og minnka álagiö, kemst
fyrr eöa síðar á 3. stig og þarfnast
læknishjálpar.
Sem dæmi um tilfinningalegt álag,
sem getur valdiö streituástandi hjá
mönnum og dýrum getum viö tekiö
fyrirbæri sem á ensku nefnist „fight-
flight-response“. Þetta mætti þýöa á
íslensku meö „baráttu-flótta-við-
brögö“.
Hugsum okkur sem dæmi um þetta
tvo ókunnuga hunda sem hittast
óvænt uppi á heiöi. Eðli þeirra er aö
mætast og meta hvorn annan sem vin
eöa óvin. Hundarnir nálgast hvorn
annan meö varúö, þeir horfast í augu,
hárin rísa, þeir gelta eða urra og
vöövar þeirra eru spenntir. Þeir stanza
— spennuástand ríkir stutta stund.
Ráöa má af stööu eyrnanna, hvort
þeim er ofar í hug, reiði eða ótti, árás
Sjá nœstu
síðu A