Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1980, Blaðsíða 4

eöa flótti. Síöan hefst bardagi eða
eltingarleikur.
Ef til vill flýr sá minni og sá stærri
eltir, e.t.v. verður bardagi sem endar
meö því aö annar leggst upp í loft og
hinn stendur yfir sigri hrósandi. Eftir
þaö getur oröiö góöur kunningsskaþur
milli þeirra, hættan er liðin hjá, jáeir
vita hvernig þeir eiga að haga sér hvor
gagnvart öðrum. Máliö er afgreitt, og
þeir veröa rólegir á ný.
Þaö sem gerist í líkamanum til aö
undirbúa átök eru eölileg viðbrögö viö
hættu. Miðtaugakerfið skynjar hætt-
una og metur, og getur á örskammri
stundu innstillt flestöll líffærakerfi (og -
„sálina" meö) til samræmis viö þaö.
Þetta eru viöbrögö sem búa líkamann
undir aö neyta allrar orku. Maöur sem
flýtir sér í banka meö brýnt erindi kann
aö vera í svipuðu ástandi. Við segjum
að hann sé stressaöur. Stressvakar
(hormon) hellast út í blóöiö, t.d.
adrenalin, blóösykur hækkar, vöðva-
spenna eykst, hjartsláttur veröur hraö-
ari, öndun veröur hraöari og dýpri,
blóðþrýstingur hækkar, blóörennsli og
súrefnisnotkun eykst. Þegar hættan er
liðin hjá, slaknar á þessu háspennta
ástandi. Séu málin ekki afgreidd eöli-
lega, t.d. ef hundar hittast inni í borg
og eigendurnir fara aö skipta sér af
þessu og toga sinn hund í burtu,
veröur afgreiðsla málsins ónáttúruleg
og ófullkomin. Þá fer viökomandi
hundur aö urra og æsa sig, þegar hann
kemur á sömu slóöir næsta dag, hann
veröur óraunhæfur og taugaveiklaöur.
Ef maöurinn sem átti brýnt erindi í
bankann fékk ekki þá afgreiðslu sem
hann þurfti, getur hann ekki heldur
slakaö á og ekur af stað pirraður og
kvíðinn út í frekjulega og „taugaveikl-
aða“ umferðina.
Frummenn þurftu á þessum líkam-
legu viðbrögöum aö halda til þess að
halda lífi, bæði til að verjast óvinum og
viö veiðar. Telja má víst að flestir
erfðaeiginleikar okkar séu þeir sömu
og forfeðra okkar fyrir nokkur þúsund
ff
Gallinn er að
sálin er ennþá
talsvert dular-
full og henni
hefur ekki tek-
izt að eignast
aftur stað í
líkamanum í
vestrænni
heimsmynd og
mannsmynd.
Að minnsta
kosti hefur
læknisfræðinni
ekki tekizt að
leiðrétta þessa
óraunhæfu
skiptingu ...
éé
Samkvæmt skiigreiningunni er Kissinger A-maöur og reynir aö gera margt í senn
eins og fram kemur á myndinni. A-menn eru í stanslausri keppni viö tímann —
þeir hafa mikla baráttuhneigö og keppnisvilja og eru kailaðir dugnaöarmenn.
Hjarta- og æðasjúkdómar hjá þeim reyndust viö rannsókn 7 sinnum algengari en
hjá B-mönnum.
árum. Þó aö ekki sé áberandi í ytra
háttalagi nútímans, gerist eitthvað
þessu líkt í nokkrum mæli hvert sinn
sem hann þarf að aölaga breytni sína
óvissum aöstæöum. Þetta getur gerst
oft á venjulegum degi — t.d. í
umferöinni, í samskiptum við annaö
fólk, fyrir framan sjónvarpið, vegna
úrlausnar verkefna, vegna hækkandi
skatta, vegna alls sem maðurinn
stendur gagnvart og gerir til hans
kröfur.
Þegar þetta háspennta ástand
hjaðnar ekki eölilega eins og oft kemur
fyrir, þegar málin fá ekki eölilega
afgreiðslu, getur þetta viðbragös-
ástand orðið langvarandi, jafnvel var-
anlegt. Þeir sem hafa tilhneigingu til
kvíða eöa hræöslu, reiðigjarnir menn
eða þeir sem oft standa í stórræöum
fá ekki tíma til að láta spennuna fjara
út milli ólaga. Varanleg eöa títt endur-
tekin viöbrögð af þessu tagi geta leitt
til sjúklegs ástands. Dæmi: Varanlega
hækkaður blóðþrýstingur, hjartsláttar-
óreglá, hækkuð blóðfita með sínum
óheppilegu afleiðingum, vöövagigt,
ristilkrampi og fleira."
„Og hvernig stendur á því aö
manninum hættir til aö koma sér í
þær ógöngur?"
/ „Maöurinn með sitt þroskaða miö-
taugakerfi og miklu námsgetu lærir
margvísleg hátternismynstur, boö og
bönn og hagar sér eftir þeim. Áöur en
viö vitum og án þess að fá rönd viö
reist, höfum viö eignast innri mæli-
kvaröa á það, hvaö er rétt og rangt,
leyfilegt og óleyfilegt og heitir þaö
samviska. Alkunna er, hvað stórar
samviskur geta veriö haröir húsbænd-
ur. En „samviskulausir" menn lenda
einnig í árekstrum og þá viö sitt ytra
umhverfi. Nútímamaðurinn getur
bókstaflega lært eöa tamist á þann
veg, aö óttast ýmsar aöstæöur í
venjulegu umhverfi, veröa taugaveikl-
aöur. Til dæmis um þetta er feimni,
mannfælni, myrkfælni og svo framveg-
is. Hann hefur möguleika á aö nota sér
þetta viðbragðakerfi á mjög óheppi-
legan hátt, reyndar má segja aö þetta
fullkomna viðbragðskerfi eigi varla viö
í nútímalífsbaráttu, en erfitt er aö
stjórna því. Helsta leiðin er aö þekkja
tilfinningar sínar og viöbrögð, vita
hvenær maður er stressaöur og gera
þá eitthvaö sér til verndar. T.d. aö
tryggja sér eölilega hvíld, slökun eða
leik af og til í staðinn fyrir endalaust
puð og áhyggjur — stjórna lífsmynstr-
inu. Nútímamaöurinn þarf oft að standa
frammi fyrir einhverju sem hann óttast,
en má ekki flýja. Hann stendur kyrr og
reynir aö halda óttanum í skefjum.
Leynir honum fyrir öörum til að halda
sjálfsvirðingunni. Siöaöur maður verö-
ur líka oft reiður án þess aö sýna reiði
sína, enda getur slíkt verið óviðeig-
andi, óviturlegt og kostað refsingu. Því
hafa margir lært vel aö bæla reiði sína
og þaö svo, aö sumir þekkja hana
ekki, því síður aö þeir kunni að tjá
hana, beita henni sér til gagns né
bregðast við henni. En bæld reiöi sem
aldrei er tjáð, kemur fram sem sþenna
og kvíði, baráttuviðbrögö sem enga
útrás fá. Hræðsla og reiöi eru raunar
náskyld geöbrigöi, eiga uppruna á
svipuöum stað í miðtaugakerfinu og
koma af stað svipuöum líkamsviö-
brögðum.
Þaö hlýtur alltaf að vera til bóta að
þekkja viðbrögö sín og tilfinningar,
viröa þær, geta tjáö þær þegar viö á,
en ella veita þeim útrás í íþróttum,
félagsskap eöa einhvers staöar þar
sem hægt er. Þá næst eölileg slökun
og jafnvægisástand á ný (relaxation
response). En heilbrigöur maöur engu
að síður en heilbrigöur hundur býr yfir
aðferöum til aö slaka á öllu þessu
spennta ástandi. Slík breyting yfir í
jafnvægisstöðu kemur með góðum
svefni eða góðri slökun. Það er hægt
aö læra aö slaka á í vakandi ástandi á
skömmum tíma á svipaöan hátt og
gerist sjálfkrafa í svefni. Það getur hins
vegar tekið langan tíma og þolinmæði
aö læra aöferöina."
B-maóur hefur betri stjórn á lífi sínu og fer sér rólegar, —
einu. B-menn reyndust verda farsælli og langlífari.
vasast ekki í mörgu í
(