Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1980, Blaðsíða 11

síöar skýrt Arctic Prince. Þaö var
frystiskip meö 20 doríur en þaö skip
nægöi ekki fyrir aflann og þaö voru 6
togarar í flutningum með lúöu af
Grænlandsmiðum til Englands. Þeir
voru fylltir á 3—4 dögum. Þaö var
gífurlegur afli þarna viö Grænland
bæöi af lúöu og þorski. Áriö 1928
keyptu þeir stærra frystiskip, 10.800
tonn. Þaö hét Arctic Queen en haföi
áöur heitið Vestritas og systurskip
þess Vestries. Þaö skip fórst í Mexico-
flóa og drukknuðu af því á annað
hundraö manns. Þessi systurskip voru
frysti- og farþegaskip. Vestries haföi
flutt vörur milli Bandaríkjanna og
Suður-Ameríku en einnig mikiö af
farþegum, því aö farþegarými var
mikið í þessum stóru skipum og
sjálfsagt hafa farþegarnir aöallega
veriö innflytjendur til Bandaríkjanna.
Vestries og Vestritas voru bæöi
koluð innum lúgu á síöunni. Innaf þeirri
lúgu var önnur yfir kolaboxunum og
var hún meö körmum og lúguhlerum
og átti aö vera vatnsþétt eins og
reyndar ytri lúgan líka.
í lokaferð sinni hafði Vestries tekið
marga bíla á millidekkiö og mörg
hundruð farþega. Skipiö hreppti
vonzkuveöur í Mexicoflóa og köstuö-
ust þá bílarnir til og skipiö fékk
slagsíöu í þá síöuna sem kolalúgan
var. Engin leið reyndist aö rétta skipið.
Allt heföi þó bjargast ef lúgan heföi
veriö þétt en meö henni lak og niður í
kolaboxin þar eð lúgunni innaf síöulúg-
unni hafði ekki verið lokað. Skipstjór-
anum sýndist þess ekki brýn þörf aö
senda út hjálparbeiöni og dró það og
ætlaöi sér aö komast hjálparlaust til
hafnar. Tryggingaskilmálar útgeröar-
manna voru oft þannig á þessum
tímum, að skipstjóri sem komst aö-
stoðarlaust til hafnar eftir áfall fékk
bónus. Að sólarhring liönum frá áfall-
inu, og Vestries alltaf meö slagsíðu,
var kominn svo mikill leki aö skipinu
að þaö var orðiö þungt af sjó. Hallinn
haföi aukist svo aö engin leiö var
lengur aö koma út björgunarbátum á
þeirri síðunni sem uppúr var.
Sá varö endirinn, sem áöur segir, aö
þaö fórust á annaö hundraö manns.
Hellyersbræður vildu náttúrlega kynna
sér, þegar þeir keyptu Vestritas, orsök
þess, að systurskipið fórst svo voveif-
lega. Þaö höföu oröið mikil réttarhöld
fyrst í Bandaríkjunum en síöan Eng-
landi. Ég las bókina frá The Board of
Trade Inquiry, sem geymdi réttar-
skýrslurnar. Þaö var stór bók í broti og
700 síður þéttskrifaöar. Hellyersbræð-
ur geröu sér Ijóst aö frumorsök
slyssins haföi veriö slæmur umbúnaö-
ur um kolalúgur. Þeir létu polta
stálplötur yfir lúgur huröanna á
síöunni. Þaö var ekki farið aö rafsjóöa
í þennan tíma.
Ég fór til Grænlands 1930 sem
undirleiðsögustjóri. Viö lögðum af staö
frá Hull laugardaginn fyrir páska þann
15. apríl og vorum 165 daga úti,
komum í höfn í Hull aftur þann 30.
september. Yfirleiöangursstjórinn hét
Philip, einn af framkvæmdastjórum
Hellyersútgeröarinnar, sem átti þá 40
togara. Mest áttu þeir bræöur 60
togara.
Viö héldum af staö á Arctic Prince
meö 20 doríur, en þann 24. júní var
skipið hérumbil fullt og þá kom Arctic
Queen vestur, einnig meö 20 doríur og
tók þær, sem voru um borö í Arctic
Prince, sem hélt heim. Viö vorum 200
sem fórum frá boröi á Arctic Prince,
þar af 100 fiskimenn. Um þorð í Arctic
Queen voru fyrir 350 menn, svo aö alls
voru þar 550 menn um borö út
sumariö. Ég veit ekki um annan meiri
Frh.ábls. 12.
„Það var nú meiri gæfan, aö hann
Ólafur Ragnar skyldi vera á móti
samkomuiaginu um Jan Mayen, “
sagöi glöggur vinur minn sunnudag-
inn eftir að samkomulagiö tókst í
Ósló. Við vorum sammála um, aö
andstaöa Alþýöubandalagsins viö al-
þjóöasamninga okkar íslendinga fyrr
og síöar væri einskonar gæöastimp-
ill. „Já, eins og maður setti Good
Housekeeping merki á samninginn,“
sagöi vinur minn og vísaöi þar með til
hinna virtu neytendasamtaka í
Bandaríkjunum, en viöurkenning
þeirra er mjög eftirsóknarverö.
Daginn áður en þessi oröaskipti
uröu eöa sama daginn og niðurstaöa
fékkst í Óslo haföi Árni Björnsson,
þjóðháttafræðingur, skrifaö í Þjóö-
viljann og kvartaö undan því, aö þeir
hafi „yfirleitt átt meira upp á pall-
borðiö hjá Alþýðubandalaginu, sem
ekki höfðu veriö yfirlýstir sósíalistar
fyrir; svo ekki sé talaö um, ef þeir
komu úr öörum flokkum . .. Afleiö-
ingin er sú, aö í trúnaöarstööur hafa
valist ýmiss konar miölungsmenn
sem höföu það helst til síns ágætis,
aö hafa ekki uppgötvað sósíalistann í
sér fyrr en Alþýðubandalagiö var
orðið stórt og sterkur flokkur."
Kannske hefur Ólafur Ragnar veriö
aö reka af sér slyöruoröið í Ósló?
Á meðan Norömenn og íslendingar
ræddust við um Jan Mayen, voru
herstöðvaandstæöingar á ferö um
Reykjavík, sumir í dularklæöum, svó
aö þeir þekktust ekki, en aörir
ódulbúnir meö rauöa boröa sína.
Þótt ekki væri fjölmenni á samkom-
unum, fengu þær gott rúm í fréttum
hljóðvarpsins. Líklega hefur í þessu
tilviki sannast, að engin samtök eigi
eins greiöan aögang aö útvarpsfrétt-
um og þessi. Meðal annars geröust
þau undur í fréttatíma klukkan átta
aö morgni fimmtudagsins áttunda
maí, aö þaö var tilkynnt, aö þá um
morguninn milli kl. 8 og 9 yröi
mótmælastaöa herstöövaandstæö-
inga viö utanríkisráöuneytið.
Umstang herstöðvaandstæöinga
aö þessu sinni var í tilefni af því, að
10. maí voru fjörutíu ár liðin síðan
Bretar hernámu ísland. Hernáminu
lauk í júlí 1941, þegar Bandaríkja-
menn tóku við af Bretum samkvæmt
sérstöku samkomulagi milli ríkis-
stjórna Bandaríkjanna, Bretlands og
íslands. Þannig að ekki gátu her-
stöövaandstæðingar veriö aö mót-
mæla því og völdu þeir í staöinn aö
mótmæla tilvist kjarnorkusprengj-
unnar á íslandi! Því er sett upphróp-
unarmerki, að alls engin sönnun er
fyrir því, aö hér á landi sé slík
sprengja. Þvert á móti segja allir
aðilar, sem hagsmuna hafa aö gæta,
aö sprengjuna sé ekki aö finna á
íslandi. Herstöövaandstæöingar, sem
stæra sig af því aö vita ekkert um
herfræöi, vita þó betur / þessu efni
eins og dæmin sanna. Á Keflavíkur-
flugvelli eru bandarískar flugvélar,
sem geta flutt kjarnorkuvopn, en af
þeirri staöreynd er fráleitt að álykta
sem svo, aö þess vegna séu ógnar-
vopnin á vellinum.
Fyrir þá, sem utan við standa, er
erfitt að átta sig á því, hvað fyrir
herstöövaandstæðingum vakir með
áróöri sínum um tilvist kjarnorku-
sprengjunnar á Keflavíkurflugvelli.
Aðalmarkmiöið er líklega aö skapa
hræöslu hjá íslendingum. Röksemda-
færslan er sú, aö tilvist kjarnorku-
vopnanna kalli á kjarnorkuárás á
ísland. í sjálfu sér er hún út í hött, en
hættan af stööugum áróðri her-
stöövaandstæöinga felst íþeim áhrif-
um, sem hann getur haft utan
landsteinanna. Málflutningur þeirra
veröur ekki skilinn á annan veg en
þann, aö það veröi Sovétmenn, sem
kasti kjarnorkusprengjunni á ísiand.
En milli - herstöövaandstæöinga og
Sovétmanna eru málefnaleg tengsl,
svo aö ekki sé meira sagt, því aö
báðir berjast fyrir því markmiöi aö
koma íslandi úr Atlantshafsbandalag-
inu eöa aö minnsta kosti rjúfa
varnarsamstarfiö við Bandaríkin.
Þess vegna er ekki ólíklegt, aö
Sovétmenn taki nokkurt mark á
þessum skoöanabræörum sínum og
vilji ekki alveg bregðast þeim. Þaö er
ef til vill í krafti þess, sem herstööva-
andstæðingar tala um Keflavíkur-
flugvöll sem „dauðagildru". Þrátt fyrir
magnaöan áróöur herstöðvaand-
stæöinga hefur enn ekki komiö fram,
að hin opinbera stefna Sovétríkjanna
hafi breyst frá því 1977, þegar
Kosygin forsætisráðherra gladdistyf-
ir því í ræöu í Kreml, að engin
kjarnorkuvopn væru á íslandi.
Jan Mayen-samkomulagiö minnir
á þá sérstöðu, sem Alþýöubandalag-
iö og fyrirrennarar þess á íslenskum
stjórnmálavettvangi, Sósíalistaflokk-
urlnn og Kommúnistaflokkurinn, hafa
alltaf haft í utanríkismálum. Enn eimir
auðvitaö eftir af því, aö upphaflega
var Kommúnistaflokkurinn hluti af
þeirri alþjóöahreyfingu, sem í blindni
trúöi á óskeikulleika Stalíns og hlýddi
boöum hans og bönnum. Áöur fyrr
þorðu fylgismenn flokksins óhikað aö
færp hugsjónaleg rök fyrir sérstöðu
sinni og halda á loft vinfenginu við
Sovétríkin. Þetta hefur breyst og af
lestri bóka má ráða, að í fráhvarfinu
frá hollustunni viö Sovétríkin styðjist
menn við nokkra lykilatburði: Leyni-
ræöu Krúsjeffs um illvirki Stalíns
1956, blóðbaöiö í Ungverjalandi 1956
og Tékkósióvakíu 1968. Væntanlega
eiga atburðirnir í Afganistan nú eftir
aö verða svipaður vegvísir.
En þar sem þessir atburöir utan
Sovétríkjanna eru allir staðfesting á
því, aö Sovétmenn hika ekki viö að
beita hervaldi gegn bandamönnum
sínum og næstu nágrönnum, er
óskiljanlegt hvers vegna augu kjarn-
ans í Alþýðubandalaginu hafa ekki
opnast fyrir þeirri hættu, sem ísiend-
ingum stafar af Sovétmönnum í
hernaöarlegu tilliti. Hefði skynsemin
alveg fengiö aö ráða feröinni, mátti
jafnvel vænta þess, aö flokkurinn
hætti aö skera sig úr, þegar fjallaö
væri um öryggi Islands. Nei, hann
hefur ekki enn náð svo langt á
þroskabrautinni og kvartar svo yfir
því, aö ágreiningur sé um íslensk
utanríkismál. Leiðin til að bæta þar úr
er auövitaö sú, aö Alþýöubandalagiö
segi alveg skiliö við hollustuna í garö
Sovétmanna.
Þess má sjá merki, að þráin eftir
völdunum sé þó oröin hollustunni viö
markmið kommúnismans yfirsterkari
í utanríkismálunum hjá Alþýðubanda-
laginu. Við tvær síðustu stjórnar-
myndanir hefur flokkurinn gengiö til
samstarfs og setu í ríkisstjórn, sem
fylgir óbreyttri utanríkisstefnu, þaö er
að segja stefnu, sem brýtur í bága viö
stefnuskrá kommúnista. Og að mati
Ólafs Ragnars Grímssonar virtist það
fjarlægur möguleiki, aö Alþýöu-
bandalagiö hyrfi úr núverandi ríkis-
stjórn þótt stjórnin stæði að gerð
samkomulags við Norðmenn, sem
flokkurinn væri á móti. Var helst á
Ólafi Ragnari aö skilja, aö það væri af
umhyggju fyrir Sjálfstæðisflokknum,
sem hann væri á móti samkomulag-
inu. Vonandi leiða skrif Árna Björns-
sonar í Þjóðviljanum ekki til þess, að
Ólafur Ragnar fari enn að hugsa sér
til hreyfings milli flokka!
Björn Bjarnason.
GÆÐASTIMPILL
ALÞÝÐUBANDALAGSINS