Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1980, Síða 13

og sjö börnum. Og sá næstelzti, sem
eiginlega hafól aldrei passaö í okkar
fjölskyidumunstur — því sumir eru
fæddir sjentilmenn meö hvíta hanska,
var þá líka búinn aö hleypa heimdrag-
anum, og á eigin spýtur aö reyna aö
komast út í hinn stóra heim. Hann
læröi þjónslistir í Kaupmannahöfn,
þótt ekki geröi hann þær að lífstarfi.
Hann lifir enn.
Móöir okkar haföi góöan aga á
okkur sem eftir vorum. Of seint aö
segja elsku mamma, þegar hún virki-
lega reiddist og höndin komin á loft.
Ekkert mátti heldur útaf bera til að
endar næöu saman hjá einstæöum
mæörum þeirra daga. Það munaði um
hverja 25 aura sem maöur vann sér inn
meö því aö selja Alþýöublaöiö, sem
var sótt í Alþýðuhúsið viö Hverfisgötu.
Þá var þar viö afgreiöslu ungur og
nettvaxinn piltur, Guömundur síöar á
Mokka — og söngfélagi minn í Þjóö-
leikhúskórnum um árabil og dansfélagi
í Kátu ekkjunni.
Kosturinn á þessum árum var soön-
ing, slátur, heimabakaö brauö, mjólk,
lýsi, laxering einu sinni á ári og
hafragrautur. Mér þótti hann vondur
þá, ósjaldan kekkjóttur, og spændur
uppí mann jafnóðum og maöur spýtti
honum útúr sér. Pylsur eöa annað
kjötmeti fengum viö einna helzt þegar
mamma sótti meðgjöfina til bæjarins
og á hátíöum.
Af hreinni náttúrunnar þörf
í þá daga þekktist ekki viðhald í
þeirri mynd sem nú tíðkast. Þaö var
ekki búið aö verðleggja stundargam-
aniö. Kunningjar móöur minnar voru
flestir eins blásnauöir og hún. Og ef
fólk geröi hitt, var þaö gert af hreinni
náttúrunnar þörf eins og Þórbergur
orðar þaö. Þetta var nú einu sinni eina
dægrastytting fátæklinganna — nokk-
uö sem gengur kaupum og sölum í
dag, jafnvel hjá „virðulegum“, hús-
mæðrum til aö drýgja tekjur eigin-
mannsins . .. Maöur var rekinn út ef
það kom gestur. Enn í dag er mér illa
viö leiðinlegar gestakomur. Minnug
förunauta gleöimannsins stjúpa míns
eöa kunningja móöur minnar.
Hennar einu skyndikynni af höfö-
ingja fóru í vaskinn hjá henni og er aö
því mikil eftirsjá. Þaö var þegar hún
mætti Einari Benediktssyni á götu, og
hann mæltist til aö hún biöi sér í kaffi.
Skáldjöfurinn varö svona hrifinn af
augunum hennar. Hann bróöir minn og
ég vorum ekki eins hrifin af þeim. Þau
voru lítil og brún, og gátu orðiö
eitilhvöss ásamt einhverju ööru hvass-
ara á afturendann. Þó fékk strál ur öllu
drjúgari smjörþef af þeim traktéringum
en ég sem lagðist á fjóra fætur og
grátbaö um vægö. — Eöa allt þar til
hann snéri vöndinn eöa húsgagna-
bankarann úr höndum hennar tólf ára
gamall.
Á heimavígstöövum var stríöiö tap-
aö. Gamla konan búin aö bíöa sinn
fyrsta ósigur í lífinu.
Harðdugleg og kveinkaði
sér ekki í þjáningum
Mamma lést 1957 frá þriöja eigin-
manni sínum eftir 13 ára sambúö. Hún
giftist honum fimmtug og hann reynd-
ist henni bezt. Hann heitir Siguröur
Guðmundsson og býr á Uröarstíg 6
hér í borg. Verkalýöshetjan hefur átt
sínar þrautagöngur í lífinu eins og
aðrir. Hann er fyrirmyndin að afanum í
Alþýðuheimilinu, skemmtisögu sem út
kom 1963. Sú saga er reyndar spé-
spegill fleiri fjölskyldumeðlima. Áöur
en ég læt duluna falla yfir hana móöur
mína, þessa litlu haröduglegu konu,
sem sjaldan kveinkaði sér í þjáningum,
vil ég geta þess aö hún var gædd
svokallaöri dulheyrn. Henni voru sagð-
ir fyrir óorönir atburðir, óvænt,
kannski á götu eða viö þvottabalann.
Áöur en hún tók þá ákvöröun aö
gefa hálfsystur mína, var sagt viö
hana: Þú átt eftir aö eignast aöra telpu
til, og svo ertu búin. Á styrjaldarárun-
um var sagt við hana: Bandamenn
vinna.
í síöasta skipti sem röddin talaöi til
hennar var þegar ég var aö leggja upp
meö hana sjúka til Lourdes. Þá var
sagt að hún ætti eftir aö lifa manninn
sinn. Þeir eiga víst til aö bregöa fyrir
sig hvítri lýgi hinummegin eins og
hérnamegin. — Huggarar allra tíma
.. . Blessuö veri minning góöra
mæöra.
Yngsti hálfbróðir minn, sem er
bráðlifandi ennþá; myndarlegur og
velgefinn, var kvalari minn í æsku. Og
eiginlega hefur hann haldið því áfram
allar götur síöan aö fara óvægum
höndum um þaö kvenfólk sem hefur
staöiö honum næst. — Svo hann á
allar sínar rassskellingar skiliö.
Á síökvöldum brá hann yfir sig pilsi
móöur okkar og hræddi gamlar konur.
Hann fiktaöi viö kínverjagerö í ein-
hverju útivaskahúsinu til aö hræöa
líftóruna úr öörum saklausum sálum á
gamlaárskvöld. Og þær voru ófáar
ferðirnar sem hann sendi mig, litlu
hálfsystur sína, meö riögað járnarusl
neöan úr fjöru til að selja sem gull í
gullsmíðabúö á Laugaveginum.
Að rífa sig út í kuldann
og myrkrið meira og
minna berlæraður
Eitt af hans prívatuppátækjum var
aö setjast ofan á andlitiö á mér og . . .
Eitthvað viröast sumir bókahöfundar
hafa oröiö fyrir snoölíkri reynslu af
sínum, því svo bregöur við í dag, aö
maður opnar svo varla metsölubók, aö
ekki sé rekiö viö framan í mann, strax
á saurblaðinu. Skólaganga hófst viö
átta ára aldur þá, og viö sóttum
Miöbæjarskólann þar til skyldunámi
lauk þrettán ára. Ég var tossi alla tíö,
enda ekkert tilhlökkunarefni fátækum
skólabörnum. Þá þekktust ekki síö-
buxur á telpum og aöallega stuttbuxur
á drengi. Að rífa sig upp útí kuldann og
myrkrið fyrir átta á morgnana, meira
og minna berlæraöur því mann klæjaöi
svo undan ullarsokkunum, og sækja
tíma hjá bekkjarkennurum sem sjald-
an stökk bros og kannski ekki ástæöa
til. Nú eru börnin betur klædd, skóla-
námiö lengra, töskurnar þyngri og
samt sem áöur — þegar allt er lagt
saman, kemur þaö upp úr kafinu aö
unga fólkiö getur varla lagt saman tvo
og tvo nema á talnavél, og er svo vel
aö sér í reglunum viö opinber þjón-
ustustörf aö skammi mig ef þaö krefst
ekki af Forsetanum aö hann framvísi
nafnskírteini vilji hann víxla 1000 króna
ávísun í einhverri bankastofnuninni,
eöa krefji hann um ökuskírteini þurfi
hann aö sanna tilveru sína . . .
Ég var tíu ára þegar herinn steig á
land.
Þá bjuggum viö á loftinu í húsinu
númer 5 viö Bröttugötu, húsi, sem nú
er búiö aö rífa. Þar sá ég draug eöa
nánar sagt vofu, eins og þær eru
sýndar á myndum. Hún birtist mér
óvænt og fyrirvaralaust stundum þeg-
ar ég var ein aö dunda mér, og um
hábjartan dag. Síöan hef ég aldrei
veriö hrædd í myrkri. Þaö var víst
húseigandinn gamli sem var svona
Leiðrétting
í Lesbókinni 7. júní uröu þau
mistök í myndatextum, aö
forsíðumyndin var sögð af
Geröi Helgadóttur í vinnustofu
jaröbundinn. Síðast hræddi hann mig
ellefu ára gamla. Þá bjuggum viö í
kjallara hússins númer 59B viö Hverf-
isgötu.
Amerískur her og
gjafakassar með sápu
og þvottadulu
Hernum fylgdu nýjar og óþekktar
dægrastyttingar. Rotturnar sem nú
stukku milli steina í fjörunni voru
stærri, svartari og grimmari. Lúsin
varö landlæg. Þaö endaði með því aö
skólahjúkrunarkonan klippti af mér allt
háriö, og viö bróöir minn lögöumst
bæöi í blóðkreppusótt, kóleru, sem
lagðist á bæinn. Heldur uröu litbrigöin
í tilverunni jákvæöari þegar Ameríkan-
inn kom, því meö ameríska hernum
komu gjafakassarnir. Kassar, sem
gefnir voru íslenzkum skólabörnum á
litlu jólunum. Ég var heldur óheppinn
með innihaldið í mínum kassa. Einna
minnisstaeöast er mér sápa og þvotta-
dula. Bandaríska Rauðakrossinum
tiefur víst ekki þótt vanþörf á því aö
íslendingar þrifu sig eftir Bretann. En
hvort ég átti að vaska mig fyrir þá alla
veit ég ekki.
1941 söng ég á sviöi í fyrsta kórnum
mínum — Sólskinsdeildinni.
Viö lögöum land undir fót frá sviöinu
í Tjarnarbíói alla leiö til Vestmanna-
eyja, og sungum einnig meira og
minna fyrir sjúka og særöa hermenn á
spítulunum þeirra í nágrenni Reykja-
víkur. Fimmtán ára flutti ég aö heima:
í kjölfar bróður míns, og leigöi mér
kvistherbergi upp við Óðinstorg —
nánar tiltekiö, í húsinu númer 13 viö
Óðinsgötu hér í borg.
Mér hefur verið þaö eðlislægt í
mínum ómeðvitaöa lífsstíl, sem ósjálf-
rátt mótast af persónuleikanum, aö
lítilsviröa hvorki sjálfa mig né aöra í
þjónustustörfum lífsins . nema brýna
nauðsyn beri til, og allra sízt í bókum.
Þessari lífsskoðun, ásamt því aö
loka að minnstakosti ööru auganu fyrir
misgjöröum annarra, eöa misfellum í
fari þeirra, á ég að þakka, að ég hef
haldiö sálargaröinum nokkurnveginn
arfalausum. Gulltárin til að mynda,
jólasögur og ævintýri þar sem allir eru
svo góöir, bók sem kom út 1957, og ég
hef verið að íhuga rifrildiö af eftir öll
þessi ár, er lítið annað en dulbúin þrá
eftir jólasveini sem aldrei kom.
Krakkagreyin sem eru að alast upp í
dag eiga þaö varla skárra þegar allt
kemur til alls. — Þjóðfélagiö aö
yfirfyllast af jólasveinum í allrahanda
pakkningum, svo ein allsherjar fyrring
grípur um sig hjá öllum mannskapn-
um. Eftirvænting jólanna endar í tárum
og rifrildi á öðruhverju barnaheimili
borgarinnar — fermingardeginum lýk-
ur meö yfirgnæfandi hávaöa úr rándýr-
um hljómflutningstækjum, sem árum
saman hefur bætzt ofaná skuldasúpu
alþýöuheimilanna, sem rúiö hafa sig
inn aö skyrtunni til aö standa undir
veizlu útí bæ — og æsingurinn viö aö
koma sumum þessara unglinga í
pottþétt sæti á vinnumarkaönum er
svo mikill, aö þeir fá margir hverjir
loforö fyrir heilum drossíum nái þeir
góöu prófi í gagnfræöa- eöa mennta-
skóla.
Niöurlag í næsta blaöi.
sinni í Belgíu, en átti að vera í
Hollandi, enda bjó hún aldrei í
Belgíu. Og sagt var að þrí-
hyrndur steindur gluggi eftir
hana væri í Saurbæjarkirkju,
en hann er að sjálfsögðu í
Ólafsvíkurkirkju.