Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1980, Blaðsíða 3

Ein einasta mynd prýðir hinn fagra en þrönga sal Sameinaðs Alþingis og er vel við hæfi,
að hún er af Jóni Sigurðssyni. I herbergi innaf þingsalnum er og brjóstmynd af Jóni,
einnig tvær myndir frá slóðum Ingólfs Arnarsonar í Noregi, hvorttveggja gjafir frá
Norðmönnum og tveir stórir vasar: Gjafir frá Svium og Dönum á Alþingishátiðinni 1930.

Fundur i Sameinuðu Alþingi 1978.
„Vér mótmælum allir“ — Þjóðfundarmál-
verk Gunnlaugs Blöndals er eitt af fáum
myndlistarverkum, sem prýða Alþingis-
húsið.
Ein af hinum eftirsóttu mublum: Ráð-
herrastóll.
aö reisa húsiö sunnarlega á Ingólfstúni,
og haustiö 1879 var byrjaö aö vinna
við húsgrunninn viö Bakarastíg, þar
sem Ingólfsstræti og Bankastræti
mætast nú.
Miklar deilur uröu í blööum og á
þingi um þennan grunn, sem ekki var
notaður, en kostaöi 2.200 krónur. Voru
margir, sem best máttu vita, þeirrar
skoðunar, að Finsen landshöföingi
heföi hindrað byggingu hússins á
Arnarhóli af því aö hann haföi sjálfur
nytjar af túninu og heföi taliö, aö slík
bygging á hólnum mundi skeröa mjög
notagildi þess.
Þegar Bald yfirsmiður kom til lands-
ins, þverneitaöi hann í nafni húsa-
meistarans aö reisa húsiö viö Bakara-
stíginn, þar sem grunnur haföi verið
grafinn. Geröi hann síöan tillögu u.m
staö viö Austurvöll, og reyndust ýmsir
hlynntir því, enda þótt sumir hafi viljaö,
að byggingin stæöi þar sem Hótel Borg
er nú. Bald lét taka grunn nokkru
sunnar en húsiö stendur, en hann
fylltist af vatni. Var þá byrjað í þriöja
sinn, í línu viö Dómkirkjuna, þar sem
þinghúsiö síöan reis. Var keyþtur
kálgaröur Halldórs Kr. Friörikssonar
og fékk hann óspart orö í eyra fyrir aö
hafa selt kálgaröinn dýrt.
Freistandi er aö velta vöngum yfir,
hvernig Reykjavík heföi litiö út, ef
þinghúsiö hefði risið á Arnarhóli, eins
og flestir vildu. Aö vísu eru margar
skrifstofur ráöuneyta umhverfis hólinn
nú á dögum, en vafalaust heföi risiö
þar „háborg landsstjórnarinnar“ meö
allt ööru sniöi og svipur miðborgarinn-
ar oröiö annar. Um 1880 var mjög lítið
byggt á þessum slóöum, og helsta
röksemdin gegn staönum var, aö langt
væri aö sækja þangaö til landsbóka-
safns, sem átti aö vera í þinghúsinu.
Bygging hússins gekk meö ótrúleg-
um hraöa. Tryggvi Gunnarsson annaö-
ist innkaup öll erlendis, steinsmiðir
voru fengnir frá Borgundarhólmi og
kynjasögur fóru af Bald yfirsmiö, svo
aö hann var jafnvel talinn göldróttur.
Verkiö hófst vorið 1880, og 9. júní þaö
ár var lagður hornsteinn. Á honum er
venjuleg upptalning ráöamanna frá
konungi til yfirsmiös, en síðan þessi
setning úr Jóhannesarguöspjalli:
„Sannleikurinn mun gera yöur frjálsa.“
Húsiö varö fokhelt fyrir haustið og
var eftir þaö unniö innan húss, þótt
vetrarhörkur væru meö eindæmum
miklar. Húsiö var tilbúið, þegar 4.
löggefandi þingiö var sett 1. júlí
sumarið 1881, enda þótt sitthvaö væri
ógert á neöri hæöinni, þar sem Lands-
bókasafniö átti aö vera til húsa.
bingsetningin fór fram meö ná-
kvæmlega sama sniöi og hún gerist
enn í dag, nema hvaö Hilmar Finsen
landshöföingi kom fram fyrir hönd
konungs og gegndi því hlutverki, sem
Forseti íslands gegnir nú. Honum þótti
aö vonum tilhlýöilegt aö minnast hins
nýja húss, sem hann taldi......skraut-
legasta og öruggasta hús, er nokkurn
tíma hafi veriö reist á íslandi, landi og
lýö til sóma og niöjum vorum til minnis
um þaö, aö á fyrsta kosningatíma
stjórnarfrelsis hafi Alþingi íslendinga í
samverknaði viö stjórnina haft vilja og
dug til aö framkvæma eins fagurt og
stórkostleg verk.“ Þessara orða Fin-
sens mættu íslendingar minnast, því
þjóöin hefur veriö sorglega áhugalaus
eöa duglaus viö aö reisa veröugar
byggingar yfir æöstu stjórnarstofnanir
lýðveldisins og höfuöborgar þess. í
hvert sinn sem þvílík mannvirki ber á
góma eöa eru teiknuö á blaö, upphefst
allsherjar barlómur, forystumenn
gugna af ótta við kerlingabækur og
ekkert er gert.
Ekki er svo að skilja, að ríkt hafi
samfelldur hátíöarandi á fyrsta þinginu
í nýja húsinu. Kostnaöur viö bygging-
una hafði aö vanda farið nokkuö fram
úr áætlun, og fram komu frumvörp um
fjáraukalög fyrirárin 1880 og 1881, þar
sem meðal annars var veitt þaö fé,
sem á vantaði. Uröu um þau miklar
umræöur, sérstaklega ónýta grunninn
viö Bakarastíg, staösetningu hússins,
hiö „afarháa kálgarösverö", ráöningu á
dönskum en ekki íslenskum yfirsmið
og loks um eins konar verölaunaveit-
íngu til hins danska Balds, sem húsiö
reisti. Keyröi svo um þverbak, aö
Tryggva Gunnarssyni þótti nóg um:
„Þaö er annars leitt, aö þaö skuli veröa
mikið þref um þessa þinghússbygg-
ingu, því hún er svo úr garöi gjörö, aö
landinu er aö henni hinn mesti sómi.“
Alþingishúsinu var frá upphafi ætlaö
aö hýsa einnig Landsbókasafnið.
Benedikt Gröndal skáld segir svo frá í
hinni kunnu lýsingu á Reykjavík alda-
mótaáriö eftir aö hann hefur lýst
húsinu hiö ytra: „Göngum vér þá fyrst
inn um aöaldyrnar og er þá fyrst stór
forstofa, og tvær digrar súlur sívalar,
en bekkir til beggja hliöa. Til hægri
handar er gengið inn í Landsbókasafn-
ið, og er herbergi fyrir framan, þar er
mynd af Magnúsi Eiríkssyni. Þar innar
af er lestrarsalurinn; þar er eitt langt
borð og blekbyttur greyptar í, handa
þeim, er vilja rita; fyrir gaflinum
gagnvart innganginum eru skápar með
orðabókum og öðrum vísindalegum
hjálparmeöulum, og er skáphuröunum
svo illa fyrir komið, aö furöu gegnir.
Stór mynd er á veggnum af Rafni,
hinum fræga stofnanda Fornfræöafé-
lagsins og Landsbókasafnsins (sem
áöur hét Stiftsbókasafn, eins og fyrr er
getið); þessi mynd er olíumynd, og
hafa dætur Rafns gefiö hana. Lands-
bókasafniö er í öllum neöri herbergjum
Alþingishússins, og er hiö einasta safn
hér, sem hefur viöunanlegt húsnæði,
enda eru þar margar góöar og dýrar
bækur, þótt fáir eöa engir noti þær,
þar sem hér er ekkert vísindalíf."
Nokkrum árum eftir aö þetta var
skrifaö, var reist Safnahúsið viö Hverf-
isgötu, en þá var skammt til stofnunar
Háskóla íslands 1911, og hlaut hann
húsaskjól á neöri hæö Alþingishússins.
Þar var meginhluti háskólans meira en
aldarfjóröung, uns háskólabyggingin á
Melunum reis rétt fyrir síöari heims-
ófriöinn. Gegnir furðu, hvernig sú
merka stofnun gat komist af meö svo
SJÁ NÆSTU SÍÐU