Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1980, Blaðsíða 7

okkur þarna í Knapdale Hall. Viö
vorum aö spyrja um refsingu, en okkur
var sagt að viö værum þarna í
refsingarskyni viö Þjóðverja. Viö vor-
um beittir óþverraskap, allt tekiö frá
okkur, gátum ekki rakaö okkur, uröum
aö elda okkar mat sjálfir, en hnífar og
gafflar teknir frá okkur að kvöldi.
Þarna voru Þjóðverjar frá nýlendunum,
S-Afríku, Ástralíu, teknir bara til aö fá
fanga, og þarna var raunar ekkert ætt
aö éta.
Eftir vistina í Skotlandi vorum viö
svo fluttir til Isle of Man aftur. Þar hitti
ég Carl Billich; hann haföi veriö tekinn
í Reykjavík. Þarna vorum viö aftur
komnir með gyöingum, en þarna voru
tvennar fangabúöir, fyrir Þjóöverja
oem höföu veriö teknir erlendis og hins
vegar brezkir fasistar. Þessar búðir
voru kallaðar 18b, en þar vorum við
ekki lengi og vorum sendir til Ramsey
á sömu eyju. Þar var vistin skárri og
ekki eins líkt því aö vera í fangabúðum.
Þar stofnuöum viö verkstæöi til aö
framleiða leikföng, viö Kurt Blumen-
stein."
Skjaldarmerki Knauf-ættarinnar.
„Voru einhver efni til aö stofna
slíka verksmiöju þarna í Ramsey?“
„Þaö var ekkert til, viö keyptum
rafmagnsmótor sem var tvö og hálft
hestafl. Efni fengum viö einnig til aö
smíöa úr vélar. Eftir aö hafa smíðað
sög og komið okkur upp rennibekk
hófst framleiðslan. Viö vorum þarna á
tveimur hæöum í all' stóru húsi og
byrjuðum á því að smíöa litla vörubíla
og alls kyns dýr fyrir jólin. Þarna var
listmálari, sem málaöi gripina fagur-
lega, og heildsali, breskur, sem þarna
var í vist gat selt allt sem viö
framleiddum, hann sagöi okkur aö
framleiöa eins mikiö og viö gætum,
þaö var auðvitaö vöruskortur í landinu
allt kapp var lagt á hergagnafram-
leiðslu. Fyrir þetta fengum viö þrjátíu
shillinga á viku og gátum keypt okkur
ýmsar prívatvörur, bjór og fleira.
Félagslífið var nokkuð gott, fangarnir
héldu þar uppi hljómsveit og var Carl
Billich hljómsveitarstjóri, mér er líka
minnisstæður verksmiöjueigandi einn,
Hans Netz aö nafni, hann framleiddi
kventöskur, örlátur og fínn maöur.
Hann var góöur fiðluleikari. Þarna í
Ramsey samdi Billich lagiö sitt góöa
Sandmann wenn es Abend wird (Óli
lokbrá). Þaö var alltaf kveöjulagiö á
knæpunni sem viö höfðum. Okkur
skorti ekki öl þarna, fengum fullan bíl
vikulega bæöi af Bass og Guinnes."
„Hversu margt fólk var þarna?“
„Viö vorum 160 í Ramsey, þar af
vorum viö tíu sem unnum í leikfanga-
verksmiöjunni. En brátt fór aö fækka,
því aö 1944 voru margir sendir brott í
fangaskiptum: Hásler til Þýskalands,
Carl Billich til Vínarborgar, en viö sem
eftir vorum, dvöldum í Ramsey til
stríðsloka en þá fórum viö til Port Erin
á sömu eyju og þaöan til London í júlí
1945.“
„Var ekki hugurinn kominn hálfa
leiö heim þegar þangaö var komiö?“
„Jú, sannarlega, en ekki dugöi það,
því viö fengum ekki heimfararleyfi hjá
dómsmálaráðuneytinu. Bretar sóttu
um þaö fyrir okkur, en þeir höföu lofað
okkur aö senda okkur til íslands.
Þáverandi dómsmálaráöherra neit-
aöi og Bretar sóttu um aftur, en fengu
enn neitun. Og við fengum þær
upplýsingar, aö viö yröum sendir til
Þýskalands og lögöum af staö tólfta
desember 1945, níu manns, allir
kvæntir menn á íslandi, sem áttu þar'
sín heimili og sitt fólk. Breski herinn
var látinn fylgja okkur alla leiö, frá
Dover til Calais, gegnum Belgíu til
Hamborgar. Eymdin var gífurleg í
Hamborg og ég svaf þar í loftvarnar-
byrgi og fékk matarskammt til þriggja
daga. Þá kynntist ég Þjóðverja, ágæt-
um manni og viö fórum í skógarhöggs-
vinnu 20 kílómetra frá borginni. Þar
fékk ég ekki aö vera en var fluttur á
minn fæðingarhrepp í Turingen og hóf
þar aö starfa hjá frænda mínum í
Kölleta; kom þar á afmælisdaginn
minn 28. mars 1946. Það var svo ekki
fyrr en undir jól 1948 sem ég kom til
ísafjaröar, eöa eftir sjö og hálfs árs
útlegö, og var illa tekiö af yfirvöldum,
meöhöndlaöur eins og stríösglæpa-
maöur, en kominn heim.“
Og ég lýk þessu meö því aö spyrja
Walter Knauf hvernig tilfinning þaö
hafi veriö aö vera kominn heim heilu
og höldnu eftir allar þessar þrenging-
ar.
„Þaö var ekki nema eitt Guöi sé lof
aö vera kominn aftur heim.“
HLieiH DE LARKOeHA
PLAYSJ.S.BAeH
eoncerto in the
Italian Style
French Suite No.6'
Fantasiain
e minor
EnglishSuite No.2,k: M
j . '
/ - i,'} / 'ækLS > >
HLJÓM-
PLÖTUR
Spánverjar hafa jafnan átt frábæra
tónlistarmenn. Á þessari öld hefir senni-
lega enginn oröið jafnkunnur og cello-
leikarinn heimsfrægi Pablo Casals. ís-
lenskir tónlistarunnendur hafa átt því
láni aö fagna aö hingað hafa komið
úrvalsgóöir listamenn frá Spáni, ég get
ekki stillt mig um aö nefna Gaspar
Cassado, sem lék hér á vegum tón-
listarfélagsins fyrir nokkrum árum, því
miöur er fátt til af upptökum meö
honum. Önnur nöfn sem í hugann koma
eru Victoria de los Angeles og Raphael
de Burgos, sem hefir stjórnaö hér
nokkrum tónleikum og aö síöustu Alicia
de Larrocha, sem kom hér síðast á
Listahátíð í vor og sem hér verður aö
nokkru getið.
Þess er fyrst aö geta aö hún hefir
verið mikiö í sviösljósinu síðasta ára-
tuginn og þaö meö réttu. Hún hefir fariö
vítt um og haldiö tónleika og hvarvetna
vel fagnað, aö sjálfsögðu hefir hún
leikiö mikiö spánska píanótónlist, en
jafnframt hefir hún leikiö verk eftir hin
ólíkustu tónskáld fyrri alda og er þar
fyrst aö nefna H.S. Bach, sem hér
verður nánar getið um, Mozart, Beet-
hoven, rómantísku tónskáldin Chopin,
Schumann, Grieg, Mendelssohn, þá má
nefna Ravel og landa hennar Manuel de
Falla, Granados, Albeniz og er þá
tæpast allt taliö. Þaö er hljómplötufyr-
irtækiö Decca sem einkum hefir gefið út
verk leikin af henni, eftir ofangreind
tónskáld og skal þeirra nú stuttlega
getið. Hún hefir leikiö Iberia og fleiri
verk eftir Albeniz og fengiö mjög góöa
dóma fyrir og hljóöritunin gerir sitt til aö
koma öllu til skila. Þaö er Decca SXL
6585/7 eöa London 2235, sem á aö
biöja um, ef menn fýsir aö kynnast
túlkun hennar á þessum verkum. Þá má
nefna 2 plötur meö verkum eftir de
Falla, Nætur í göröum Spánar og El
amor brujo og fleiri eftir fyrir píanó og
það er Decca SXL 6258 (Nætur í
göröum Spánar og píanókonsert nr. 2
eftir Chopin) og Decca SXL 6683
píanóverkin sem aö ofan getur. Þá má
nefna aö Larrocha hefir leikið sónötur
eftir Mozart inn á hljómplötur og til
viðbótar eru þar verk eftir J.S. Bach,
kantata eftir Bach í píanóútsetningu
eftir Cohen o.fl. í umsögn um leik
hennar í píanósónötum Mozarts er svo
aö oröi komist aö hljóöfæriö syngi
eins og næturgali, og enn er þaö
Decca SXL 6865. Tvær aðrar plötur þar
sem Larrocha leikur Mozart er ástæöa
til aö nefna, því aö þær standa
framarlega í rööinni þegar hugaö er að
þeim verkum sem þar er aö finna. Þetta
eru sónötur og fantasíur eftir Mozart og
Bach-Busoni: Chaconne og Andante og
tilbrigði eftir Haydn báöar plöturnar eru
mjög vel leiknar og prýðilega hlóðritað-
ar, Decca SXL 6669 og Decca SXL
6784. Ekki skal undan draga aö, geta
um hvernig hún leikur Beethoven og
nefna píanókonsert nr. 5, keisarakon-
sertinn, hljómsveitarstjórinn er Zubin
Metha og hljómsveitin er Los Angeles
Philharmonic Orchestra, svo aö ekki er
valið af verri. endanum. í umsögn um
þessa plötu er einkum dáöst aö með
hvaö miklum þrótti og glæsileik hún
sþili fyrsta og síöasta þáttinn, en minna
látiö af aö það Ijóöræna í verkinu komi
til skila, en hljóðritunin er mjög góð og
hvergi skortir hinn ytri glæsileik, þaö er
Decca SXL 6899, sem á aö biöja um. Sp
hljómplata sem verst hefir tekist er þar
sem hún leikur verk eftir Grieg og
Mendelssohn og er því mest um kennt
að hljóöritunin sé verri en skyldi —
Decca SXL 6528. Betur hefir til tekist
meö útgáfu á verkum eftir Schumann.
Þar leikur hún Kreislerana auk minni
verka og hlýtur mjög góöa dóma fyrir,
en þar er viö mikla snillinga aö kepþa,
t.a.m. í Kreisleriana, því aö þeir Horow-
itz og Rubinstein hafa báöir leikið þetta
verk á hljómþlötur og báöir taldir hafa
vinninginn yfir Larrocha hver á sinn
hátt. Áöur er getið um upþtöku af
þíanókonsert Choþins nr. 2, en aö auki
má nefna plötu þar sem Larrocha leikur
prelúdíurnar og Berceuse, en þar eru
aðrir sem standa henni framar svo sem
Pollini og Perahia, engu aö síður vitnar
þessi plata um hið persónulega í leik
hennar, Ijóöræna fegurð og mikil tilþrif,
Decca SXL 6733. Þessi upptalning
veröur þá ekki lengri, en að síöustu
verður getiö stuttlega um plötu þar sem
hún leikur eingöngu verk eftir J.S. Bach,
en þaö eru ítalski konsertinn frönsk
svíta nr. 6, fantasía í c-moll og ensk
svíta nr. 2, Decca SXL 6545. Hér kemur
skýrt fram hin persónulega meöferö
hennar á þessum verkum, hún er
ófeimin viö aö láta píanóið líkja eftir
harpsichordinu í tónmyndun og víst er
aö þessi plata er kærkomin þeim sem
fellur vel aö heyra tónlist Bachs leikna á
nútímahljóðfæri.
Aöalgeir
Kristjánsson
skrifar um