Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1980, Blaðsíða 14

Islenskum
titilberum
fjölgar
íslenskum titilhöfum í skák hefur
fjölgaö til mikilla muna upp á
síökastiö og eru nú orönir sjö.
Fyrstur íslendinga til þess að fá
alþjóölegan meistaratitil frá
alþjóöaskáksambandinu var Friörik
Ólafsson, áriö 1956, eftir frábæran
og óvæntan árangur á alþjóöamót-
inu í Hastings. Friörik var síöan
sæmdur stórmeistaratitli áriö 1958
eftir frækinn árangur á millisvæöa-
mótinu í Portoroz. Næstur til þess
aö ná alþjóölegum meistaratitli var
Ingi R. Jóhannsson, áriö 1963, og
síöan Guömundur Sigurjónsson sjö
árum síðar. Guömundur varö síöan
stórmeistari 1975.
Síöustu árin hafa íslenskir skákmenn
hins vegar margir hverjir verið mjög
duglegir viö aö sækja erlend mót, sem
hafa gefið möguleika á titlum og
árangurinn síöan hefur heldur ekki látið
á sér standa. Helgi Ólafsson og Margeir
Pétursson uröu alþjóölegir meistarar
1978, Jón L. Árnason 1979 og Haukur
Angantýsson fær sinn titil staöfestan á
þingi alþjóðaskáksambandsins á Möltu
eftir nokkrar vikur.
Fyrir stuttu hóaði Skáksamband ís-
lands titilhöfunum saman á skákmót í
Kópavogi og bauð auk þess íslands-
meistaranum, Jóhanni Hjartarsyni. Því
miöur forfölluöust þeir Haukur og Jón,
en engu aö síöur var mótiö mjög
skemmtilegt, ekki síst fyirir þátttöku
Inga R., sem hefur teflt sáralítiö upp á
Skýrsla starfs-
manns nr. 15
Framhald af bls. 13
gólfinu og þá bíö ég ekki í vöxtinn. Sá meö
Leiserbyssuna sagöi: Ef kerran er fjarstýrö
held ég ég fari aö koma mér heim til
Möggu. Hún getur þá fariö af staö hvenær
sem er. Hnúöar höföu þegar myndast þar
sem byssan haföi skoriö gleriö.
Daginn eftir fóru þrír menn saman inn i
lyftuna sem stóö enn opin. Þeir tóku meö
sér stóran súrefniskút og grímur. Nokkur
stund leið svo aö ekkert annaö bar til
tíöinda, þá fyllti hvít birta lyftuklefann og
dyrnar lokuöust. Hann var enn kyrrstæöur
nokkur augnablik, svo var birtan blá og
hann fór af staö. Þeir sáu vel út um snittiö,
grindverkiö, skýliö og vinnufélaga sína,
meðan þeir voru utan disksins, því næst
var heill veggur handan gluggans. Lyftan
staönæmdist í yfirbyggingunni og huröin
rann til hliöar og hvarf. Allt var sem fyrr
nema nú var salurinn lýstur upp meö
samskonar Ijósi og var í stöplinum. Þeir
grandskoðuðu salinn og komust þó ekki
lengra en fyrirrennari þeirra hafði gert
daginn áöur. Svo stigu þeir inn í lyftuna í
þeirri von aö hún flytti þá út eöa niöur í
vélarhúsiö sem þeir töldu vera undir
gólfinu. Hún hreyföist ekki. Þeir gáfust upp
á að bíöa og fóru í nýja könnunarferð um
salinn. Við glugga biöu menn eftir merki
frá þeim aö opna þeim leiö út. Þeir
einbeittu sér allir þrír aö skýlinu viö
vegginn. Fóru um þaö höndum hátt og lágt
en fundu þó enga missmíð.
Ljósiö slokknaði í salnum, þeir gengu
fram á gólfið og biöu þess sem verkast
vildi, sáu allvel til. Skyndilega seig framhliö
skýlisins niöur í gólfiö, hratt og meö lágu
suöi, þeir störöu á þaö allir sem einn. Það
var greinileg mannsmynd á því sem fyrir
augu þeirra bar, hvíldi í grópum í skýlinu,
silfurlit, útlimamjó og jafnbola, milli
grannra heröa var uppmjótt höfuö með
síökastið. Ingi hefur þó jafnan fylgst vel
meö tíöindum í skákheiminum og var
aö auki talinn best lesinn íslenskra
skákmanna hér fyrr á árum. Þaö var því
forvitnilegt að sjá hvernig honum myndi
reiða af í keppni viö menn sem tefla allt
aö hundrað kappskákir á ári þegar allt
er talið meö. Tímakerfiö á mótinu var
allóvenjulegt, tefldir voru þrjátíu leikir á
einni og hálfri klukkustund, sem verður
aö teljast mjög skaplegt á helgarmóti,
en síðan höföu menn aöeins hálftíma til
aö Ijúka skákinni. Þessi tímamörk hafa
veriö notuö á helgarmótum tímaritsins
Skákar í sumar og á hálftímanum hefur
margt meistaraverkið eyöilagst. Skák
dagsins í dag, sem er frá mótinu í
Kópavogi, veröur því auövitaö aö skoö-
ast í Ijósi þessa. Þaö er Helgi Ólafsson,
sem hefur verið hlutskarpastur á helg-
armótunum, sem stýrir hvítu mönnun-
um, en Ingi R. hefur svart.
Þaö kom í Ijós aö Ingi heldur enn
tryggö viö Tarrasch-vörnina í drottn-
ingarbragöi. Aö þessu sinni valdi hann
þó heidur óvenjulegt afbrigði, 6.... c4!7
en þaö tefldu og rannsökuöu nokkrir
sænskir meistarar fyrir nokkrum ára-
tugum, en nú er þaö orðið ákaflega
fáséð og taliö óhagstætt svörtum.
10.... Bg4l? var síöan önnur athygl-
isverö tilraun til þess aö slá ryki í augu
Heiga og þaö má raunar segja aö það
hafi tekist. í 12. leik var reynandi fyrir
hann aö leika 12. Rc5l? en eftir þann
leik telur Larsen hvít standa mun betur.
Svartur getur þó svaraö þeim leik meö
12. . . . Hb8 og staöan er óljós.
í 13. leik var tvímælalaust varlegra
fyrir hvít aö ieika 13. Dxc4 og staöan er
í jafnvægi eftir 13.. . . Bxf3, 14. Bxf3 —
Rxd4, 15. Bg2 — Hc8. (Gligoric —
Stahlberg, einvígi í Júgóslavíu 1948).
Eftir 13.... Dd5 virtist hvítur í miklum
erfiöleikum, en Helgi fann skemmtilega
lausn, 14. Dc2! í framhaldinu heföi Ingi
síöan betur reynt aö halda stööunni
meö 14. . . . h6 eöa 14. . . . Hfd8!?, því í
mörgum svörtum deplum í staö ásýndar.
Veran steig fram og þaö merlaöi á
líkamann eins og hreistur. Slagaöi og lyfti
öörum handleggnum til aö halda jafnvægi.
Mennirnir þrír hreyföu sig ekki, svo gaf
einn þeirra félögum þeirra utan viö
gluggann merki meö sendi um aö aöhafast
ekkert og veran haföi numiö staðar. Hún
fór aftur af stað og nú í hálfhring, rétti út
sama handlegg og staönæmdist. Vél-
menni, hvíslaði einn mannanna. Eða Ky-
borgari, sagöi annar. Manni getur dottiö
margt í hug viö aö skoöa þessa glugga.
Veran virtist engan gaum gefa þeim. Hún
fór enn af staö og stefndi nú nokkurn
veginn beint á stokkinn á gólfinu. Þá gaf
sá sami aftur merki til þeirra viö gluggann
og þeir tóku þegar aö skera úr rúðu.
Mennirnir þrír hlupu inn í lyftuna, eins og í
fyrra sinniö þegar farið var aö eiga viö
rúöur disksins fór lyftan af staö. En ekki
fyrr en þeir höfðu séö hliöar stokksins
hverfa meö sama hætti og framhlið
skýlisins haföi gert, þann silfraða standa
Viö hliöina á útafliggjandi tröllslegri
mannsmynd nema ekkert höfuö, móbrúnn
skrokkur með fætur tvo og handleggi,
a.m.k. fjórir metrar á lengd. Þeir sáu þetta
í gegnum gagnsæja lokuna meöan birtan
var hvít og varð svo blá og á hvorugum
hreyfing þegar lyftan fór niöur úr gólfinu.
Staðnæmdist meö venjulegu móti og þar
meö lauk síöustu mannaferö um þetta
farartæki. Mennirnir á pallinum hættu
aðgeröum sínum þegar þeir sáu aö
mennirnir voru hólpnir og aö sá silfraöi fór
meö sama afkáralega göngulagi aftur aö
skýli sínu, allt varö sem fyrr séö inn um
gluggann.
Prófessor Jerome Solferich, sem hvarf
með disknum daginn eftir, átti sér forsögu
sem vert er aö rekja í stuttu máli.
Sagnfræðingur sem komiö haföi sér upp
kenningu um fljúgandi furöuhluti og oft var
leitaö til um skýringar á fyrirbærunum
þegar þörf kraföist. Hann fékk vegabróf
r-------------------
SKAK
______________________________/
Margeir Pétursson
endataflinu sem kom upp eftir hinn
skemmtilega millileik 15. Rg5! stóö
hvítur greinilega betur vegna frípeðsins
og biskupaparsins.
Ingi var þó alls ekki dauöur úr öllum
æöum og í 21. leik er d-peö hvíts var
farið að veröa mjög ógnvekjandi brá
hann á það ráð aö gefa peö fyrir nokkur
mótfæri. í 26. leik var Helgi síöan allt of
fljótur á sér er hann hirti peöiö á b7 í
staö þess aö leika hinum nauösynlega
varnarleik 26. Hf1! sem heföi tryggt
honum áframhaldandi liösyfirburði.
26.... f4! kom hvítum í opna skjöldu
inn á svæöiö í krafti sérþekkingar sinnar.
Solferich hélt því fram aö hann heföi átt
mót viö geimbúa í fljúgandi disk og jafnvel
feröast meö slíku farartæki; menningar-
legur maöur og í sálfarslegu jafnvægi.
Kenning hans var sú aö á því skeiði sem
þróunarsaga mannsins spannar, milljón
árum eöa þar um bil, heföi aö minnsta
kosti eitt menningarskeiö gengið yfir auk
þess sem viö nú lifum og nær um tíu
þúsund ár aftur í tímann. Á því skeiöi heföi
mikiö land veriö á nokkrum hluta þess
svæöis þar sem nú er Kyrrahaf og annaö í
Atlantshafi litlu minna, landrek hefur breitt
þessum svæöum verulega í millitíðinni.
Menning þessi dafnaöi á landi því sem í
Kyrrahafi var og einnig í Suöur Ameríku og
á Suðurskautslandinu. Jöröin var á þessu
skeiöi lóörétt á öxli sínum eins og aörar
reikistjörnur og því heitara þá þar sem nú
er kalt. Samkvæmt kenningu Solferich var
menning Kyrrahafslandsins Sanac komin
á þaö stig aö íbúarnir gátu ferðast milli
stjarna í sólkerfi okkar. Umhverfis jöröina
gengu þá tvö tungl, taldi prófessorinn.
Svo geröist þaö, annað hvort fyrir
handvömm manna eöa náttúrulögmál, að
hiö minna tungliö dógst inn í aðdráttarsvið
jaröarinnar og rakst á hana. Viö árekstur-
inn skekktist jöröin á öxli sínum og
menning Sanac leiö undir lok, landiö sökk
aö mestu og veður spilltust annars staðar
þar sem hún haföi skotiö rótum. Prófessor
Solferich bendir þessu til sönnunar á
sögusagnir um heimsslit sem leitt hafi af
flóöi og fyrirfinnast meöal indjána í Suður
Ameríku, við Miðjaröarhaf og miklu víöar.
Þetta dæmi og mörg önnur sem hníga aö
því að sanna sömu kenningu má finna í
bók hans. Ferö aö rótum sögunnar.
Sagnfræðingurinn telur sem sé aö helstu
leyndardóma okkar menningarskeiös
megi rekja til dulinna afskipta manna frá
hinu fyrra skeiöi. Þá komna utan úr
sólkerfinu þar sem nýlendur hafi veriö
komnar á rekspöl þegar Sanac leiö undir
og í tímahrakinu varö staðan allt annaö
en auðtefld. í 28. leik tók Ingi þann kost
að taka skiptamun, en í stööunni
leyndist þvingaður vinningur:
Staðan eftir 28. leik hvíts, He1
Nú gat Ingi unnið meö 28. . . . gxf2!,
29. Hxe5 — Hg6+ o.s.frv.
Eftir 30 leiki þegar tímamörkunum
var náö kom í Ijós aö hvítur haföi
öflugar bætur fyrir skiptamuninn, tvö
peö auk þess sem svarti hrókurinn á d6
var ákaflega lítilvirkur. Ingi gaf skipta-
muninn til baka fyrir peö, líklega ekki
lakara en hvaö annaö, en lokin tefldi
Helgi af miklu öryggi og nýtti sér
umframpeöið til sigurs.
Ákaflega spennandi skák þar sem
báðir teflendur lögðu sitt af mörkum.
10.... Bg4!? er athyglisvert framlag til
teóríunnar.
Hvítt: Helgi Ólafsson
Svart: Ingi R. Jóhannsson.
Tarrasch-vörn, sænska afbrigöið.
1. d4 — d5, 2. c4 — e6, 3. Rc3 — c5,
4. cxd5 — exd5, 5. Rf3 — Rc6, 6. g3 —
c4, 7. Bg2 — Bb4, 8. 0-0 — Rge7, 9. e4
— dxe4, 10. Rxe4 — Bg4, 11. a3 —
Ba5, 12. Da4 — 0-0, 13. Hd1 — Dd5,
14. Dc2 — Bxf3, 15. Rg5 — Df5, 16.
Dxf5 — Rxf5, 17. Rxf3 — Bb6, 18. d5
— Ra5, 19. Bf4 — Rb3, 20. Hab1 —
Had8, 21. Bf1 — Rd6, 22. Bxd6 —
Hxd6, 23. Bxc4 — Rc5, 24. He1 — f5,
25. He7 — Re4, 26. Hxb7 — f4, 27.Kg2
— fxg3, 28. He1 — Rc5, 29. Hxb6 —
axb6, 30. fxg3 — Hc8, 31. Rd4 — Re4,
32. Ba6 — He8, 33. Bb5 — He5, 34.
Rf3 — Hexd5, 35. Bc4 — Rf6, 36. Bxd5
— Hxd5, 37. Hc1 — Hb5, 38. b4 —
Hd5, 39. Kf2 — Re4+, 40. Ke3 — Rd6,
41. a4 — Kf7, 42. Hc6 — b5, 43. axb5
— Rxb5, 44. Ke4 — Hd1, 45. Hc5 —
Rd6+, 46. Ke5 — Ke7, 47. Hc7+ — Kf8,
48. Ke6 — Re8, 49. Hd7 — Hc1, 50.
Hd8 — Hc7, 51. Re5 — He7+, 52. Kd5
— Hb7, 53. Ke5 — Ke7, 54. Rc6+ —
Kf7, 55. Ha8 — Kf8, 56. b5 — h5, 57.
b6 — g5, 58. Ha7 og svartur gafst upp.
lok og lífsskilyröi uröu öll mun lakari á
jöröinni og varöi um hríö.
Víst er aö sögusögnum um fljúgandi
furðuhluti svipar hverri til annarrar um
margt, einkum þaö er varöar verur þær
eöa vélmenni sem slík farartæki eru talin
hýsa. Því var þaö aö leitað var til
prófessors Solferich þegar menn stóöu í
þeim sporum sem nú hefur veriö greint frá.
Og til hans af ástæöum sem nú ættu aö
liggja fyrir. Prófessorinn haföi þegar á
takteinum útlistingu á reglubundnum sjálf-
virkum flutningi súrefnisríkra jaröefna til
heimabyggöar geimbúa aö bæta þeim
uppi skort á því efni sem mun vera fágætt
í sólkerfinu. Farartækin eru knúin, aö sögn
hans, meö einföldum hætti, af einskonar
rafli sem ýmist vinnur gegn eöa meö
aödráttarafli og þurfa því svo lítið viöhald
aö eitt vélmenni getur haldiö því úti. Sá
silfurliti. Tölvubúnaöur hans sér einnig um
aö stýra grjótpálnum móbrúna í þeim mæli
sem hann ekki gerir þaö sjálfur.
Svo mörg eru þau orö. En hvarf hins
skelegga útleggingamanns á torræö fyrir-
bæri veröur ekki leitt á fræöilegri grund-
völl en þann aö ég get kankvíslegs bross
hins silfurhærða öldungs er hann haföi
flutt okkur í stööinni í Eldhrauni fyrirlestur
um kenningu sína og gekk í fararbroddi aö
disknum. Hann haföi fengiö leyfi til aö fara
einn um borö.
Hann steig inn í lyftuna, innilega mann-
úðlegur á svip og aö vörmu spori hafði hvít
birtan umlukið hann og klefinn lokaöist.
Hvinurinn hófst nærri því á sömu andrá.
Öll tæki á svæöinu uröu þegar óvirk, þaö
staðfestum viö síöar hvert fyrir öðru. Viö
náðum aö fjarlægja okkur nokkra tugi
metra frá disknum en þá var hvinurinn
orðinn aö þyt sem geröi aö viö köstuöum
okkur til jaröar þar sem viö stóðum. Ég
varö máttvana meö öllu. Sá hvítt Ijósleiftr-
iö og heyröi brakiö þegar diskurinn steig
hægt upp í gegnum þakiö.