Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1983, Blaðsíða 12

Afbrigðilegt veðurfar í heiminum
Vetrarbrimiö sleikir utan húsaröö á strandbyggð í Kaliforníu.
Flód, hrirfilrindar
Hvirfilvindur hefur valdið skemmdum í kirkju á Tahiti. Járnarusl allt í
kring.
í sunnanverðri
Afríku, í Botswana, Zimbabwe,
Zambíu, Angola og Mozambique
valda þurrkar miklum hörmung-
um, og þeir eru taldir hinir
verstu í sögu þessa hluta álfunn-
ar. Skepnur hafa drepizt tugþús-
undum saman, uppskera hefur
minnkaö um þriöjung og mann-
fellir vofir yfir.
Þurrkar hjrá 15 fylki af 22 í
Indlandi, yfir 20 milljónir hekt-
ara lands eru að sviðna, en þar
búa yfir 260 milljónir manna.
Verst hefur þó ástandið orðið í
fylkinu Tamil Nadu, sunnarlega
í landinu, þar sem gallon af
vatni kostar einn dollara. í
Madras, þar sem þurrkar eru
venjulegt vandamál, eru þeir
sagðir nú hinir verstu í manna
minnurn.
Ógurlegir þurrkar hafa verið í
Ástralíu, hinir verstu síðan
hvítir menn hófu landnám þar
fyrir tveim öldum. Nokkurt heil-
næmt regn gerði þó hlé á löngu
þurrkaskeiði seinni hluta
marzmánaðar, en þó ekki fyrr
en skógareldar höfðu geisað í
Viktóríufylki og Suður-Ástralíu,
sem kostuðu 72 menn lífið og
8.000 heimili sín. 87 milljónir
fjár og 15 milljónir nautgripa
eru enn i hættu vegna þurrk-
anna.
Á þessu ári hafa orðið þurrk-
ar á óvenjulegum stöðum á vest-
anverðu Kyrrahafi, til dæmis á
Jövu og suðureyjum Filippseyja,
þar sem yfirleitt rignir meira en
nóg. Regnið hefur haldið í aust-
urátt. Á svæðinu umhverfis Ta-
hítí gerðu skaðvænlegir hvirf-
ilvindar vart við sig síðla árs í
fyrra og héldu því áfram fram í
apríl. Enn austar var hvassvirði
með rigningu á vesturströnd
Norður- og Suður-Ameríku. í
Bandaríkjunum náði það inn í
landið og olli flóði í Great Salt
Lake, æddi frá Kyrrahafi inn í
Mexíkóflóa og hellti sér yfir
Louisíana og önnur ríki við fló-
ann og réðist síðan á austur-
ströndina. Á einni helgi um
miðjan apríl varð metrigning
með roki í New York-borg og 66
sm snjór hlóðst á Vermont-fjall.
Flóðin í apríl í Louisíana,
Mississippi og Alabama, sem
fylgdu í kjölfar mikils vatna-
gangs um veturinn, kostuðu að
minnsta kosti tíu manns lífið og
neyddu 60.000 manns til að yfir-
gefa heimili sín. Á vesturströnd-
inni, þar sem meira en tugur
manns týndi lífi, var ofviðri með
rigningu og fágætum fellibylj-
um til áréttingar. Tjón varð gíf-
urlegt og meðal annars í mið-
borg Los Angeles.
Eyðileggingin í Suður-Amer-
íku var að minnsta kosti ekki
minni. í Ecuador urðu mestu
flóð á þessari öld og heilar borg-
ir voru einangraðar. í Perú
skemmdust 85 þjóðvegir mjög af
skriðuföllum, og ansjósurnar
hurfu af Perúmiðum.
„Barnið“ í Kyrrahafinu
Á bak við allt þetta að því er
virðist tilviljanakennda og með
sanni furðulega veðurfar er þó
mynstur — margþætt og flókið
kerfi strauma, þverstrauma,
vinda, hæða og lægða. Það er
svo flókið, að vísindamenn eru
nú aðeins að byrja að gera sér
grein fyrir því. Og þeir eru held-
ur ekki allir sammála um gildi
fyrstu lauslegu niðurstaðanna.
En engu að síður telja þeir
óhætt að skella miklu af skuld-
inni vegna þessara veðurham-
fara á meginhaf, sem ekki á
skilið það nafn, er það ber,
Kyrrahaf. Nánar tiltekið eiga
vísindamenn þá sérstaklega við
stóra bletti af hlýjum sjó í haf-
inu, en það fyrirbæri hefur einn-
ig hlotið rangnefni og er kallað
„E1 Nino“, sem er spænska og
þýðir barnið.
„EI ninjóin" eru eiginlega ekki
svo sjaldgæf fyrirbæri eða svo
finnst vísindamönnum eftir að
hafa kannað þau í 30 ár, sem eru
tiltölulega skammur tími. Á um
það bil fimm ára fresti tekur
loftvogin að falla á Suðaustur-
Kyrrahafi, staðvindar lognast
út af og á dularfullan hátt fara
svæði með hlýjum sjó að mynd-
ast úti fyrir strönd Perú. Þar
sem þessir volgu „blettir" koma
yfirleitt í ljós um jólaleytið,
skírðu fiskimenn frá Perú þá
eftir Jesúbarninu. Venjulegt „el
ninjó" gerir ekki mikið meira en
að breyta samsetningu þeirra
fisktegunda, sem hafast við í
litlum hluta Kyrrahafsins. Til
dæmis hverfa ansjósurnar, en í
staðinn koma torfur af túnfiski.
En þó skeður það stundum, að
„e! ninjó" tekur að ólmast og
gerist heitari og stærri en
venjulega. Það átti sér stað um
„el ninjó“ 1972, sem eyðilagði
nær alveg ansjósuiðnað Perú og
hið sama endurtók sig 1976.
Fornleifafræðingurinn Michael
Mosley frá Chicagó kennir jafn-
vel örlagaríku „el ninjó" um fall
forns konungdæmis í Perú um
1100 fyrir Krist. Hann telur, að
flóð, sem það hafi valdið, hafi
eyðilagt hið vandaða áveitu-
kerfi, sem Chimu-þjóðflokkur-
inn hafi komið sér upp til að
vökva hinn þurra jarðveg. Þetta
olli mikilli hungursneyð, sem
dró úr viðnámsþrótti þjóðarinn-
ar gegn innrás að sunnan.
Þó að það velti ekki neinu
konungdæmi að þessu sinni, var
þó fyrirbærið núna á árinu með-
al hinna meiriháttar. Og vís-
indamenn eru nú nokkru nær,
hvað það sé, sem geri venjulegt
„el ninjó" svo óstýrilátt. Svo
virðist nefnilega sem barn þessa
árs hafi bara verið að líkja eftir
foreldrum sínum: Kyrrahafið og
loftið yfir því höfðu einnig ólæti
í frammi.
Einu eða tveimur stigum
hlýrra á stóru svæði
Upplýsingar, sem bárust í maí
1982, frá gervihnöttum, farskip-
um og duflum, gáfu til kynna, að
allt miðbaugsbeltið á Indlands-
hafi og Kyrrahafi, sem næmi tíu
breiddargráðum í norður og suð-
ur, væri um einu til tveimur
stigum á Fahrenheit hlýrra en
venjulega. Þetta hefði að öðru
jöfnu verið eðlileg hliðaráhrif
frá „el ninjó“ — en nú var það
sjö mánuðum fyrir tímann. Veð-
urfræðingar ypptu öxlum og
kváðu þetta vera eins og þegar
um „el ninjó“ væri að ræða. En í
júní tóku þeir eftir öðrum
12