Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1983, Blaðsíða 9

Höfundur texta: Halldór Björn Runólfsson, listfræðingur. Útgefandi: Bókaútgáfan Lögberg og Listasafn ASÍ
Verur í
manns’
mynd, mad-
urinn án
per-
sónulegra
sérkenna,
hefur verid
algengasti
efniviður Jó-
hanns.
Eva í Paradís, 1956,
leyti sem Jóhann dvaldist
þar var málarinn Otto Dix.
Hann var aðalboðari hinnar
nýju hlutlægni í þýskri list
Weimar-lýðveldisins og
einnig prófessor við Aka-
demíið í Dresden á árunum
1927-33.
Hið kaldranalega og vél-
ræna raunsæi Dix og önnur
sú list, sem bar svipmót
hinna stöðugu þrenginga
þýska lýðveldisins, hafði lítil
áhrif á Jóhann. Hann virðist
fremur hafa verið mótfallinn
þeirri ströngu þjóðfélagslegu
höfðun sem lýsti sér í verk-
um af þessum toga. Það er
ofur skiljanlegt þegar haft er
í huga úr hvaða samfélagi
hann var sprottinn. Þó getur
verið að hin almenna and-
staða á þessum árum gegn
huglægri og óhlutbundinni
list hafi eitthvað mótað af-
stöðu Jóhanns til abstrak-
sjónar. Reyndar er express-
ionismi hans eins laus við
huglægni og slík list getur
verið, enda aðhylltist lista-
maðurinn aldrei stefnuna
þrátt fyrir öll þau gildi sem
hann tileinkaði sér úr henni.
Eflaust hafa kennarar Jó-
hanns á Akdemíinu, im-
pressionistar af þýska skól-
anum, hvatt hann til að
ganga ótrauðan hina per-
sónulegu leið, utan við tíma-
bundnar stefnur. Sem úr-
valsnemandi, Meisterschúl-
er, síðasta árið í Dresden
lagði Jóhann meira kapp á
að móta sína eigin list, agaða
og yfirvegaða, en eltast við
þýskar stefnur. Reyndar
hafði veturinn sem hann
dvaldist á Islandi, áður en
hann lauk námi, haft heilla-
drjúg áhrif á frekari mótun
hans.
kom það skýrar fram en í list
þess hóps sem kenndi sig við
„Brúna“ og starfaði í borg-
inni Dresden, höfuðstað
Saxlands. Það var í Dresden
fremur en Berlín að þýsk
nútímalist leit dagsins ljós.
Þótt tímar væru breyttir
þegar Jóhann hélt þangað til
náms sveif andi expression-
ismans enn yfir vötnum. Byr
undir báða vængi fékk stefn-
an með komu austurríska
málarans Oskars Kokoschka
til borgarinnar. Hann dvald-
ist þar á árunum 1917—24 og
var á þeim tíma skipaður
prófessor við Akademíið.
Áhrif slíks manns voru víð-
tæk. En þegar líða tók á
þriðja áratuginn og vísbend-
ingar um aðsteðjandi vanda
Þýskalands urðu hverjum
manni augljósar fór að gæta
æ meiri sundrungar í lista-
og menningarlífi landsins.
Expressionisminn fór hall-
oka fyrir alls kyns stefnum
sem flestar áttu það sam-
merkt að vera andsnúnar
framúrstefnu fyrri áratuga.
Bauhaus-skólinn var eina
undantekningin, en áhrifa
hans gætti lítt í Dresden og
reyndar var farið að hrikta í
stoðum hans, enda var stofn-
unin komin á hálfgerðan
vergang. Sá maður sem
einna mest áhrif hafði á
listalíf borgarinnar um það
Via Appia Antica, 1962.
Gamli vegurinn hjá Grjóthól, vatnaiitir.
aranum alltaf að finna þar
endalausa uppsprettu frjórr-
ar tjáningar.
Afstaða hans til mynd-
málsins varpar nokkru ljósi
á sérstöðu hans sem málara.
Seigla yrkisefnisins er nefni-
lega hlutgerving þeirrar
þrautseigju sem býr í Jó-
hanni og endurspeglar
sterka og festulega ásýnd
listar hans. Fáir íslenskir
listamenn af þessari kynslóð
hafa sýnt slíkt stílrænt stöð-
uglyndi. Flestir hafa þeir
unnið sig frá einu viðfangs-
efninu til annars, kreist úr
því safann eða þurrausið og
snúið sér síðan að öðru,
gjarnan með gjörbyltum
stílbrigðum. Þvílíkt ferli,
sem opnast og lokast lotu-
bundið, er andstætt hinu
spíralkennda þróunarferli
Jóhanns þar sem tengslin
rofna aldrei.
Undirstaðan er stíll lista-
mannsins og þau myndgildi
sem hann er byggður á.
Stílfræðilega heyra verk Jó-
hanns undir þá stefnu sem
nefnd hefur verið express-
ionismi og á rætur að rekja
til landanna beggja vegna
Rínarfljóts. Sem stefna
fæddist expressionisminn
skömmu eftir aldamót og var
nokkurs konar huglægt and-
svar við hlutrænu inntaki
impressionismans. Hvergi
9