Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.1984, Síða 15

Guðbjörn Guðmundsson rar yfírpreníari Morgunblaðsins
1940. Til hans bárust tíðindi af þvísem gerðist að næturlagi og
hann vakti þá Valtý ritstjóra stundum, til að mynda nóttina,
þegar sást til herskipa úti fyrir. Fjær á myndinni er Hans
Richter.
Noregi til austurlands fs-
lands ekki löng. Almenn-
ingi var raunar ókunnugt
um orðsendingu sem rík-
isstjórn landsins barst
daginn eftir hernám Dan-
merkur frá bresku stjórninni um að bresk-
ur her kynni að verða sendu,r hingað til að
verða á undan þýska hernum, ef svo bæri
undir. En einhvern ávæning höfðu menn
af þessu.
Allir þessir atburðir sem hér hafa verið
raktir munu hafa farið um hug Ólafs
Thors nóttina er Valtýr hringdi til hans og
Ólafur gerði sínar kuldalegu athugasemd-
ir. Síðar lét Ólafur samráðherra sína vita
hvað var að gerast.
í raun og veru átti viðskilnaðurinn við
Dani sér stað 9. apríl 1940, þótt ekki færi
hann formlega fram fyrr en 17. júní 1944.
Ég minnist á þetta mál hér til þess að fá
tækifæri til að skjóta inn eigin minningum
frá þessu tímabili um áberandi áhuga
Dana á íslandi. Ég var formaður Blaða-
mannafélags fslands. Við reyndum á
margan hátt að rífa upp félagið um þessar
mundir, héldum kvöldvökur á Hótel Borg,
síðdegisskemmtanir í bíóunum til ágóða
fyrir Vetrarhjálpina og buðum til víðfrægs
pressuballs. Éitt markverðasta átakið var
þó heimboð danskra blaðamanna árið 1939
mcð þeim ásetningi að bjóða blaða-
mönnum annarsstaðar úr heiminum
næstu ár.
Svo brá við að Danir létu sér ekki nægja
að þiggja með virktum þetta kurteislega
boö, heldur sendu þeir til íslands í ágúst
1939 aðalritstjórn allra helstu dagblað-
anna i Kaupmannahöfn og einnig stærstu
blaðanna úti á landsbyggðinni. Þessir
gestir okkar ferðuðust um landið með
heimamönnum, sátu veislur á Akureyri og
í Siglufirði, fóru jafnvel á síldarball, döns-
uðu polka við söltunarpíur, sigldu á
varðskipi um sólbjartan Skagafjörð, lærðu
af Guðbrandi forstjóra áfengisverslunar-
innar (hann var fulltrúi Tímans í ferðinni)
að drekka Angelica brennivín í mjólk (af-
bragðs hugmynd! — var haft eftir ritstjóra
Kristilega dagblaðsins danska). Einnig
lærðu þeir dönsku að varpa steinum að
beinakerlingum á Kaldadal og lýstu að
lokum yfir því í kvöldveislu að Þrastar-
lundi að íslendingar hefðu fram til þessa
átt einn sendiherra í Kaupmannahöfn, en
ættu upp frá þessu tíu.
Allt fékk þetta heldur dapurlegan endi.
Þegar komið var til Reykjavíkur degi síðar
voru einmitt að berast þau kaldranalegu
tíðindi utan úr heimi, að Hitler og Stalin
hefðu gert með sér bandalag. Enginn var
lengur í vafa um að stríð væri óumflýjan-
legt. Upp frá þeirri stundu hugsuðu
dönsku ritstjórarnir um það eitt að kom-
ast heim áður en öll sund lokuðust. Þeir
komust til Kaupmannahafnar daginn sem
stríðið hófst.
_________í næsta blafti__________
Valtýr svarar til saka fyrir
frétt um sjóhernaðinn.
undir sig hálft Pólland, á meðan pólski
herinn átti í höggi við heri Hitlers nær
átta mánuðum áður en þetta gerðist. Og
þeir létu ekki þar við sitja. í skjóli Hitlers
réðust þeir tveimur mánuðum síðar, í des-
ember 1939, á Finnland. Þar átti vissulega
Davíð í höggi við Golíat. Finnar vörðust í
fulla þrjá mánuði og hetjudáð þeirra var
slík að þeir voru virtir svo að minnisstætt
er. Hér heima var virðingin einlæg og al-
menn svo að kommar líktu henni við
„hreinan finnagaldur".
Tíðindin næstu vikurnar voru þau helst
að Finnar voru barðir niður og vopnahlé
samið 13. mars 1940. Stríð stórveldanna,
Þjóðverja annarsvegar og breska samveld-
isins og franska nýlenduveldisins hinsveg-
ar, hélt áfram með sama hætti og átt hafði
sér stað, eftir að Þjóðverjar höfðu sigrað
pólska herinn:
Ekkert gerðist, enda almennt fariö að
kalla stríðið „platstríð" (phony war). Menn
biðu þó i hálfgerðu ofvæni eftir því að upp
úr syði — eitthvað hlaut að fara að gerast.
Og eftir tæpan mánuð rann upp 9. apríl.
Þetta reyndist sögulegur dagur, ekki síður
hér á landi heldur en á hinum Norðurlönd-
unum. Árla morguns hringdi síminn og í
eyra mér var beinlínis hrópað af æsingi:
„Veistu ekki, maður, að Þjóðverjar réðust
áðan inn í Danmörku og Noreg?" Kannske
komu þessi tíðindi meir á óvart en allt
annað sem gerðist i síðari heimsstyrjöld-
inni, a.m.k. í öndverðu stríðinu. Svo hátt-
aði til í fréttamennsku hér á landi á þeim
árum, að í útvarpi var eingöngu um að.
ræða hádegis- og kvöldfréttir. Þennan dag
var þó brugðið út af venju og útvarpsfrétt-
ir lesnar kl. 11. En þá var fregnmiði frá
Morgunblaðinu búinn að fara um allan
miðbæinn fyrir meira en tveimur klukku-
stundum. Hópur manna beið fyrir utan
Morgunblaðið í Austurstræti 8 til að fylgj-
ast með fréttaspjöldum, sem birtust jafn-
harðan í gluggum blaðsins og eitthvað
gerðist.
Einhverja mun hafa órað fyrir eftir
þennan dag, að svo kynni að fara fyrr en
varði að stórtíðindi gerðust hér á landi.
Idarhusið
Fréttaspjöld og
þegn miði

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7 JANÚAR 1984 15