Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.1984, Blaðsíða 12

hún búin að ná þeim yfirburðum, að tónskáldið Richard
Strauss, sem einnig var frábær hljómsveitarstjóri, valdi
að stjórna henni, þegar hann hélt hina víðfrægu og
eftirminnilegu eftirstríðstónleika sína í Lundúnum.
Þrem árum síðar frumflutti hljómsveitin Wier lezte
Lieder" eftir Richard Strauss og þá undir stjórn Vil-
helms Furtwaengler og einsöngvari var Kirsten
Flagstad. En í raun og veru var það Herbert von Karaj-
an, sem kom hljómsveitinni í þann gæðaflokk, sem
Walter Legge dreymdi um. Herbert von Karajan fór áð
vinna með hljómsveitinni árið 1947, en fann henni það
til foráttu, að strengirnir stæðust ekki samanburð við
það bezta sem gerðist í öðrum hljómsveitum. Hann vatt
þó bráðan bug að því að bæta úr þessum ágalla og afréð
árið 1951 að gera ekki hljóðritanir með annarri
hljómsveit. Frá 1946 hafði EMI hljóðritað hinar raun-
verulegu sinfónísku tónbókmenntir með aðstoð Vínar
Fílharmoníuhljómsveitarinnar undir stjórn Karajans,
Furwtenglers og Böhm, en notazt við hljómsveitina
„Philharmonia" til að leika undir hjá einleikurum og
söngvurum. Það var því mikið framfaraskref fyrir
„Philharmonia", þegar Karajan ákvað að skipa henni á
bekk með Vínarhljómsveitinni og taka hana jafnvel
fram yfir.
Árið 1952 þótti tímabært, að hljómsveitin færi að láta
í sér heyra utan Bretlandseyja. Hún tókst á hendur
hljómleikaferð til Parísar, Zurich, Basel, Genf, Torino,
Milano, Vínarborgar, Munchen og Berlínar.
Hinn frægi hljómsveitarstjóri Arturo Toscanini
heyrði hljómsveitina í útvarpinu á Ítalíu og lét í ljós
áhuga á að stjórna henni á tónleikum í Lundúnum.
Allar fyrri tilraunir til að vekja áhuga hans á hljóm-
sveitinni höfðu mistekizt og jafnvel eftir að hann hafði
lýst yfir áhuga sínum gekk á ýmsu, þar til loks tókst að
skipuleggja tónleika hans í Lundúnum 28. september og
1. október 1952. Það þarf ekki að orðlengja, að samstarf-
ið við Toscanini reyndist mikil lyftistöng fyrir hljóm-
sveitina, sem varð nú eftirsótt á tónlistarhátíðum víða
um heim. Árið 1953 lék hún undir stjórn Herbert von
Karajans og Sir Adrian Boults á Edinborgarhátíðinni
og 1954 í Aix-en-Provence og Luzern í Sviss undir stjórn
Furtwaenglers, Edwin Fischer, Kubelik, Fricsay og
Cluytens og að því loknu kom hún aftur fram á Edin-
borgarhátíðinni undir stjórn Herberts von Karajans og
Guido Cantelli.
Kichardo Muti, tónlistar- Núrerandi stjórnandi
stjóri hljómsveitarinnar frá Philharmoniu, Giuseppe Si-
1979. nopoli.
Árið 1955 fór hljómsveitin til Bandaríkjanna í fyrsta
skipti og kom fram tuttugu og fjórum sinnum á tuttugu
og átta dögum.
Wieland Wagner lét í ljós áhuga á að hljómsveitin
léki í Bayreuth-leikhúsinu en af því gat ekki orðið, þar
eð samtök þýzkra tónlistarmanna snerust gegn því.
Hins vegar tók hljómsveitin þátt í því að hylla Mozart á
tónlistarhátíðinni í Salzburg á tvö hundruð ára afmæli
tónskáldsins og var það nokkur sárabót. Og í Vínarborg
lék hljómsveitin undir stjórn Klemperer, Giulini og
Krips.
Aðalstjórnandi hljómsveitarinnar og sá mikilvægasti
var þó áfram Herbert von Karajan. En það lá nokkuð
ljóst fyrir, að Karajan stefndi að því að verða eftirmað-
ur Wilhelm Furtwaenglers sem aðalstjórnandi Berlínar
Fílharmoníuhljómsveitarinnar. Að sögn Walter Legge
barðist Furtweaengler gegn því af oddi og egg, en Kar-
ajan hélt sínu striki engu að síður, svo að það fór ekki á
milli mála, hvert hann stefndi. Legge sá sig því til-
neyddan að fara að svipast um eftir öðrum hljómsveit-
arstjóra sem haldið gæti orðstír hljómsveitarinnar
„Philharmonia" jafnhátt og Karajan. Hann hafði auga-
stað á Georg Szell en hann var ekki á lausu. Honum
leist einnig vel á Wolfgang Sawallisch en hann átti ekki
upp á pallborðið í Lundúnum. Hann uppgötvaði einnig
Carlo Maria Giulini, sem þá var aðstoðarmaður Vittorio
de Sabata í Milano, en Giulini var ungur, feiknalega
vandvirkur en svo hægvirkur að hann var ekki búinn að
ná valdi á öllum þeim tónsmíðum, sem hann þurfti að
hafa á takteinunum sem aðalstjórnandi hljómsveitar-
innar. Lorin Maazel, Bandaríkjamaður af frönskum
ættum, var annar ungur hljómsveitarstjóri, sem Legge
hafði augastað á, en hann krafðist hærri launa en
hljómsveitin réð við að greiða.
Fyrir valinu varð loks Otto Klemperer virtur og við-
urkenndur hljómsveitarstjóri með langa starfsreynslu
að baki. Það fór ekkert á milli mála, að Otto Klemperer
var snillingur, en hann átti sér erfiðan feril að baki.
Hann þjáðist af svokölluðum manio-depressivum geð-
sveiflum og var annaðhvort á barmi örvæntingarinnar
eða svo hástemmdur, að raunveruleikinn skipti hann
litlu máli. Hann var því erfiður maður til alls sam-
starfs, en Legge lét það ekki á sig fá og taldi sig reyndar
færan í flestan sjó eftir að hafa staðið i eldlínunni á
milli Wilhelm Furtwaengler og Herbert von Karajans
árum saman.
Otto Klemperer var þýzkur gyðingur og hafði orðið að
flýja Þýzkaland nazistanna. A stríðsárunum var hann
landflótta í Bandaríkjunum og gat sér góðan orðstír
sem hljómsveitarstjóri en tókst ekki að koma undir sig
fótunum fjárhagslega og átti auk þess erfitt uppdráttar
vegna veikinda sinna. Það vildi honum til láns að hann
fékk stöðu við óperuna í Budapest, þar sem menn létu
ekki stormasamt skapferli hans á sig fá. Klemperer stóð
á erfiðum tímamótum, þegar fundum hans og Walter
Legge bar saman. Amerískt vegabréf hans var um það
bil að renna út og hann sá sig knúinn til að snúa
umsvifalaust aftur til Bandaríkjanna eða missa land-
vistarleyfi sitt þar að öðrum kosti.
Walter Legge lofaði að tryggja fjárhagslega framtíð
Otto Klemperer, ef hann vildi taka að sér stjórn
hljómsveitarinnar „Philharmonia" og setjast að í Evr-
ópu. Það varð úr, að Klemperer settist að í Zúrich og lét
ameríska vegabréfið lönd og leiðir.
Á yngri árum hafði Klemperer verið frægur braut-
ryðjandi framúrstefnutónlistar og var oft frægur að
endemum, en nú sneri hann sér af miklum alvöruþunga
að klassískri og rómantískri hlið þýzkra tónbókmennta.
Klemperer var fyrst og fremst maður hins fullkomna
forms og strangleiki hans á þessu sviði leyfði oft lítið
svigrúm fyrir leik og lit. En á sínu sviði og innan sinna
takmarka átti hann vart sinn líka, enda lét frægðin og
viðurkenningin ekki á sér standa. Blómaskeið Otto
Klemperers og hljómsveitarinnar „Philharmonia" hófst
í október 1954 og stóð órofið í nokkur ár. En strax árið
1961 fór að bera á skýjum á himninum og þykkna upp
verulega allnokkru seinna. Spjótin beindust aðallega að
einveldi Walter Legge. Breyttar aðstæður urðu þess
valdandi að hann varð að beygja sig undir félagasam-
þykktir og nefndaákvarðanir, þótt honum væri það
þvert um geð. Aðrar hljómsveitir fóru að hafa fjár-
hagslegt bolmagn til að bjóða í hljóðfæraleikara „Phil-
harmonia" og bjóða betur. Hljóðritanir hljómsveitar-
innar drógust saman, vegna þess að Bítlaæðið var að
grípa um sig og EMI þótti fjárhagslega hagkvæmt að
stefna á þau mið. Herbert von Karajan var búinn að
yngja upp og endurnýja Berlínarhljómsveitina með
þeim árangri að Philharmonia-hljómsveitinni stóð ugg-
ur af.
Árið 1963 sagði Walter Legge upp stöðu sinni hjá
EMI til að vera á lausu til að fara til Bandaríkjanna og
Tónskáldid og hljómsreitar-
stjórinn Richard Strauss
stjórnaði hljómsreitinni
tveimur árum eftir að hún
var stofnuð.
reyna að semja við hljómplötufyrirtæki þar um að veita
Philharmonia verkefni og viðunandi rekstrargrundvöll.
En allt kom fyrir ekki og árið 1964 ákvað Walter Legge
að leggja hljómsveitina niður, þar sem hann taldi
starfsgrundvöll hennar brostinn, en vandalaust fyrir
hljóðfæraleikarana að fá stöður við aðrar hljómsveitir.
Það þarf ekki að orðlengja, að þessi ákvörðun Legge
olli töluverðum úlfaþyt og ekki voru allir á einu máli
um réttmæti hennar. Mörgum þótti afstaða Legge ger-
ræðisleg og þótti sem vel mætti finna annan starfs- og
rekstrargrundvöll. f þessum hópi voru flestir hljóðfæra-
leikarar hljómsveitarinnar, sem ákváðu loks að taka
málin í sínar hendur og taka að sér reksturinn undir
nýju nafni. Hljómsveitin hlaut nú nafnið „The New
Philharmonia Orchestra" eða Nýja fílharmoníuhljóm-
sveitin og samtímis var Otto Klemperer gerður að aðal-
stjórnanda hennar sem og forstjóri hennar svo lengi
sem honum entist aldur til.
Þegar Klemperer dró sig í hlé frá hljómsveitarstjórn
árið 1971 tók Lorin Maazel við, en þegar Klemperer lézt
árið 1973 varð hinn glæsilegi ungi ítalski hljómsveitar-
stjóri Riccardo Muti fyrir valinu sem eftirmaður hans.
Fyrsta september 1977 breytti hljómsveitin svo aftur
nafni sínu yfir í hið upprunalega nafn „Philharmonia"
og endurnýjaði samstarf við Carlo Maria Giulini, sem
hafði verið hljómsveitinni innan handar öðru hvoru um
margra ára skeið.
í ágúst 1979 var stofnuð staða tónlistarstjóra
hljómsveitarinnar í fyrsta sinn og var hún veitt Ricc-
ardo Muti, sem einnig hlaut nafnbótina „Conductor
Laureate" í lok hljómleikaársins 81/82. Árið 1980 gerð-
ist prinsinn af Wales verndari hljómsveitarinnar, sem
einnig hefur notið samstarfs við Simon Rattle, Andrew
Davis og Vladimir Ashkenazy. Og loks var það í janúar
á þessu ári, sem Giuseppe Sinopoli tók við sem aðal-
stjórnandi hljómsveitarinnar.
Hljómsveitin „Philharmonia“ hefur átt sér litskrúð-
ugan feril og hún hefur haldið velli sem ein af allra
fremstu hljómsveitum heimsins. Engin hljómsveit hef-
ur gert fleiri hljóðritanir og fáar ferðazt jafnmikið eða
haldið tónleika jafnvíða.
Auk reglubundinna tónleika í Royal Festival Hall í
Lundúnum og tónleika um allar Bretlandseyjar, þar
með talin tónlistarhátíðin í Edinborg, liggur fyrir
hljómsveitinni að gista Bandaríkin, Ástralíu og Evrópu
á árinu 1984 og heimsækja Spán, Norðurlönd og Japan á
hljómleikaárinu 1984/85.
Fyrir hálfu öðru
ári birtist í
þýsku bílablaði
grein eftir þá-
verandi stjórn-
anda rannsóknarsviðs Daimler-Benz, Dr.
Hans J. Förster. Megininntak þessarar
greinar var spá um það hvaða mynd bíla-
framleiðslan muni helst taka á sig í fram-
tíðinni, í samræmi við þær breyttu að-
stæður sem þá verða væntanlega fyrir
hendi. Hér er ætlunin að kanna hvort og
að hve miklu leyti spár Dr. Försters eru
farnar að rætast.
í grein sinni benti Dr. Förster réttilega
á að mjög ólíklegt sé að bíllinn eigi eftir að
missa nokkuð af vinsældum sínum í fram-
tíðinni eða honum verði rutt úr vegi af
fullkomnu opinberu fólksflutningakerfi, —
og því síður af reiðhjólum. Og því er ekki
um annað að ræða en að gera bíla eins vel
úr garði og hægt er, með áherslu á bætta
umgengni við umhverfið.
Samkvæmt spám, sem hafa verið gerðar
á vegum þýskra umferðaryfirvalda, má
gera ráð fyrir því að um næstu aldamót
verði tæplega 60% alls aksturs bundin við
borgarumferð. Ætla má að hið sama gildi
um flest önnur Evrópulönd. Til þess að
koma til móts við þær kröfur, sem gerðar
verða til bíla í framtíðinni, á Dr. Förster
von á því að venjuleg fjölskylda muni hafa
yfir tveimur bílum að ráða, þar sem annar
er hugsaður fyrir borgarumferð en hinn
fyrir frítíma og ferðalög.
Með borgarumferð er átt við daglegar
vegalengdir innan við 50 km. Önnur ein-
kenni borgarumferðar eru lítil sætanýting
í bíl (1,2 persónur að meðaltali), hraði vel
innan við 100 km/h og frekar takmörkuð
þörf fyrir farangursrými. f samræmi við
þetta gæti bíll, sem væri sérstaklega hann-
aður fyrir borgarumferð haft eftirfarandi
eiginleika:
— yfirferð með einni orkufyllingu
a.m.k. 100 km
— viðbragð frá 0 upp í 100 km/h á 30 sek.
— pláss fyrir tvo fullvaxna ásamt barni í
einni sætaröð
— heildarlengd innan við 2,50 m
— breidd milli 1,50 og 1,60 m
— beygjuradíus innan við 3,5 m
— þyngd innan við 500 kg
— stórar rennihurðir, auðveldur umgang-
ur
— sjálfskipting, vökvastýri og sjálfvirk
bílbelti.
Ferða- og frítímabíllinn yrði hins vegar
stærra farartæki, skutbíll með plássi fyrir
a.m.k. 6 manns eða margvíslegan útilífs-
búnað, eða þá flutning. Þessi bíll yrði
sennilega um 5 metrar að lengd með tiltö-
lulega lágum vindstuðli og hefði auk þess 5
gíra sjálfskiptingu, fjórhjóladrif og loft-
og vökvafjöðrun, sem gerir kleift að stilla
hæð undir bílinn frá 18 upp í 28 senti-
metra. Þá verður bíllinn einnig búinn sér-
stökum mótor, sem sér um rafmagnsfram-
leiðslu, upphitun og kælingu, gerist þess
þörf. Einnig væri mögulegt að knýja ýmiss
konar aukabúnað með þessum hjálparmót-
or, s.s. tjakk, loftdælu og garðáhöld.
„FRÍTÍMABÍLAR“ Orðn-
IR að veruleika
Nú, og hverjar eru svo horfurnar á því
að áðurnefndir spádómar rætist? Jú, það
virðist sem við þurfum ekki að bíða allt of
lengi eftir þvi að bílaframleiðendur fari að
sveigja sig inn á þær brautir, sem var lýst
hér að framan. Alla vega er þegar tekið að
gæta ákveðinnar tilhneigingar í þessa átt
hjá nokkrum bílaframleiðendum. Bæði á
það við um framúrstefnulega smábíla, sem
mætti kannski kalla borgarbíla, og eins
frítíma- og ferðabíla. í bílagrein, sem birt-
ist í lesbókinni fyrr á þessu ári, var minnst
á nýja stefnu Japana í bílaframleiðslu.
Það var í sambandi við bíla, sem sameina á
vissan hátt sendiferða- og fólks(flutn-
inga)bíla í einum bíl. Eins konar „geim-
ferjur" eins og Japanir kjósa að kalla þá,
sbr. Space Wagon og Space Shuttle. Ekki
er að sjá annað en að framtíðarsýn Dr.
Försters sé hér lifandi komin, að minnsta
kosti hvað flutningsmöguleikum og útliti
viðvíkur.
Ford-verksmiðjurnar þýsku hafa einnig
fengist við útfærslu í anda þessarar hug-
myndar. Útkoman varö eitt eintak af Ford
APV (all purpose vehicle) sem við snörum
lauslega í Ford allrahanda, teiknaður hjá
Ghia í Torino. Ég fæ ekki betur séð, ef af
myndinni skal dæma, en að þarna sé kom-
inn bíll, sem gæti átt framtíð fyrir sér.
Hann samræmist nokkuð vel hugmyndum
manna um útlit bíla á komandi árum, hef-
ur mjög lágan vindstuðul fyrir bíl af þess-
ari gerð (0,33), sjö sæta en er þó byggður á