Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.1984, Blaðsíða 9

Ægisgataa, 1979.
Hugleiðingar um myndlist
Louisu Matthíasdóttur
EFTIR
AÐALSTEIN INGÓLFSSON
Kindur og bóndabær, 1982.
Paprika Oog EGGALDIN
Merkilegt nokk virðist Louisa leggja mesta vinnu í að
lífga við dauða hluti, ávexti, ílát og eldhúsáhöld, meðan
fólk og dýr verður í höndum hennar eins og líkingar
sjálfra sín. Sjálfur er ég fremur gleyminn á mannfólk
hennar, upplit þess og athæfi, en mér verður tíðum
hugsað til papriku sem er hægra megin á mynd frá 1983
(birt með viðtalinu í STORÐ) og mér þykir beinlínis
vænt um eggaldin sem breiða úr sér nálægt miðbiki
stórfallegrar myndar frá 1981.
Fráleitt er Louisa svo mikil mannafæla að hún taki
grænmeti og ávexti fram yfir fólk. Ætli hún mundi ekki
heldur taka undir það sem Cézanne sagði um epli sín: að
hann hefði málun þeirra í hendi sér, gæti málað þau
dögum saman í sömu uppstillingu, en fólk hefði þann
leiða vana að hreyfa sig.
Annað þykir mér líka merkilegt þegar ég horfi á
þessar uppstillingar Louisu. Hún hefur í raun ekki
brcnnandi áhuga á mismunandi áferð hlutanna, því sem
greinir yfirborð kartöflu frá melónuhýði, hníf frá glerj-
ungi skálar, hvað þá skírskotun þeirra til hins skyn-
ræna eða munaðarfulla í okkur. Sautjándu aldar málar-
ar Hollendinga, menn eins og Van der Ast, Heda og
Pieter Claesz, hefðu heldur betur gert sér veislu úr þeim
ávöxtum sem Louisa meðhöndlar svo hófsamlega. Hún
leitar nefnilega þess sama í þessum „dauðu“ hlutum og
í landslagi: jafnvægis, samræmis, hreinleika.
Þegar Louisa verður leið á melónum og greipaldinum,
og fær engan úr fjölskyldunni til að sitja kyrran stund
úr degi, málar hún sjálfa sig, af sömu einurð og óbil-
girni og allt annað. Fyrirmynd og fyrirætlan renna
saman í eitt. Hið bandaríska ljóðskáld, John Ashbery,
sem fylgst hefur náið með ferli Louisu í áratug, skrifaði
skemmtilega lýsingu á sjálfsmyndum hennar: „stundum
býr hún sér til lopapeysu á íslenska vísu, fjölbreytta í
litum og með breiðum röndum. Hún stendur þarna með
hendur á mjöðmum, eilítið óþreyjufull. Þetta er portr-
ett af listamanni sem er um það bil að hefjast handa.
Eða þá að hún treður upp í kápu og heldur fast í
samanbrotna regnhlíf. Sú mynd minnir um margt á
franskar grafíkmyndir frá átjándu öld, þar sem brugðið
er upp lýsingum á ýmsum siðum og lifnaðarháttum.
Hér er sem sagt tuttugustu aldar hliðstæða þeirra og
sýnir myndlistarmann á útleið." (Formáli að sýningu
Louisu í Robert Schoelkopf Gallery, 1982).
SÖÐUG ENDURSKOÐUN
Hvaðan kemur Louisu sú óskeikula sjónræna rökvísi
sem fram kemur í málverkum hennar, studd glóandi
litum í breiðum, hiklausum dráttum? Gagnrýnendur í
Bandaríkjunum hafa verið iðnir við að finna henni stað
í námunda við ýmsa meistara, áhrifavalda sem sálufé-
laga. Uppstillingum hennar hefur verið líkt við verk
átjándu aldar snillingsins Chardin, svissneski symból-
istinn Hodler hefur verið nefndur í tengslum við fjalla-
sýn hennar, de Chirico er talinn eiga hjá henni skugg-
ana. Og eins og venja er þegar norrænn listamaður á í
hlut, er Munch sagður lærifaðir Louisu.
En þótt listamenn læri ætíð af öðrum listamönnum,
stundum meir en af grandskoðun umhverfis síns og
umþóttun, þá er ákaflega ólíkt Louisu að ánetjast
nokkrum öðrum listamanni. Yfirlitssýning mundi án
efa veita svör við ýmsum þeim spurningum sem leita á
mann við skoðun verka hennar, en þar sem slík sýning
hefur enn ekki verið haldin, verðum við að halda okkur
við ágiskanir. Það er trúa mín að myndlist Louisu í dag
sé ávöxtur sjálfsaga og stöðugrar endurskoðunar á for-
sendum sem hún gaf sér þegar við upphaf ferils síns. Þá
voru þær í sömu sporum, Louisa og Nína Tryggvadóttir,
og drógu upp mjög einfaldaðar myndir af umhverfi
sinu, sem einkenndust af stórum, þéttmáluðum flötum
með yrjóttri áferð. En meðan Nína sagði á endanum
skilið við hlutveruleikann, hélt Louisa í megindrætti
hans í myndum sínum. Hún varð að skilja hlutina áður
en hún málaði þá. Var hægt að skilja það sem lá handan
við hlutina, hið óhlutlæga? Öftruðu efasemdir af þessu
tagi henni frá því að mála afstrakt? Hvað veit ég.
Víst er að hvað sem á gekk í bandarískri myndlist upp
úr síðara stríði: afstrakt express, jónismi, popplist, mín-
ímalismi, „post-painterly“ afstraktlist, þá hélt Louisa
sínu striki. í viðtalinu í STORÐ segir hún: „Það hefur
aldrei neitt komið mér á óvart í listum. Mér hefur aldrei
fundist ég sjá neitt nýtt.“ En seinna bætir hún við:
„Áhrifin koma alls staðar frá, hægt og bítandi.“
Er fráleitt að ætla að amerísk birta, eins og hún
kemur fram í verkum Vesturl^ndamálara á borð við
Diberkorn og Thiebaud, hafi laumast inn í málverk
Louisu? Eins og hún læddist inn í málverk Ragnheiðar
heitinnar Ream?
MANNLEG nærvera
Ekki get ég heldur varist því að hugsa til annars
bandarísks listamanns, sem mér þykir ansi skyldur
Louisu í anda sem handverki. Nefnilega Edwards Hopp-
er, túlkanda einsemdar í borgarlífi. Hann kemur æði oft
upp í hugann þegar horft er á mannskepnur Louisu og
skepnur, þar sem þær standa, þögular og einmanalegar,
hvort sem þær eru stakar og yfirgefnar eða í námunda
við aðra lifandi veru. Sálfræðingar mundu segja að
engin „tjáskipti" ættu sér stað í myndum hennar. Sjálf
er Louisa þögul um áhrifavalda og uppáhaldsmálara. Þó
gat bandarískur blaðamaður, Jerry Tallmer, togað upp
úr henni höfn þeirra Matisse og Titians.
Hér höfum við loks vísbendingu sem mark er á tak-
andi. „Rauða herbergið" heitir ein frægasta mynd Mat-
isse og hangir einmitt í Museum of Modern Art í New
York, þar sem Louisa hefur eflaust séð hana ótal sinn-
um. í henni er að finna alls konar hvunndagslega
brúkshluti, borð, stóla, ílát, plöntur, litla skúlptúra og
virðulega klukku. Allir þessir hlutir gefa til kynna
mannlega nærveru, rétt eins og hlutirnir í málverkum
Louisu. Þrátt fyrir það eru hlutirnir ekki viðstaddir sem
hlutir, þeir vitna aðeins um nálægð einhverrar mann-
eskju, innan í ramma sem á ekkert skylt við ytri mörk
daglegs lífs, heldur afmarkar sérstaka myndveröld. Af
sérhverjum þessara hluta stafar birtu sem á uppruna
sinn í huga málarans, ekki veröld hlutanna. Fyrir Mat-
isse vakti ekki að skapa eftirmyndir hins þekkjanlega
heims, heldur að festa á striga hliðstæðu hans, með því
„að draga allar kenndir saman í harðan kjarna" eins og
hann nefndi það. Matisse sagðist fúslega varpa fyrir
róða yfirborðslegum þokka, gerði það honum kleift að
festa hendur á innsta eðli þess sem hann væri að mála.
„Að baki þessa samansafns af augnablikum sem
myndar yfirborð mannlegrar tilveru, Og breytir þeim
stöðugt um leið, er hin eina og sanna náttúra hennar.
Hennar ber okkur að leita." Með þessi orö Matisse að
leiðarljósi, ættum við að komast örlítið nær innsta eðli
málverka Louisu Matthíasdóttur.
Louisa
Matthíasdóttir
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. JÚNi 1984 9