Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1984, Blaðsíða 5

vandamálin og andlegir kraftar þeirra eru
á þrotum, að þessi geðræna aðlögun leiðir
til sjúkdóms.
Manneskja getur verið haldin svo algeru
vonleysi, að henni sé með öllu um megn að
glíma við vandamálin. Þau hrannast upp,
og ef til vill bætast gamlar, sorglegar
minningar við allan hinn örvæntingarfulla
vanda. Og það er einmitt, þegar svo er
komið, sem hættan á að vera sem mest á
því, að viðkomandi fái krabbamein.
Vonleysið verkar einnig á þá hluta heil-
ans, sem hafa áhrif á hormónaframleiðsl-
una. Þaðan er ýmissi starfsemi líkamans
stjórnað og þar á meðal því varnarkerfi,
sem getur eyðilagt krabbameinsfrumur.
Breyting á tilfinningalífi, svo sem þegar
algert vonleysi grípur menn, getur valdið
röskun á framleiðslu hormóna. Hún getur
síðan haft þau áhrif, að sjúkdómsvaldandi
frumur fái betri skiíyrði til þess að fjölga
sér.
— Ástæðurnar fyrir krabbameins-
myndun eru þannig tvenns konar, segir
Jörn Beckmann. — Að varnarkerfið er
ekki nægilega virkt, og að sjúkdómsvald-
andi frumur eru fleiri en venjulega.
— Þar við bætist, að þegar sjúklingur-
inn fær að vita, að hann sé með krabba-
mein, getur það haft sálræn áhrif á við-
komandi. Afleiðingarnar eru, að þeir hlut-
ar heilans, sem stjórna hormónafram-
leiðslunni, verða einnig fyrir áhrifum.
Þróunin þarf þó ekki alltaf að verða á
þennan hátt. Það getur einnig gerzt, að
andlegt jafnvægi komist á aftur. Það hefur
áhrif á framleiðslu hormónanna, sem
kemst í eðlilegt horf. Síðasti liðurinn í
þessari keðjuverkun er, að varnarkerfi lík-
amans styrkist einnig.
Jörn Beckmann vekur athygli á því, að
rannsóknirnar á samhengi milli krabba-
meins og sálarlífs hafi verið gagnrýndar
fyrir það, að með þeim sé verið að rugla
saman orsökum og afleiðingum.
— Sú gagnrýni á rétt á sér. Flestar
rannsóknirnar varða fólk, sem annað
hvort hefur verið með krabbamein eða
óttast hefur verið, að svo væri. Og það er
augljóst, að krabbamein veldur marghátt-
uðum viðbrögðum, sem við rannsóknina
eru talin hafa verið fyrir hendi, áður en
sjúkdómurinn gerði vart við sig.
Til þess að komast til fulls að raun um,
hvað er orsök og hvað er afleiðing, er að-
eins um eitt að ræða: Það verður að hefja
langtíma rannsóknir. Nokkrar slíkar hafa
að vísu verið gerðar, en ekki svo fullnægj-
andi sé. Þess ber þó að gæta, að þessar
rannsóknir hafa ekki afsannað þær kenn-
ingar, sem Jörn Beckmann meðal annarra
hefur haldið fram.
Til að renna fleiri stoðum undir þá
kenningu, að það séu tengsl á milli sálar-
lífs og sjúkdóma, getum við vísað til rann-
sóknar tveggja vísindamanna við John
Hopkins-læknaháskólann í Bandaríkjun-
um.
Þeir söfnuðu sálfræðilegum upplýsing-
um hjá stúdentum við skólann í 16 ár og
skiptu þeim í þrjá flokka, A, B og C:
I A voru varkárir menn og hikandi, ef
óvænt bar að höndum.
í B voru menn fljóthuga, skarpir, glað-
lyndir, skýrmæltir og óhræddir.
í C voru menn hvikulir, afar varkárir
eða allt of örir, vel gefnir og höfðu til-
hneigingu til að krefjast annað hvort mik-
ils eða einskis.
Á hverju ári var samin skýrsla um heil-
brigðisástand þátttakendanna. Að lokum
voru gerðar tvær mismunandi rannsóknir.
Önnur varðaði 45 stúdenta, en hin 127.
Niðurstöðurnar voru þær, hvað 45
manna hópinn varðaði, að í C-flokknum
höfðu 77,5% orðið fyrir alvarlegum heilsu-
bresti, eftir að þeir luku námi. Aðeins
26,7% í B-flokki og ekki nema 25% í
A-flokki voru við slæma heilsu. Og enn-
fremur: í C-flokki höfðu menn 17 mismun-
andi sjúkdóma — frá geðveiki til hjart-
veiki og krabbameins — en í B-flokki voru
sjúkdómarnir fjórir og í A-flokki tveir.
AF SÁLARLÍFINU
MÁ RÁÐA, HVE OFT
Menn VEIKJAST
f stærri hópnum, þar sem voru 127 stúd-
entar, þjáðust 37 úr C-flokki af sjúk-
dómum, en aðeins 13 í hvorum hinna
flokkanna. 20% úr C-flokki, en aðeins
14,7% úr A-flokki og 10,2% úr B-flokki
voru með krabbamein. Og yfir 18% úr
C-flokki, en aðeins 11,1% úr A-flokki og
enginn úr B-flokki höfðu hjartasjúkdóm.
Þess ber að gæta, að sérfræðingarnir,
sem unnu að þessum rannsóknum, halda
því ekki fram, að ákveðnir sálrænir eigin-
leikar leiði til vissra sjúkdóma. Þeir telja
hins vegar, að sálarlífið geti verið mæli-
kvarði, þegar um sé að ræða tilhneigingu
ákveðinnar manneskju til að veikjast.
En það er þó ekki þörf á ítarlegum vís-
indarannsóknum til að komast að raun
um, að sjúkdómar og sálarlíf eigi samleið.
Það nægir að benda á sjúkdóm á borð
við inflúensu, sem herjar á þjóðfélagið í
heild. Sumir verða aldrei veikir, en aðrir
fá flensu fjórum sinnum sama haustið.
Á hverju byggist þessi munur?
— Ef eitthvað er önugt og öndvert, til
dæmis í vinnunni, er inflúensa tilvalið
tækifæri til að taka sér hvíld, segir Jörn
Beckmann. Næmi manna fyrir sjúkdómum
er nefnilega í nánu samhengi við andlega
líðan þeirra. Ég get nefnt dæmi um unga
konu, sem aldrei varð veik. En svo þurfti
maður hennar að fara burt og vera lang-
dvölum að heiman vegna vinnu sinnar. Það
fékk mjög á hana, og þar með hófst langt
veikindatímabil hjá henni.
Annað nærtækt dæmi er þjóðarsjúk-
dómurinn streita. Jörn Beckmann segir
alla bera merki hennar. í sálfræðinni er
orðið notað um aðlögun. Þegar menn sjá
ekki fram úr vandamálum sínum og geta
ekki leyst þau, koma í ljós geðræn sjúk-
dómseinkenni.
LÍFSLÖNGUN Er
bezta Lyfið
í raun og veru skiptir það öllu máli, að
menn safni sér forða í vissum skilningi.
Menn þurfa ávallt að hafa eitthvað aflögu,
líta á björtu hliðarnar, dvelja við hið
skoplega í tilverunni og umfram allt að
varðveita lífslöngunina. Það er geysilega
mikils virði einmitt í sambandi við sjúk-
dóma, sem geta átt rót sína að rekja til
sálrænna orsaka.
— Það er einnig mikilvægt, að menn
reyni alltaf að finna fleiri lausnir en eina á
vandamálunum og taki þá afstöðu al-
mennt, að lausn sé til á öllum vanda.
— Loks er það þýðingarmikið, að menn
lifi ekki og hrærist aðeins á einum stað eða
snúist aðeins um eina manneskju. Sé vinn-
an allt eða makinn, getur mikið verið í húfi
á hinu andlega sviði. Fari eitthvað veru-
lega úrskeiðis í hjónabandinu eða vinn-
unni, er hætt við að viðkomandi þyki sem
allur heimurinn hrynji skyndilega, hvað
sig snerti.
— Byggi menn líf sitt á breiðum grunni,
eru menn betur settir og öruggari. Þótt
hlutirnir séu andsnúnir, hvað starfið varð-
ar, eiga menn þó sín heimili, fjölskyldu og
væntanlega ýmis áhugamál.
Jörn Beckmann vekur ennfremur at-
hygli á því, að hin vestræna menning
okkar boði það nánast, að við eigum að
vera falleg, ung, brún og rík. Allt samtím-
is.
— Líkamsdýrkunin er komin á svo hátt
stig hjá okkur, að það er að verða nauð-
synlegt að gefa sálinni gaum. Hinir and-
legu kraftar eru geysimiklir, og þess ber
okkur að minnast.
V I S I N D I
Hvað veldur skegg-
leysi Asíubúa?
Af hverju vex Indíánum og Asíu-
búum ekki jafnmikið skegg og til að
mynda Norðurlandabúum? Byggist það
að einhverju leyti á hitastigi loftslags-
ins, sem þeir búa við, eða vilja þeir
yfirleitt ekki hafa skegg?
Þó að fæstir vísindamenn kæri sig
um að tala um kynþætti, eru flestir
sammála um að skipta þeim í þrjá
flokka í stórum dráttum. Hinn mong-
ólska, sem býr fyrst og fremst í Asíu,
en honum tilheyra einnig Indíánar og
Eskimóar. Hinn svarta í Afríku fyrir
sunnan Sahara og hinn kákasíska, sem
við heyrum til eins og aðrir Evrópubú-
ar og íbúar Suður- og Norður-Ameríku,
Litlu-Asíu og Norður-Afríku.
Menn úr hinum mongólska kynstofni
hafa sjaldan skegg eða hár á líkaman-
um nema í handarkrikunum og kring-
um kynfærin. Minnstur er hárvöxtur-
inn almennt í Suðaustur-Asíu, en alls
staðar eru til undantekningar. Allir
þrír kynstofnarnir hafa hár á höfði,
undir höndum og kringum kynfærin.
En menn úr okkar kynstofni hafa að
auki nokkurt hár á andlitinu, á hand-
leggjum og fótum, á bringunni og ef til
vill einnig á maga og baki. Svarti
kynstofninn er mitt á milli hinna
tveggja um það bil, hvað hárvöxt snert-
ir.
Frummennirnir höfðu vafalaust
miklu meira hár en nú þekkist eða nán-
ast feld. En með þróuninni hvarf hárið
að mestu af líkamanaum, og þar hefur
sennilega verið um aðlögun að ræða,
þegar maðurinn tók að búa á gresjun-
um í sólarhita í stað þess að halda sig i
skógunum í skuggum trjánna. Sumir
telja, að hárvöxturinn hafi aukizt aftur
hjá þeim, sem fluttust á norðlægari
slóðir. En öðrum finnst ósennilegt, að
það hár, sem eftir er á mönnum, geti
hafa skipt neinu máli, þegar um það
var að ræða að verjast kulda.
Skeggvaxtar verður mest vart í
kynstofni okkar, en hann getur einnig
að líta hjá Afríkubúum, Asíumönnum
og Indíánum. Það eru ekki til neinir
„hreinir" kynþættir, því að við erum öll
með erfðavísa að einhverju leyti frá
öðrum kynþáttum.
Skýringin á hinum „skegglausu"
Indíánum gæti verið sú, að þeir kæri
sig ekki um að hafa skegg fremur en
margir aðrir jarðarbúar og raki það því
af sér. Yfirleitt hefur það ekki þótt eft-
irsóknarvert að hafa hár á líkamanum,
og frá því í fornöld hefur það þótt ljótt
meðal flestra þjóða.
Ef til vill getur hafa verið um kyn-
ferðislegt úrval að ræða, og meira að
segja Darwin lét sér þá kenningu til
hugar koma. Ef konum í einhverjum
þjóðflokki fellur ekki við skeggjaða og
loðna menn, hallast þær að þeim, sem
minnstan hafa hárvöxtinn. Erfðavísar
þeirra ganga því til fleiri barna en
hinna loðnu. Hið gagnstæða ætti því að
gerast og hafa gerzt í okkar kynstofni,
og smekkur kvenna fyrir skeggi og
loðnum bringum hafi stuðlað að hár-
prúðari og loðnari manngerðum.
Um þetta verður ekkert sagt með
vissu, og við verðum víst að láta okkur
nægja þá staðreynd, að við séum mis-
munandi.
Vatn og mjólk duga
vel gegn brjóstsviöa
Margt fólk tekur sýrueyðandi töflur
eða duft á degi hverjum af því að það
telur, að það sé of mikil magasýra, sem
veldur því brjóstsviða.
En vandamálið stafar ekki af of-
framleiðslu á magasýru. Það sem veld-
ur er rennsli til baka frá maganum,
eins konar „öfugstreymi", ef svo má
segja.
Vatn og mjólk duga mjög vel við
Það er ekki of mikil magasýra, sem
veldur brjóstsviða. Ástæðan er sú,
að eitthvað af innihaldi magans
blandað magasýru, hvötum og galli
kemst upp í vélindað.
brjóstsviða, því að mikill vökvi hreins-
ar vélindað. Ef menn þjást af brjóst-
sviða, ættu þeir að forðast feitan mat
og ef til vill að borða meira trefjaefni.
— Algengasta ástæðan fyrir brjóst-
sviða er sú, að það tekur magann lengri
tíma að tæmast en eðlilegt er, segir
Richard McCallum, meltingarsérfræð-
ingur við Yale-háskólann í Banda-
ríkjunum.
— Smám saman safnast svo mikið
magn fyrir í maganum, að magamun-
inn, sem hefur það hlutverk að varna
því, að innihald magans fari aftur upp
í vélindað, ræður ekki við ætlunarverk
sitt, segir McCallum.
Það geta verið ýmsar ástæður til
þess, að maginn sé lengi að tæmast.
Algengust er magabólga, bólga í slím-
húð magans. Magabólgan dregur úr
starfsemi þeirra magavöðva, sem flytja
fæðuna áfram. Kryddaður matur,
læknislyf og alkóhól geta einnig tafið
tæmingu magans.
Afleiðingin er hin sama, hver sem
ástæðan er, brjóstsviði, sem kemur af
því, að innihald magans blandað maga-
sýru, hvötum og galli er sent aftur til
vélindans.
Ef maginn starfar á eðlilegan hátt,
getur ástæðan fyrir brjóstsviðanum
verið sú, að hringvöðvi við magamunn-
ann sé of slakur til að halda matnum
niðri í maganum.
McCallum segir, að brjóstsviði geti
verið svo sár, að hægt sé að villast á
honum og hjartaáfalli. Sjúkdómsein-
kennin eru næstum hin sömu, en orsök
sviðans leiðir lyfið í ljós. Komi nítró-
glusserín að haldi, er um hjartveiki að
ræða, en dugi sýrueyðandi töflur, er
það óvenju slæmur brjóstsviði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. NÓVEMBER 1984 5