Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1984, Blaðsíða 12

Svona kom bann uppúr mýrínni þessi, sem nefndur befur verið Toliundmaðurinn, eftir staðnum íDanmörku, þar sem bann fannst Hann er
með snöru um báisinn; befur verið bengdur — og svo rel var bann varðveittur, að sá sem uppgötvaði bann kallaði lögregluna á staðinn og bélt
að þarna befði nýlega verið framið morð.
við fáum að vita, að í stað þess að fleygja
illgresinu notuðu iárnaldarmenn það til að
drýgja fæðuna. I þessari síðustu máltíð
var einungis vorkorn, sem segir til um, á
hvaða árstíma Tollundmaðurinn lét lífið.
Mannfórnir
En hvernig stóð á því, að þessi virðulegi
og svipfríði maður var hengdur eða kyrkt-
ur og síðan ofurseldur hinni dimmu og
dulúðgu þögn mýrarinnar? Ef litið er til
annarra mýrargreftrana, koma ýmsar
vísbendingar í ljós.
Dauða Grauballemannsins, sem fannst í
innan við 20 km fjarlægð frá Tollund
(1952, en hinn 1950), bar að með allt öðrum
hætti. Hann lá á grúfu í mýrinni, og
munnurinn var afmyndaður af angist og
kvöl. Hann hafði verið skorinn á háls
eyrna á milli, og skurðurinn var svo djúp-
ur, að vélindað var alveg sundur og höfuðið
nær af bolnum.
En mýrin geymdi meira en skelfingu
járnaldarmannsins. Hún varðveitti fingra-
för hans og línur á iljum nákvæmlega.
Þetta eru einhver elztu mynstur, sem
varðveitzt hafa í mannshúð.
Með kolefnis-aldursgreiningu á lifur og
vöðvum var komizt að þeirri niðurstöðu, að
Grauballemaðurinn hefði verið tekinn af
lífi á öldunum fyrir Krists burð. En áður
en þeim rannsóknum var lokið, neituðu
margir Danir að trúa því, að þessi dökk-
hærði og brúneygði maður væri ekki sam-
tímamaður.
Af hinu hryllilega sári virðist alveg
ljóst, að Grauballemanninum hafi verið
fórnað. Gríski sagnaritarinn Strabo segir
frá slíkum athöfnum. I riti sínu „Landa-
fræði", sem hann skrifaði fyrir 2000 árum,
lýsir hann mannfórnum meðal Germana,
þjóðflokka, sem bjuggu fyrir sunnan þau
landsvæði, þar sem Mýrabúar hafa haft
búsetu. Þessar athafnir, sem mikill dular-
blær var yfir, framkvæmdu hofgyðjur eða
kvenprestar. Strabo ritar: „Þessar konur
komu í búðirnar með sverð í hendi, héldu
til fanganna, krýndu þá og leiddu þá síðan
að bronzkeri. Ein þeirra sté upp á pall,
hallaði sér fram yfir kerið og skar á háls
fangann, sem haldið var yfir barmi þess.“
Svipur Grauballemannsins er frá því
augnabliki, er hann var skorinn á háls og
blóðið fossaði úr honum til guðanna.
Uppúr mýrafenjum í
Danmörku og Norður-
Evrópu koma 2000 ára
gömul lík, lítt eða ekki
skemmd af rotnun, —
og segja óhugnanlega og
dularfulla sögu — lík-
lega um trúarathafnir,
þar sem fólki hefur verið
fórnað og síðan stungið í
mýrarfenin. En hvers-
vegna?
Maðurinn liggur í mjúkri mómýrinni
með samankipraðar varir og augun
aftur í sælli ró. Hann hvílir á hliðinni
með krepptar fætur. Hárið er stutt-
skorið undir skinnhettunni, og skegg-
broddar þekja hökuna. Það er eins og hann
sé nýsofnaður og geti hvenær sem er teygt
úr sér og brosað. Er. það er leðurreipi reyrt
um háls þessum manni. Það er greinilegt,
að hann hefur ekki aðeins fengið sér blund.
Þetta er Tollundmaðurinn, nefndur svo
eftir þeim stað í Danmörku, þar sem hann
fannst og var tekinn af lífi fyrir tvö þús-
und árum.
Það er ótrúlegt, en þarna höfum við
fyrir augunum mann frá járnöld. Reyndar
eigum við þess kost að horfa á nær 700
manns, karla, konur og börn, sem voru
líflátin fyrir 2000 árum og komið fyrir í
mýrum Norður-Evrópu. Þau lík, sem fund-
izt hafa í þessum fornu fenjum, eru svo
furðulega vel varðveitt, að í mörgum til-
fellum hefur verið hægt að fjarlægja líf-
færi óskemmd og rannsaka þau. Heili
konu hefur til að mynda verið borinn sam-
an við heila nútímamanna.
Þessir fornleifafundir gera okkur kleift
að kanna söguna betur en nokkur beina-
usi gat gefið tækifæri til. Þeir opna okkur
sýn á einstæðan hátt inn í myrkar aldir,
sem engar skráðar heimildir eru um af
hálfu innlendra manna á þessum slóðum.
Þeir stuðla þannig að því, að svör fáist við
spurningum, sem talið var að aldrei yrði
hægt að svara. Og það, sem við höldum, að
við vitum, er svo oft reyndar ekki annað en
lærðar tilgátur. Hvernig leit fólk út á
járnöld? Hversu mikið hafa menn breytzt
á 2000 árum? Hvað lagði fólk sér aðallega
til munns á þeim tíma og hverju klæddist
það? Hvernig var samfélag þeirra, trúar-
venjur og hugarfar?
Höfuð Tollundmannsins er sagt það,
sem bezt hefur varðveitzt nokkurs staðar í
/ byrjun járnaldar er talið
að gyðjur hafi verið mikils
ráðandi í trúarbrögðum og
alveg skyggt á þá guði sem
töldust karíkyns. Smástytt-
ur af gyðjum á borð við þær
sem bér sjást þótti þá gott
að bera á sér til varnar
gegn illum öflum.
veröldinni síðan í fornöld. En auk höfuðs
hans og hins rólega yfirbragðs hefur
hjarta hans, lifur og lungu geymzt frábær-
lega vel. í maga hans og þörmum fundust
fæðutegundir, sem leiddu í ljós, að hann
hefði lifað í 12 til 24 stundir, eftir að hann
borðaði. Síðasti málsverður hans var
rammur grautur úr ræktuðu korni og
fræjum, byggi, hörfræi og akurdoðru og
ýmsum villijurtum. Af þessum fyrstu upp-
lýsingum frá Mýrabúum má ráða, að rétt
var það, sem álitið hafði verið um fyrstu
korntegundirnar, sem menn ræktuðu, og
FlMM ÞÚSUND ÁRA LÍK
Sex hundruð og níutíu lík hafa fundizt í
mýrunum. Danmörk hefur geymt þau
flest, 166, en þar næst nágrannaríkin í
Norðvestur-Þýzkalandi, Slésvík-Holstein,
69, Neðra-Saxland og Bremen, 141, og
Hamborg 5. í Noregi hafa 9 verið grafin
upp og 16 í Svíþjóð, en 48 í Hollandi. í
Englandi og Wales hefur 41 mýrarlík kom-
ið í ljós, í Skotlandi 15 og 19 á írlandi.
Afgangurinn hefur fundizt hér og þar um
Evrópu, en ekkert slíkt hefur komið á dag-
inn í Ameríku.
Sum líkin eru vissulega gömul. Eitt
þeirra er frá miðsteinöld, um 3000 árum
jámöld