Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1984, Blaðsíða 6

Hrímið fellur
á hár þitt
Haustið — bæði í ríki
náttúrunnar og lífi
mannsins, hefur orðið
flestum skáldum
okkar að yrkisefni.
Samantekt og teikn-
ingar eftir Gísla Sig-
urðsson.
Síðari hluti.
Isíðustu Lesbók birtist fyrri hluti
þessarar samantektar um haust-
ið í kveðskap íslenzkra skálda.
Þar var seilst aftur til Gríms
Thomsen, Páls ólafssonar og
Kristján Fjallaskálds, en fyrst
og fremst leitað fanga hjá nú-
tímaskáldum, þótt ekki séu þau
öll ofar moldu. Þegar að er gáð, reynist
haustið fyrirferðarmikið í kveðskap; einn-
ig það haust, sem skáldin finna að færist
yfir þau með aldrinum.
Jón Óskar var þó ekki farinn að gaum-
gæfa neitt slíkt fyrir næstum 30 árum,
þegar hann orti Haust; ástfangin hönd leit-
ar að hvítu brjósti, þótt vindur þjóti um
upsir, — hér er enginn kvíði eða svartsýni,
þótt haustdagur kaidur ljúki upp auga.
Þýtur vindur um upsir
lýkur upp auga
haustdagur kaldur, ogangan
sumarsins líður burt
í fangi vindsins
Kular um brjóst
Leitar einmana söngur
að næmri hlust, fljúga
svanir austur heiðar
Leitar istfangin hönd
að hvítu brjósti, mávur
gargar hátt við strendur
Leitar skjóllaus maður
að skjóli, myrkurgrúfir
yfirhverri vörðu
Titrar þó I brjósti
strengur vona
sprottinna undan fingrum
sumarsins, hrópa raddir
á raddir, tónn á tóna.
Þýtur vindur um upsir.
Matthías Johannessen er meðal þeirra
skálda sem hvað mest hafa ort um vorið og
nægir að minna á ljóðabálkinn ó þetta vor
í Fagur er dalur. Haustið hefur einnig orð-
ið honum yrkisefni og þótt hann sé að
uppruna borgarbarn, verður honum frosin
þögn landsins fremur að ljóðefni en haust-
ið í borginni. I ljóði sínu Þögn kveður hann
svo:
Fjöll grána á hausti
heiðin þagnar,
sólhættirað velta vöngum
í vatnsspegli.
Hvísl báruogsteins
breytist ífrosna þögn
undir þínum ísi,
hér uni églöngum.
Nú hnipra sig fuglar
á freðnum gárum vatnsins
hvítir mávar, og enginn
ilmur af heyi til sveita.
Vitum við enn — eða hvað
bvar vors er að leita?
Fjöllin grána í vöngum; samt verður
lyngið „rautt af hausti", holklakinn brest-
ur undan spori, en „kyrrðin kvaklaus". Svo
segir Matthías í Sálmum á atómöld:
Við gengum þar hjá
þegar lyngið var
rautt afhausti,
holklaki í mold
og kvaklaus kyrrðin
orðin móða yfir fjöllunum.
Og þegar fjallmenn úr Þingvallasveit
reka fram með Ármannsfelli, sér Matthías
þá koma í byggð með haust í hverju spori:
Hvítir skaflar setjast síðla að
í sumardökkum vængjum fjalls ogrjúpu
og skuggar landsins tína blað og blað
af birkigreinum, heiðin fyllist djúpu
myrkri, en hægt, ogaðeins undirkvöld,
því enn er vetur fjarri dagsins bláma
og sólin skín, þó hún sé kvíðaköld
og kembir rauðar fléttur hrauns og gráma.
Úr efstu drögum rennur safnið, sér
að sólin bregst nú fölu lyngi oggrasi,
og þreyttir stinga gangnamenn úr glasi:
Þeir koma í byggð með haust í hverju spori
hófadyn í eyrum — jarmið sker
kvöldsins þögn með klið af horfnu vori.
í síðustu ljóðabók sinni yrkir Matthías
enn um haustið, en nú er það hvorki um
gangnamenn með haust í hverju spori, eða
fjöll sem grána á hausti. Nú hugar hann að
því hausti, sem sækir mann sjálfan heim.
Hann kallar ljóðið Þegar veturinn nálgast,
og það hefur augljóslega víðtæka merk-
ingu:
Aldurinn færist yfir
og árin þyrlast gult lauf
inn I haustföla gleymsku.
Ogþegar veturgengur ígarð
og úlfurinn gleypir tungl
en stökkvir blóði himin og loft
stöndum við með naktar greinar
sem nema ekki lengur
sól og vor
og vitum það er okkur fyrir beztu
eins og dagarnir styttast
og myrkrið færist yfir.
Eða hverniggetum við varizt vetrarkvíða
með laufgaðar brosandi greinar
semþola ekki frostnæðinginn?
Lif og dauðigróa saman,
við tvö á langri ævi.
Hannes Pétursson yrkir yfirleitt um
haustið sem hlutlaus en skarpskyggn
áhorfandi. Hver kannast ekki við þau
hughrif, sem Hannes laðar svo skáldlega
fram: Sumarið allt í einu liðið, svo stutt,
svo örstutt. Dagar sóleyjanna eru taldir:
Kulið kemur:
Senn eru dagar sóleyjanna taldir.
Síþyrstur vindurinn grípur í tómt
þegar hann staldrar við næst til að bergja á
bikar
brekkunnar hér fyrir neðan, ilmandi skálum
þessara blóma, þessara prúðbúnu orða
moldarinnar.
Senn eru dagar sóleyjanna taldir.
Ég sé þig í anda fella kvíðatár
þegar þú finnur morgun kulið koma,
koma inn um dyrnar tómhent með fölar brár
Senn eru dagar sóleyjanna taldir.
Sumarið reyndist furðu stutt í ár.
Þarna er tregablandinn tónn, sem kem-
ur annars ekki fyrir í öðrum haustkvæðum
Hannesar. Eins og flest önnur nútíma-
skáld sér hann það myndræna í umbreyt-
ingu náttúrunnar; sér blóð eins og hann
segir í Haustlitum á fjöllunum:
Skýin úrsvalar axir keyra
ákaft ífjöllin, en hljótt.
Þeirra breiðu, brimhvítu eggjar
ber við tunglið um nótt.
Spjótsoddar frostsins sem engu eira
inn í hold þeirra grafast.
Hvar sem þeir bláu brynjurnar rufu
er blóð —
taumar hins dökklita dreyra.
Hannes man líka úr æsku, aðkomustrák-
ur í sveit fyrir norðan, það sérstaka and-