Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1985, Qupperneq 8

ARKITIEKTÚI?
Húsmeð
sál
.. °g
sögu
Þau eru öll frá fyrriparti aldarínnar eftir að
steinsteypa var orðin alls ráðandi sem byggingar-
efni. Tengslin við fortíðina leyna sér samt ekki og
því hefur veríð hafnað þá, að steinhús þyrfti
endilega að líta út eins og frumstæður kassi.
GÍSLI SIGURÐSSON TÓK SAMAN
Hús eru eins og menn; þau eru misjafnlega heppin
með hina ytri ásýnd. Sum eru eins og virðulegir aristó-
kratar og standa uppúr — ekki endilega vegna þess að
þau séu stór og há, heldur vegna þess að þau búa yfir
einhverjum þeim töfrum, sem tekið er eftir. Þau hafa
sjálfstæðan persónuleika og eru ekki alveg eins og önnur
hús.
Hvernig sem á því sendur, virðast hús með sjálfstæðan
og eftirminnilegan persónuleika fremur vera frá fyrri tíð,
þegar meira var byggt af vanefnum. Það er þó síður en
svo, að eftirtektarverð hús frá fyrriparti aldarinnar hafi
oftast verið byggð af vanefnum. Á tímabili hinna smáu
bárujárnshúsa, var til dæmis steinhúsið Galtafell byggt
við Laufásveg (1916) og íbúðarhús Eggerts Kristjánsson-
ar kaupmanns við Túngötu, sem byggt var 1928, hefur
ekki beinlínis á sér vanefnasvip. I báðum þessum tilvik-
um hefur því verið hafnað, að steinhús þyrfti að líta út
eins og frumstæður kassi. í múrverkið utanmeð gluggum
og upsum á húsi Eggerts hefur verið lögð mikil vinna og
alúð, — og flestir Reykvíkingar þekkja kastalasvipinn á
Galtafelli: Steinkantinn á þakbrúninni, en útlit hússins
mildað með bogadregnum línum yfir gluggum.
En sum þessara húsa, sem við tökum eftir, eru yfirlæt-
islaus þrátt fyrir allt. Kannski fagurlega smíðað tréverk
utanmeð gluggum, eða útskurður á upsum. Sem sagt:
Eitthvað fyrir augað án þess að úr því verði prjál, en
umfram allt: Tilfinning fyrir hlutföllum og innbyrðis
samræmi.
egar farið er upp
brekkuna, sem verð-
ur norðantil í Suðurgöt-
unni blasir við hvítt
steinhús í fallegum trjá-
garði á horninu við gamla
kirkjugarðinn. Úr þessu
húsi er eitthvert fegursta
útsýni yfir Tjörnina og
Þingholtin sem fundið
verður, en það er önnur
saga. Það sem athygli
vekur í ytra útliti þessa
húss er glæsileiki í bland
við fullkomið samræmi:
Húsið sjálft, þaksvipurinn
eða rishæðin, kvisturinn
og kringlan, sem byggð er
framúr húsinu, — allt fell-
ur í Ijúfa löð og er sam-
tengt með boglínum.
Arkitekt þessa húss er
Einar Erlendsson húsa-
meistari. Hann teiknaði
búsið 1927—28 og þann
31. marz 1928 var teikn-
ingin samþykkt í bygg-
ingarnefnd en búsið
byggði Margrét Jónsdótt-
ir. Síðasti einstaklingur,
sem átti húsið var Jón
Ólafsson fyrrum forstjóri
Líftryggingarfélagsins
Andvöku, mikill öðlingur
sem lézt nýlega á tíræðis-
aldri. Hann hafði nokkru
fyrir andlát sitt arfleitt
Háskóla íslands að hús-
inu og nú notar Háskól-
inn þetta tígulega hús
fyrir gestamóttökur, en
þar er einnig aðstaða fé-
lags báskólakennara og
mötuneyti þeirra.
MÞjarkargata er ekki
JLÞmikil umferðargata,
þótt hún sé í næsta ná-
grenni við Tjörnina og
miðbæinn. Þessvegna hef-
ur þetta hús trúlega farið
framhjá mörgum. Því er
það tekið með hér, að það
sýnir vel hugmynd manna
fyrr á öldinni um virðu-
legt íbúðarbús. Hér e?u
afturgengnar stílhug-
myndir aftan úr ítölsku
Endurreisninni og má
kannski segja, að húsið sé
í „Landsbankastíl", en
þetta þótti einmitt hin
allra heppilegasta lausn á
útliti peningastofnunar:
Gluggar með rómverskum
boga á neðri hæð, en
byrndir gluggar á efri hæð
— og valmaþak. Til enn
frekari áherzlu á virðu-
leikann er svo útskot —
sem af einhverjum ástæð-
um befur þótt rétt að hafa
með hyrndum gluggum —
og tvennar dyr útá svalir
yfir útskotinu.
Það var Hafliði J. Haf-
liðason, sem reisti sér svo
virðulegan bústað. Hann
fékk þá Þorleif Eyjólfsson
og Sigurð Pjetursson til
að teikna og teikning
hússins að Bjarkargötu 12
var samþykkt í byggingar-
nefnd ímaí 1926.
etta tvílyfta steinhús
með risi er nr. 14 við
Bjarkargötu, rétt sunnan
við Tjörnina. Það lætur
ekki mikið yfir sér; er
næsta hefðbundið að öllu
leyti með reglulegri
gluggaskipan ogsymmetr-
ísku formi, hvort heldur
er á gaflinn eða framan
fyrir. Þessi symmetría
ásamt steinverki utan
með gluggum og upsum
verður til þess að bregða
virðuleikablæ á húsið og
er afskaplega ólík afstaða
þeirri, sem fram kemur í
búsum ýmissa nýríkra nú-
tímaborgara. Formið er
eins einfalt og hugsast
getur, en öll hlutföll í
góðu samræmi. En stein-
girðingin utanum lóðina
og það sem múrarinn hef-
ur gert fyrir augað í útliti
hússins, tekur af þennan
frumstæða kassabrag,
sem oft hefur mátt sjá í
steinhúsum síðari ára.
Þar befur annaðhvort
engu mátt til kosta til að
setja punktinn yfir i-ið,
eða þá að múrarar kunna
ekki lengur það hand-
verk, sem til þarf.
Ekki liggja fyrir upplýs-
ingar um þann sem
byggði, en Sigurður Pjet-
ursson teiknaði þetta bús
og teikningin var sam-
þykkt í byggingarnefnd í
marz 1930.